رییس قوه قضاییه ویژگی‌های برجسته شهید آیت‌الله رییسی را تشریح کرد

حجت‌الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضاییه، در برنامه تلویزیونی مردم‌دار اظهار کرد: از حدود سال ۱۳۵۵ به بعد، فضای انقلابی در حوزه‌های علمیه حال و هوای تازه‌ای پیدا کرد. البته این فضا از قبل هم کم‌وبیش وجود داشت، اما در آن دوره به‌طور جدی‌تر و منسجم‌تری شکل گرفت. در آن زمان، طبعاً افرادی که در حوزه به مسائل سیاسی می‌پرداختند، فراتر از موضوعات رایج فقه، اصول، کلام و فلسفه، مباحث جدید و متفاوتی را نیز مطرح می‌کردند.

وی افزود: یکی از چهره‌های شاخص و پیشرو در این عرصه، شهید بهشتی بود. همچنین افرادی چون شهید قدوسی، آیت‌الله مصباح و دیگران، در تأسیس و اداره مدرسه‌هایی که با این رویکرد فعالیت می‌کردند نقش داشتند. طبیعی بود که جوانان و طلاب علاقه‌مند به این فضا، که در آن زمان در سنین پایین‌تری بودند، جذب این جریان شوند و تلاش کنند به این بزرگان نزدیک شوند و در کلاس‌ها و برنامه‌های آنان شرکت کنند.

رئیس دستگاه قضا گفت: در آن دوران، پیش از انقلاب، آشنایی من با شهید بهشتی چندان عمیق نبود؛ فقط شناخت محدودی از ایشان داشتم. اما پس از پیروزی انقلاب، به‌طور طبیعی، ارتباطات بیشتر شد. از یک‌سو شهید بهشتی و بزرگان دیگر حوزه وارد عرصه‌های کلان انقلاب شدند؛ شهید قدوسی هم حضور فعالی داشت، و بهشتی رئیس دیوان عالی کشور شد. از سوی دیگر، شاگردان و جوانانی که با این بزرگان انس و ارتباط داشتند، به‌تدریج وارد دستگاه قضایی شدند.

وی افزود: در آن زمان که دوره ابتدایی انقلاب بود، فضای دستگاه قضایی هم به شدت تحت تأثیر رویکرد مبارزه با فساد قرار داشت؛ نه فقط فساد اقتصادی، بلکه انواع فساد سیاسی و امنیتی نیز جدی گرفته می‌شد. همین فضا باعث شد ارتباط افراد با این مجموعه بیشتر و گسترده‌تر شود.

رئیس قوه قضاییه گفت: طبعاً ایشان از اساتید ما بودند و در مناسبت‌های مختلف با هم ارتباط داشتیم، اما این ارتباط خیلی گسترده نبود. یکی از دلایلش هم این بود که ایشان به شهرستان رفتند و من در تهران بودم. البته آن زمان کرج هنوز از تهران جدا نشده بود و جزو تهران محسوب می‌شد.

وی افزود: در سال ۱۳۶۱ به همدان رفتند و به‌عنوان مهمان، مدتی دادستان آنجا بودند؛ در آن زمان سن‌شان هم نسبتاً کم بود. بعد از آن، زمانی که آقای اشراقی در سال ۱۳۶۶ دادستان تهران شدند، شهید رئیسی را به‌عنوان سرپرست و مسئول واحد امنیت منصوب کردند. دادسرای انقلاب در آن زمان به دو بخش عمده تقسیم شده بود، بخش اقتصادی و مالی که بنده سرپرستی آن را بر عهده داشتم، و بخش امنیتی که مسئولیتش با ایشان (آقای رئیسی) بود. هر دوی ما به نوعی معاون دادستان محسوب می‌شدیم و در یک محیط کاری مشترک حضور داشتیم. با توجه به آشنایی قبلی، این همکاری باعث شد ارتباط ما به‌مراتب نزدیک‌تر و گسترده‌تر شود.

وی اظهار کرد: اگر به فضای آن زمان برگردیم  پرونده‌ها عمدتاً درباره افراد و جریان‌هایی بود که با نظام اسلامی مخالفت داشتند. قبل از سال ۱۳۶۰ و ماجرای خرداد منافقین، با پرونده‌هایی مربوط به سلطنت‌طلب‌ها، توطئه‌ها، و جریان‌های معاند روبه‌رو بودیم. چه در بخش امنیتی و چه در بخش اقتصادی، بسیاری از این پرونده‌ها در حیطه دادسرای انقلاب قرار می‌گرفت و همین باعث می‌شد که ما در کنار هم همکاری نزدیک‌تری داشته باشیم.

رئیس قوه قضاییه متذکر شد: از آن دوران به بعد، تا زمان شهادت ایشان، تقریباً هیچ دوره‌ای به‌اندازه دو ماه یادم نمی‌آید که ارتباط ما قطع شده باشد. حتی اگر روابط خانوادگی‌مان خیلی گسترده نبود، اما ارتباط شخصی و رفاقتی‌مان بسیار صمیمی بود، به‌ویژه در جمع‌هایی که با هم حضور داشتیم. از نظر کاری هم می‌توانم بگویم که در طول این چهار دهه، شاید بیشترین همکاری‌ام را با ایشان داشته‌ام.

وی افزود: برخی افراد از پیش از انقلاب اسلامی تا آخرین لحظات عمرشان چه آنان که به شهادت رسیدند و چه کسانی که به رحمت خدا رفتند همواره در مسیر مستقیم، در خط ولایت و در چارچوب نظام باقی ماندند؛ چه در دوران حضرت امام (ره) و چه در دوران رهبری. به‌نظر من، این پایبندی مستمر یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ارزشی آن‌ها بود. بسیاری از شهدا و بزرگان ما نیز چنین بودند؛ از آغاز تا پایان، با استقامت در مسیر ولایت، در سیاست‌های کلی نظام و در اتخاذ مواضع لازم در مقاطع مختلف، ثابت‌قدم باقی ماندند.

** حُسن خلق، ویژگی بارز شهید رئیسی بود

وی گفت: یکی از نکات مهم در مسیر مدیریت و مسئولیت، تصمیم‌گیری‌های درست، سیاست‌گذاری‌های به‌موقع و پیش‌بینی آینده است که در نگاه اسلامی نیز اهمیت بالایی دارد. به‌نظر من، یکی از ویژگی‌های برجسته شهید رئیسی در همین زمینه‌ها دیده می‌شد. همچنین، حسن خلق ایشان ویژگی بارزی بود که در تعاملات مختلف کاملاً مشهود بود.

موضوع دیگری که برای من همواره جالب توجه بود، پیگیری مستمر ایشان در مسئولیت‌های مختلف بود؛ چه در دوران دادستانی، چه زمانی که ریاست قوه قضاییه را بر عهده داشتند، چه هنگام حضور در آستان قدس رضوی، و چه در دوره ریاست‌جمهوری.

** یکی از ویژگی‌های جالب و قابل توجه شهید رئیسی پیگیری مستمر در امور بود

رئیس دستگاه قضا ادامه داد: یکی از ویژگی‌هایی که همیشه در ایشان برای من جالب و قابل توجه بود، پیگیری مستمرشان در امور بود. همان‌طور که عرض کردم، در دوره‌ای که ایشان رئیس قوه قضاییه بودند و من به‌عنوان معاون اول در کنارشان فعالیت می‌کردم، همواره پیگیر مسائل مختلف بودند و این روحیه در تمام مسئولیت‌هایشان دیده می‌شد. به‌نظر من، این پیگیری جدی یکی از ویژگی‌های مهم و مؤثر در رسیدن به اهداف است. معمولاً انسان‌ها در دوران جوانی، پرانرژی و پرتحرک هستند، اما با گذشت زمان و افزایش سن، این انرژی به‌طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند. با این حال، ایشان حتی در سنین بالاتر همچنان با انگیزه و پشتکار بالا فعالیت می‌کردند.

وی افزود: به‌نظر من، تحرک و فعالیت ایشان نه‌تنها با گذر زمان کاهش نیافت، بلکه اگر نگوییم افزایش پیدا کرد، دست‌کم ثابت ماند و کم نشد. وقتی آقای رئیسی ریاست قوه قضاییه را بر عهده گرفتند، شاهد بودیم که با وجود سختی‌های کار، سفرهای استانی متعددی انجام دادند؛ در حالی‌که پیش از آن چنین سفرهایی چندان مرسوم نبود. حتی پس از ایشان نیز، چنین روندی ادامه نیافت یا لااقل با همان شدت نبود. به‌نظرم این تحرک، تعهد، و دلسوزی ویژه برای اقشار ضعیف جامعه، از ویژگی‌های ارزشمند یک کارگزار نظام است و در شخصیت ایشان کاملاً برجسته بود.

وی افزود: وقتی درباره دغدغه‌های آقای رئیسی صحبت می‌کردیم، روشن بود که پذیرش مسئولیت سنگین قوه قضاییه آسان نیست و مشکلات زیادی دارد. ایشان از ابتدا تا انتها در قوه قضاییه بودند و به تمام بخش‌های آن، از نظارت قضایی گرفته تا بخش‌های امنیتی و اقتصادی، کاملاً آگاه بودند و می‌دانستند چه مسئولیتی بر دوش دارند. اما مهم‌تر از اینکه خودشان مسئولیت را بپذیرند، این بود که چگونه این مسئولیت را به درستی مدیریت کنند و رها نکنند.

او گفت: از سوی دیگر، رهبر معظم انقلاب طی سال‌های اخیر بر چند نکته مهم تأکید داشته‌اند که یکی از آن‌ها بحث تحول در قوه قضاییه است. این تحول شروعی جدی داشت؛ سند تحولی اول قوه قضاییه در زمان آیت‌الله آملی تهیه و تصویب شد و زمینه ایجاد تغییرات مهمی را فراهم کرد. آقای رئیسی با جدیت و پشتکار، این مسیر تحول را دنبال کردند و به‌عنوان کسی که ولایت‌مدار واقعی است، هر آنچه را که رهبرشان فرمان داده‌اند با تمام توان اجرا کرده‌اند. به نظر من، یکی از دستاوردهای مهم ایشان همین سند تحولی بود.

رئیس دستگاه قضا ادامه داد: اگر بخواهیم به فضای اجتماعی آن دوره‌ای که آقای رئیسی ریاست قوه قضاییه را پذیرفتند برگردیم، می‌بینیم که یک مطالبه جمعی و خواست عمومی برای برخورد جدی با مفاسد اقتصادی در جامعه وجود داشت.

محسنی اژه‌ای خاطرنشان کرد: از اوایل دهه ۹۰، با شروع تحریم‌های شدیدتر، شرایط اقتصادی سخت‌تر شد و معمولاً در چنین شرایطی عده‌ای فرصت‌طلب ممکن است سوءاستفاده بیشتری کنند. بنابراین مدیریت این فضای حساس و حفظ عدالت در برخورد با مفاسد اقتصادی، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.

او گفت: با شروع جنگ اقتصادی و فشارهای ناشی از تحریم‌ها، افرادی سودجو و فرصت‌طلب تلاش می‌کنند تا از رانت‌ها و شرایط بهره‌برداری بیشتری داشته باشند. به همین دلیل دولت در سال ۱۳۹۷ با مجوز مقام معظم رهبری اقدام به تشکیل یک شورای عالی به نام «شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران» کرد. این شورا شامل اعضای مختلف از هر سه قوه است و مسئول هماهنگی تصمیمات اقتصادی در شرایط جنگ اقتصادی است. در این شورا، قوه قضاییه نیز پیشنهاداتی ارائه داد تا بتواند در مقابله با سوءاستفاده‌ها و حفظ منافع ملی نقش موثری ایفا کند.

محسنی اژه‌ای خاطرنشان کرد: یکی از نگرانی‌ها این بود که اگر فرض کنیم کسی در دادگاه محکوم شود، با توجه به ویژگی‌های خاص دادگاه، مثلاً در مواردی که حکم اعدام صادر می‌شود، دیگر امکان تجدیدنظر یا بررسی مجدد وجود ندارد. ممکن است در جریان دادگاه اشتباهاتی رخ دهد، یا قانون به درستی تطبیق داده نشود، و افراد به اشتباه محکوم شوند. در این شرایط، متهمان در مراحل بعدی می‌توانند از خود دفاع کنند. تلاش زیادی صورت می‌گرفت تا عدالت رعایت شود و نظارت دقیقی بر پرونده‌ها وجود داشت. این موضوع دغدغه مهمی برای بنده و حاج آقای رئیسی بود.

وی افزود: در برخی موارد ممکن است حقی از کسی ضایع شود یا خانواده‌ها آسیب ببینند و برخی بدخواهان سوءاستفاده کنند. خود آقای رئیسی با توجه به این دغدغه‌ها و شرایط، اعلام کردند که دیگر نیازی به ادامه آن شرایط نیست. مثلاً در سال ۹۷ این اجازه داده شده بود که دادگاه‌ها به صورت علنی برگزار شوند و پخش شوند، اما در سال ۹۹ ایشان گفتند که این بخش لازم نیست به طور کامل اجرا شود. قانون هم چنین اجازه‌ای داده است؛ مثلاً اگر پخش دادگاه نظم عمومی را به هم بزند، دادستان کل کشور می‌تواند این موضوع را بررسی و محدودیت‌هایی اعمال کند.

رئیس دستگاه قضا گفت: رئیس قوه قضاییه نیز به همان روال و برخی مسائل دیگر اشاره کردند و گفتند که برخی محدودیت‌هایی که قبلاً وجود داشت، دیگر ضرورتی ندارد. عمده دغدغه‌ها هم حول همین موضوعات بود. البته من مشکلات آن روش را هم گفتم، اما شخصاً و حتی اگر برخی همکاران داخل و خارج قوه قضاییه موافق نباشند، اعتقاد دارم  همانطور که قانون اساسی گفته، باید تا جایی که قانون اجازه می‌دهد، دادگاه‌ها علنی برگزار شوند.

محسنی اژه‌ای خاطرنشان کرد: متهمی که می‌داند فردا در برابر همه محاکمه خواهد شد، طبیعتاً بیشتر مراقب رفتار خود خواهد بود و این خود باعث تقویت عدالت و سلامت روند رسیدگی می‌شود.  وقتی دادگاه‌ها علنی باشند، متهم فرصت دارد مقابل همه حرف بزند و از خود دفاع کند که این موضوع آثار بسیار مثبتی دارد. در مجموع، ما پیشنهاد دادیم که این روند ادامه پیدا کند. البته مراحل قانونی آن هنوز نهایی نشده، اما امیدواریم در مجلس به تصویب برسد تا هم مزایای آن حفظ شود و هم دغدغه‌ها و مشکلات احتمالی برطرف گردد. هنوز کار نهایی نشده ولی  امیدواریم هر چه زودتر این موضوع به نتیجه برسد.

وی گفت: برگزاری علنی دادگاه‌ها مزایای زیادی دارد؛ هم برای بازدارندگی موثر است و هم سطح آگاهی عمومی را بالا می‌برد. این موضوع برای خود دستگاه قضایی و قضات هم بسیار مفید است. وقتی دادگاه‌ها علنی باشند، آثار آن کاملاً مشهود است. گاهی دادگاه‌هایی داریم که وقتی علنی برگزار شوند، آگاهی مردم افزایش پیدا می‌کند، قضات بهتر عمل می‌کنند و بازدارندگی بیشتر می‌شود.

وی گفت: خود آقای رییسی  ۱۰ سال رئیس سازمان بازرسی کل کشور بودند؛ بنابراین وقتی حرفی می‌زدند، پشتوانه آن، آگاهی از قانون و بررسی کارشناسی بود. ما واقعاً کار سختی با ایشان نداشتیم، چون تسلط ایشان به امور و قوانین بسیار بالا بود. یا فرض کنید اگر من می‌خواستم موضوعی را با او مطرح کنم، چون دوست و رفیق بودیم، خیلی راحت می‌توانستم صحبت کنم. چه بسا اگر رئیس‌جمهور شخص دیگری بود، نمی‌توانستم این‌طور بی‌واسطه حرف بزنم.

وی درباره روز شهادت شهید رئیسی، گفت: حالا شاید دقیقاً ساعت وقوع ماجرا یادم نباشد، اما تصور می‌کنم حدود ساعت یک یا حوالی آن بود. بالاخره کسی آمد و خبر داد که همراهان آقای رئیسی فعلاً مفقود شده‌اند. از همان زمان، پیگیری و نگرانی‌ها آغاز شد. واقعاً آن ساعات برای ما، هم به لحاظ عاطفی و هم به لحاظ مسئولیت‌پذیری، بسیار سخت و سنگین بود.

** توصیف آن لحظات حقیقتاً برای من سخت و صعب است

وی خاطرنشان کرد: در لحظات ابتدایی تصور نمی‌کردم که موضوعی جدی باشد. فکر می‌کردم اتفاق خاصی نیفتاده و شاید صرفاً یک تأخیر یا مشکل فنی ساده است. اما همان‌طور که عرض کردم، با گذشت زمان و رسیدن اخبار بعدی، اضطراب و نگرانی بیشتر و بیشتر شد. هر خبر تازه‌ای که می‌رسید، ذهن را بیشتر درگیر می‌کرد تا اینکه از ظهر گذشت و به شب رسیدیم. آن لحظات، لحظاتی بسیار سخت و دردناک بود. حقیقتاً تصورش دشوار است؛ کسی که شبانه‌روز برای کشور کار می‌کرد، وحدت و انسجامی در میان نیروها ایجاد کرده بود و با نگاهی دلسوزانه به میدان آمده بود، حالا به شهادت رسیده باشد. این واقعاً یک اتفاق بزرگ و دلخراش بود، اتفاقی که نه انتظارش می‌رفت و نه به این زودی‌ها فراموش می شود.

اژه ای گفت: توصیف آن لحظات حقیقتاً برای من سخت و صعب است؛ از دست دادن آقای رئیسی برای همه ما یک مصیبت بزرگ بود؛ ما یک رئیس‌جمهور ولایتمدار، مردمی و دارای روحیه جهادی در خدمت به مردم را از دست دادیم.