در گفت‌و‌گو با پانا
ابراهیم پشت‌کوهی: تئاتر می‌تواند نگاه تماشاگر را متحول کند
تهران (پانا) - ابراهیم پشت‌کوهی، نویسنده و کارگردان شناخته‌شده تئاتر، با تأکید بر اهمیت نگاه مستقل در تولید آثار نمایشی، معتقد است تئاتر تجربی و جریان‌گریز می‌تواند در طول زمان، سلیقه تماشاگر را ارتقا دهد. او از دشواری‌های نمایشنامه‌نویسی، مخاطب‌یابی آثار مستقل و نسبت هنرمند با زمانه‌اش سخن گفت.
ابراهیم پشت‌کوهی، چهره‌ای متمایز در تئاتر معاصر ایران است که سال‌هاست مسیر خود را از جریان‌های غالب جدا کرده و در حوزه تئاتر تجربی و نگاه‌های ضدمد جریان‌سازی کرده است. گفت‌وگوی پانا با وی، هم‌زمان با اجراهای تازه‌اش، فرصتی بود تا درباره نسبت کارگردان و نویسنده در خلق یک اثر، ارزش نمایشنامه‌نویسی مستقل، و جایگاه اجتماعی تئاتر در ایران امروز صحبت کنیم که می‌توانید در مطلب ذیل بخوانید.
آقای پشت‌کوهی، نگاه شما از ابتدا به تئاتر چگونه شکل گرفت؟
من از همان ابتدا به تئاتر تجربی علاقه‌مند بودم. همیشه سعی کرده‌ام سراغ سوژه‌ها و قصه‌هایی بروم که کمتر کسی سراغ‌شان می‌رود. اگر ببینم اثری زیاد اجرا شده یا تبدیل به مد شده، عمداً از آن فاصله می‌گیرم. به‌نظرم هنرمند باید راه خودش را برود، نه راهی که دیگران رفتند. این نوع نگاه در من تقویت شده و حالا دیگر می‌توانم بگویم سلیقه‌ام تثبیت شده است.
شما هم نمایشنامه‌نویسی می‌کنید و هم کارگردانی. این ترکیب چه مزایا یا چالش‌هایی دارد؟
اگر کسی در نمایشنامه‌نویسی مهارت داشته باشد، می‌تواند دراماتورژ کار خودش هم باشد. یعنی متنی بنویسد که از ابتدا آماده اجراست. تئاتر برخلاف رمان، فقط متن نیست؛ دو بُعد دیگرش روی صحنه شکل می‌گیرد. اگر نویسنده بتواند این دو بُعد را هم ببیند، اجرای موفق‌تری خواهد داشت. البته اگر نویسنده‌ای شیفته‌ی کلمات خودش باشد و نگذارد اجراگرها حتی یک کلمه را تغییر دهند، آن‌وقت کار به بن‌بست می‌خورد. من همیشه سعی کرده‌ام نویسنده‌ی در خدمت اجرا باشم، نه در برابر آن.
نظرتان درباره فراگیر شدن آثاری با عنوان «کنسرت‌نمایش» یا کمدی‌های سبک چیست؟
صادقانه بگویم این نوع آثار برای من جایگاهی در تئاتر ندارند. به‌نظرم آن‌ها بیشتر به سرگرمی شباهت دارند تا هنر نمایشی. اما این‌ها هیچ تأثیری در نگاه من نداشته‌اند. من باور دارم که اگر هنرمند به کار خودش ایمان داشته باشد، تماشاگرانش او را پیدا می‌کنند.
آیا معتقدید تئاتر می‌تواند نقش اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذاری داشته باشد؟
تئاتر پدیده‌ای آنی نیست، اثر لحظه‌ای ندارد. در هیچ‌کجای دنیا تئاتر نتوانسته انقلاب ایجاد کند. اما می‌تواند روی سلیقه، اندیشه و زیبایی‌شناسی تماشاگر تأثیر بگذارد. تأثیر تئاتر در بلندمدت است. هنرمند اگر فرزند زمانه خودش باشد، اثرش بازتابی از روح آن دوران خواهد بود، حتی اگر مسئولیت مستقیمی نداشته باشد.
از سختی‌های نمایشنامه‌نویسی بگویید. این حرفه چه چالش‌هایی دارد؟
نمایشنامه‌نویسی کار بسیار دشواری است. نویسنده باید در خلوت بنشیند، دیالوگ‌ها را بارها بنویسد و بازنویسی کند، روح و روانش را خرج کند و در نهایت اثری تحویل گروه بدهد. این تلاش بزرگ، اغلب هیچ بازخورد مالی قابل‌توجهی ندارد. در مقابلش، ده‌ها نمایشنامه خارجی با کمترین هزینه در دسترس هستند. اگر بخواهیم نمایشنامه‌نویسی فارسی همچنان زنده بماند، نیازمند حمایت‌های جدی و ساختارمندیم. ولی متأسفانه در حال حاضر هیچ حمایتی وجود ندارد.
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه