تهدیدی که در سکوت می‌وزد

روز گذشته، سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی اعلام کرد که کیفیت هوای شهرستان سرایان در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفته است. اگرچه در همان زمان ایستگاه‌های بیرجند، طبس و نهبندان شاخص‌هایی پایین‌تر از ۵۰ و در وضعیت پاک ثبت کرده‌اند، اما این گزارش‌ها همه‌ واقعیت را نشان نمی‌دهند.

در روزهای اخیر، نه تنها سرایان بلکه شهرستان‌های نهبندان، طبس و حتی مرکز استان نیز در برخی بازه‌های زمانی با افت کیفیت هوا مواجه بوده‌اند. بنا به گزارش‌های رسمی، در روز ۷ اردیبهشت، شهرستان‌های نهبندان و طبس نیز هوایی با وضعیت قابل قبول یا در آستانه ناسالم برای گروه‌های حساس را تجربه کردند. این مسئله به‌ویژه در مناطق مرزی و بیابانی، که مستعد ورود گرد و غبار از استان سیستان و بلوچستان یا کشورهای همسایه شرقی هستند، نمود بیشتری دارد.

خراسان جنوبی با قرارگیری در مسیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان و نزدیکی به مناطق خشک و بیابانی، سال‌هاست که درگیر پدیده ریزگردهاست. این ذرات ریز معلق در هوا، که منشأ آن‌ها می‌تواند هم داخلی و هم خارجی باشد، تأثیرات زیان‌بار متعددی بر سلامت عمومی، محیط‌زیست، کشاورزی و حتی زیرساخت‌های شهری دارند.

وضعیت کیفیت هوا

بر اساس داده‌های سامانه پایش کیفی هوا، ۱۱ اردیبهشت، شاخص کیفیت هوای شهرستان سرایان به عدد ۱۱۰ رسید که نشان‌دهنده وضعیت «ناسالم برای گروه‌های حساس» بوده است. این وضعیت تنها مختص سرایان نبوده و سایر شهرستان‌های استان نیز در روزهای اخیر با پدیده مشابهی مواجه بوده‌اند. به‌عنوان مثال، در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳، شاخص کیفیت هوا در شهرستان نهبندان به عدد ۱۷۷ رسید که وضعیت «ناسالم برای همه گروه‌ها» بود. در همان روز، شاخص کیفیت هوا در بیرجند نیز ۱۱۳ بود که برای گروه‌های حساس، ناسالم محسوب می‌شود.

در حالی که ایستگاه حاجی آباد شهرستان زیرکوه با شاخص ۵۱ کیفیت هوای قابل قبولی دارد، ایستگاه‌ شهرستان سرایان با شاخص ۱۱۰ در وضعیت ناسالم قرار دارد. وضعیت کیفی هوای شهرستان‌های طبس و نهبندان نیز با شاخص زیر ۵۰ نشانگر هوای پاک است که از آنجایی که آلودگی هوا عمدتاً تحت تأثیر وضعیت جوی و گرد و غبار است، احتمالاً در روزهای آتی شرایط بهبودی در این مناطق وجود خواهد داشت.

علل اصلی آلودگی هوا در استان

گرد و غبار ناشی از خشکسالی‌های اخیر، کاهش بارندگی و وزش بادهای شدید از جمله عوامل اصلی آلودگی هوا در خراسان جنوبی است. این پدیده‌ها باعث افزایش غلظت ذرات معلق در هوا، به‌ویژه ذرات با قطر کمتر از ۱۰ میکرون (PM۱۰)، می‌شوند که برای سلامت انسان مضر هستند. مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی، دراین باره گفته بود: «آلاینده شاخص در خراسان جنوبی ذرات گرد و غبار است و استمرار خشکسالی‌ها و کاهش نزولات آسمانی تأثیر زیادی بر کیفیت هوا داشته است».

خطرات آلودگی هوا

قرار گرفتن در معرض ذرات معلق در هوا می‌تواند منجر به بروز مشکلات تنفسی، افزایش حملات آسمی، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و حتی برخی انواع سرطان‌ها شود. این خطرات به‌ویژه برای گروه‌های حساس مانند کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و تنفسی بیشتر است.

طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی، در معرض قرار گرفتن طولانی‌مدت با ذرات معلق هوا می‌تواند موجب بروز بیماری‌های مزمن تنفسی مانند آسم، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، و حتی برخی انواع سرطان‌ها شود. به‌ویژه در مناطق خشک و بیابانی مانند خراسان جنوبی، گرد و غبار به یک معضل دائمی تبدیل شده است و باعث تشدید مشکلات سلامتی می‌شود.

افرادی که به بیماری‌های تنفسی مانند آسم و برونشیت مزمن دچار هستند، بیشتر از دیگران در معرض خطر قرار دارند. در این شرایط، حتی افرادی که ظاهراً هیچ گونه مشکل تنفسی خاصی ندارند، ممکن است در اثر تنفس هوای آلوده دچار مشکلاتی همچون خشکی گلو، سرفه‌های مزمن، تنگی نفس و حساسیت‌های چشمی شوند.

توصیه‌های بهداشتی

در شرایطی که کیفیت هوا در وضعیت ناسالم قرار دارد، کاشناسان توصیه‌هایی دارند؛

کاهش تردد در فضای باز: از فعالیت‌های ورزشی و تردد غیرضروری در فضای باز خودداری کنید. استفاده از ماسک‌های مناسب: در صورت ضرورت خروج از منزل، از ماسک‌های استاندارد برای جلوگیری از ورود ذرات معلق به دستگاه تنفسی استفاده کنید. بستن در و پنجره‌ها: در زمان‌های اوج آلودگی، در و پنجره‌های منزل را بسته نگه دارید تا از ورود آلاینده‌ها جلوگیری شود. استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا: در محیط‌های بسته، از دستگاه‌های تصفیه هوا برای کاهش ذرات معلق استفاده کنید. مراجعه به مراکز درمانی: در صورت بروز علائم تنفسی مانند سرفه، تنگی نفس یا خستگی، به مراکز درمانی مراجعه کنید.

بهبود کیفیت هوا

اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با نصب ایستگاه‌های پایش کیفی هوا در شهرستان‌های مختلف استان، به‌صورت مستمر وضعیت کیفیت هوا را رصد می‌کند. این ایستگاه‌ها قادرند وضعیت کیفی هوا را در لحظه مورد بررسی قرار دهند و از این طریق مسئولین را از وضعیت آلوده هوا مطلع کنند تا در صورت لزوم، اقداماتی چون تعطیلی مدارس یا محدودیت در فعالیت‌های اقتصادی به‌صورت موقت انجام گیرد.

 اما، مسئولین باید به فکر راه‌حل‌های درازمدت نیز باشند. برای کاهش اثرات ریزگردها و آلودگی هوا در خراسان جنوبی، باید اقداماتی عملی و پایدار انجام شود. یکی از مهم‌ترین راهکارها، توسعه جنگل‌کاری و نهال‌کاری در مناطق بیابانی است که می‌تواند به تثبیت خاک و کاهش فرسایش کمک کند. اما خراسان جنوبی همواره با کمبود اعتبارات در این حوزه مواجه است. همچنین، ایجاد سدهای خاکی و پروژه‌های تثبیت ماسه می‌تواند از حرکت گرد و غبار جلوگیری کند. پایش کیفیت هوا و راه‌اندازی سیستم‌های هشدار سریع برای پیش‌بینی آلودگی می‌تواند به مسئولین کمک کند تا اقدامات فوری انجام دهند. در بخش کشاورزی، باید به کشت محصولات کم‌آب‌بر و ترویج کشاورزی پایدار توجه شود تا میزان فرسایش خاک کاهش یابد.

علاوه بر این، باید منابع تولید گرد و غبار مانند فعالیت‌های معدن‌کاری و حمل و نقل را کنترل کرد تا از انتشار بیشتر آلاینده‌ها جلوگیری شود. همچنین، استفاده از فناوری‌های تصفیه هوا در مناطق شهری و صنعتی، می‌تواند به کاهش ذرات معلق در هوا کمک کند. آگاهی‌بخشی عمومی و فرهنگ‌سازی در خصوص اثرات ریزگردها نیز می‌تواند نقش مهمی در کاهش اثرات این پدیده‌ها ایفا کند.

و البته که اجرای این راهکارها نیازمند همکاری همه‌جانبه مسئولین و مردم برای مقابله با بحران گرد و غبار است.

 تعداد خبر ها درباره وضعیت ناسالم کیفیت هوای شهرستان‌های استان در روزهای اخیر، به‌واسطه گرد و غباربیشتر شده است در این شرایط، اقدامات پیشگیرانه، اطلاع‌رسانی شفاف و مشارکت شهروندان می‌تواند نقش کلیدی در حفظ سلامت عمومی ایفا کند.

اما آیا این هشدارهای مکرر، به اقدامات پایدار و مؤثر برای بهبود کیفیت هوا خواهد انجامید؟

اگر مسئله گرد و غبار و ریشه‌های آن در این استان به‌طور جدی رسیدگی نشود، در آینده‌ای نه‌چندان دور چه سرنوشتی در انتظار سلامت، اقتصاد و زیست‌بوم خراسان جنوبی خواهد بود؟