سعدی معلم اخلاق و پادشاه سخن

سعدی شیرازی که آن را نه تنها در ایران بلکه در کشورهای دیگر می شناسند، دارای سبک نوشتاری عراقی بوده و تاثیر انکارناپذیری بر زبان فارسی گذاشته به صورتی که شباهت قابل توجهی بین فارسی امروزی و زبان سعدی وجود دارد.

بیشترین عمر این شاعر نامدار که در نظامیه بغداد از مهمترین مراکز علم و دانش جهان اسلام آن زمان تحصیل کرده مصادف با حکومت اتابکان فارسی و همزمان با حمله مغول ها به ایران و سقوط بسیاری از حکومت‌های وقت نظیر خوارزمشاهیان و عباسیان بود.

مهدی بوشهری استاد دانشگاه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه آزاد واحد شهر قدس در گفتگو با پانا، در رابطه با درک بهتر و شناخت بیشتر نسبت به سعدی و آثار او اظهار کرد: هر شاعر تحت تأثیر شرایط اجتماعی سیاسی و فرهنگی زمان خودش است و در گذشته نیز این‌چنین بوده، به خصوص شاعرانی که با دربار در ارتباط بودند.

او گفت: اما سعدی بیشتر از دیگر شاعران تحت تاثیر مسائل سیاسی و اجتماعی بوده به ویژه بعد از حمله مغول ها به ایران که در آن زمان منجر به فروپاشی اخلاق و باعث نوشتن بوستان و گلستان گردید، شعرهای این شاعر نامدار بیانگر این موضوع هستند چرا که بیشتر در قالب پند و اندرز است حتی غزلیات او در بین شعرهای عاشقانه شخص را به راه درست عاشقی و انسانیت نصیحت می‌کند.

او در ادامه افزود: اگر بخواهیم در ادبیات فارسی از کسی به عنوان معلم اخلاق یادکنیم، سعدی بهترین استاد اخلاق است و در کتب او از جمله، گلستان و بوستان اندرزها و توصیه های فراوانی درباره آن‌چه می توان آداب نیک و رفتار اخلاقی نامید مثل انصاف و اعتدال و نیکوکاری و... می توان پیدا کرد.

این استاد دانشگاه بیان کرد: سه اصل عدالت، واقع‌بینی و اعتدال‌گرایی از مهمترین اصول حکمت علمی و اندیشه های سیاسی سعدی است، البته برای درک سخنان سعدی لازم می باشد که نظام اخلاقی او را در بستر زمانی خود او سنجید چرا که تا قبل از این شاعر ایرانی اخلاق، مطلق و آرمانی بوده و برای اولین بار در ادبیات ایران، انسان اجتماعی و تیپ های انسانی را به صورت مشخص در شرایط و موقعیت های اجتماعی قرار می‌دهد.

بوشهری تصریح کرد: آموزه‌های حکمت سعدی شیرازی را می توان براساس واقعیت‌های روزمره اجتماعی و مصلحت اجتماعی عنوان کرد. به عنوان مثال، سعدی در کتاب گلستان و بوستان به کار پادشاهی، عاشقی و بندگی، کسب و کار و حتی آداب همسری باریک بینانه پرداخته و از اخلاق زاهدانه، فیلسوفانه پرهیز می‌کند، در نتیجه بدون ترس و با صراحت اعلام می کند که دروغ مصلحت آمیز بهتر از راست فتنه‌انگیز است، او انسان را ترغیب به آگاهی و هوشیاری می‌کند. همچنین ذات سرکش انسان را با تشویق به عشق ورزیدن، خاموشی گزیدن اهلی می کند و از مهمترین پیام‌های اشعار این شاعر پرهیز از ریاکاری، درک متقابل، حس بشردوستانه و نیکوکاری است.

او در بخش دیگری از سخنان خودتأکید کرد: سعدی در غزل هایش نیز نصیحت می کند و مهمترین مفهوم این مسئله عشق است. متاسفانه بسیاری غزل‌های او را در ردیف غزل های عاشقانه با مفهوم عشق زمینی تلقی می‌کنند، ولی عمیق‌ترین مسائل عشق عرفانی را در بخشی از ۶۵۰ غزلش با زبان فاخر ارائه کرده است. او شخصیتی جهان‌دیده و کامل بود و اعتقاد داشت هر انسانی باید برای خود و جامعه مفید باشد و سعی کند انسان را متوجه عاطفه احساسی اخلاق و زیبایی شناسی کند، همچنین معتقد است حقیقت انسان را می‌توان از راه آزاد اندیشی کشف کرد.

این استاد ادبیات دانشگاه آزاد واحد شهر قدس افزود: سعدی هنجارهای جامعه زمان خودش را شناخته و تلاش کرده تا با برجسته نشان دادن رفتار و هنجارهای پسندیده، تردد اعمال ناشایست پایه‌های یک جامعه سالم و آرمانی را با افکار، اندیشه های انسان دوستانه و خدامحور تحکیم بخشد، او خود را عضو یک خانواده یعنی نژاد بشر می‌داند و نسبت به یکایک این خانواده احساس برادری می کند، به نظر سعدی اگر خودمان شرایط را تجربه کرده باشیم همدردی ما بیشتر خواهد شد.

او یکی از ویژگی‌های بارز شعر سعدی سهل را ممتنع بودن اشعار او دانست و ادامه داد: علاوه بر این هنر او آوردن حکایتی در رابطه با انسان دوستی، واقع‌بینی، تواضع، فروتنی و اخلاق گرایی بسیار بارز است و داروی تلخ نصیحت را در قالب حکایت شیرین بیان می‌کند و توانسته خواننده را به تفکر وا دارد. در واقع، تاثیر سعدی بر شاعران پس از او نیز قابل تامل است. بزرگترین شاعری که از این استاد بزرگ اخلاق و سخن تاثیر پذیرفته، همشهری او حافظ است. حتی شاعران قرن دوازدهم و دوره بازگشت ادبی از جمله، مشتاق اصفهانی و فروغ بسطامی اینگونه بودند.

بوشهری با تاکید بر اینکه نه تنها در ایران بلکه در خارج از ایران هم از این استاد بزرگ تاثیر پذیرفته‌اند عنوان کرد: ولتر، دنی دیدرو، ویکتور هوگو و آندره ژید، داستان نویس های معروف فرانسوی بودند که در نوشتن آثار خود به حکایت گلستان سعدی توجه داشته و تاکنون گلستان سعدی شش بار به فرانسوی ترجمه شده و گوته شاعر آلمانی، داستان قطره باران را از بوستان اقتباس کرده و در دیوان شرقی و غربی خودش با شعری از گلستان سعدی به پایان رسانده است. همچنین، رالف والدو امرسون شاعر معروف آمریکایی قرن نوزده از راه ترجمه آلمانی گلستان این استاد سخن را شناخته است. الکساندر پوشکین نیز، با سرودن مجموعه فواره باغچه سرا به ابیاتی از آن توجه داشته است.

او اظهار کرد: ایوان بونین نویسنده و شاعر روسی که برنده جایزه نوبل است بارها به تأثیر سعدی بر خود گفته است، لازار کارنو ریاضیدان معروف به دلیل علاقه زیادی به سعدی نام یکی از فرزندان خود را سعدی گذاشته است. نیکلا سعدی کارنو، پدر علم ترمودینامیک و نوه او ماری فرانسوا سعدی کارنو، به ریاست جمهوری فرانسه رسید و در قرن هشتم امیرخسرو دهلوی و امیر حسین دهلوی نیز بسیار تحت تاثیر سعدی بودند.

این استاد ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس در پایان بیان کرد: سعدی شیرازی در سال ۶۹۰ هجری قمری۶۷۰(خورشیدی) در شیراز درگذشت. با این که سعدی در چندین قرن پیش از زمان ما می زیسته، ولی همچنان هم در زمان حال کسانی هستند که با خواندن دوست دارند به ارثیه زیبای انسانیتی که سعدی برجای گذاشته دست یابند و مفهوم کوچکی از انسان بودن و عاشقی را بدور از مفهوم زمینی بدست آورند.

گفتگو: حدیث سهیلی