تکمیل نقشه راه هوشمندسازی مدارس/ جزئیات انتخاب نخستین مدرسه پایلوت

مدارس هوشمند به‌عنوان یکی از شاخص‌های تحول در نظام آموزشی، نقش مهمی در ارتقای کیفیت یادگیری و بهبود فرآیند تدریس دارند. در این مدارس، فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌صورت هدفمند در مدیریت، آموزش و ارزشیابی به کار گرفته می‌شود تا آموزش از شکل سنتی و حافظه‌محور به سوی یادگیری خلاق، عمیق و مهارت‌محور حرکت کند.

ایجاد محیطی پویا، امکان شخصی‌سازی آموزش، استفاده از ابزارهای دیجیتال و تقویت مهارت‌های قرن ۲۱ از جمله ویژگی‌هایی است که مدارس هوشمند را به بستر تحقق عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت یادگیری تبدیل کرده است.

مفهوم مدرسه هوشمند نخستین‌بار توسط «دیوید پرکینز» از دانشگاه هاروارد مطرح و نخستین مدرسه هوشمند در سال ۱۹۹۶ در انگلستان تأسیس شد. در ایران نیز طرح هوشمندسازی مدارس از حدود سال ۱۳۸۰ آغاز شد و تاکنون گسترش قابل‌توجهی یافته است.

تأکید رئیس‌جمهور بر تکمیل زیرساخت‌ها و تحول در آموزش

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در بازدید از یک مدرسه هوشمند، با اشاره به لزوم ارتقای زیرساخت‌ها و کیفیت محتوای آموزشی، گفت: «آموزش مؤثر، آموزشی است که بر مشاهده، درک و تجربه استوار باشد، نه بر حفظ صرف مفاهیم.»

وی با تأکید بر ضرورت ایجاد دیتاسنترهای ملی برای پشتیبانی آموزش هوشمند افزود: آموزش باید به‌گونه‌ای طراحی شود که حتی بدون وابستگی به اینترنت، امکان دسترسی آفلاین به منابع و محتوای آموزشی فراهم شود.

پزشکیان آموزش هوشمند را فراتر از محتوای دیداری و شنیداری دانست و بر گنجاندن بازدیدهای میدانی در برنامه آموزشی تأکید کرد. او همچنین نسل جدید را «سرمایه حقیقی ایران» خواند و گفت: اگر آموزش و پرورش به‌روز شود، بسیاری از مشکلات کشور حل خواهد شد.

نقش معاونت علمی در اجرای پروژه مدارس هوشمند

حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور، هوشمندسازی مدارس را تحولی بنیادین در نظام آموزشی دانست و گفت: «مدرسه هوشمند، دانش‌آموزان را از حفظ کردن به فهمیدن و از تقلید به خلاقیت سوق می‌دهد.»

وی با اشاره به افتتاح دو مدرسه هوشمند در شهریار اظهار کرد: اجرای این پروژه از اسفندماه ۱۴۰۳ آغاز و ظرف ۱۲۰ روز به پایان رسید.

به گفته او، نگرش رئیس‌جمهور صرفاً مدرسه‌سازی نیست، بلکه «مدرسه‌سازی همراه با تغییر نگرش» است تا دانش‌آموزان برای آینده آماده شوند.

تأکید وزیر آموزش و پرورش بر تکمیل نقشه راه هوشمندسازی

علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، نیز از طراحی «سامانه تجهیزات مدارس» خبر داد که با ثبت داده‌های مدارس، به شناسایی خلأها و استانداردسازی امکانات آموزشی کمک می‌کند.

کاظمی افزود: «نقشه راهی برای این حوزه طراحی شده تا معلمان با استفاده از ابزارهای موجود، حتی بدون تجهیزات پیشرفته، بتوانند تدریس هوشمند را اجرا کنند.»

وزیر آموزش و پرورش تحقق کامل این طرح را وابسته به مشارکت مردمی و حمایت خیرین دانست و تصریح کرد: اعتبارات دولتی پاسخگوی این تحول بزرگ نیست و مشارکت اجتماعی در این مسیر نقشی کلیدی دارد.

تفاوت مدارس هوشمند و مدارس معمولی

۱. رویکرد آموزشی و روش تدریس

در مدارس هوشمند، محور آموزش از معلم به دانش‌آموز منتقل شده و یادگیری بر پایه کشف، خلاقیت و تعامل شکل می‌گیرد. معلم نقش راهنما و تسهیل‌گر دارد و دانش‌آموز با بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال در فرایند یادگیری فعال است.

در مقابل، مدارس معمولی همچنان بر روش‌های سنتی و سخنرانی‌محور تکیه دارند؛ دانش‌آموز شنونده است و فرصت‌های تعامل و فعالیت گروهی محدودتر است.

۲. نقش فناوری و ابزارهای آموزشی

فناوری، عنصر محوری در مدارس هوشمند است. تخته‌های هوشمند، لپ‌تاپ، سیستم‌های مدیریت یادگیری (LMS) و اپلیکیشن‌های آموزشی در تمام ابعاد آموزش حضور دارند. در مدارس معمولی، استفاده از فناوری محدود است و آموزش بیشتر بر پایه کتاب‌های چاپی و ابزارهای سنتی انجام می‌شود.

۳. دسترسی به منابع آموزشی

در مدارس هوشمند، دانش‌آموزان و معلمان به منابع متنوعی از جمله کتابخانه‌های دیجیتال، ویدیوهای آموزشی و دوره‌های آنلاین دسترسی دارند. در مدارس معمولی، منابع عمدتاً به کتاب‌های درسی و جزوه‌ها محدود می‌شود و دسترسی گسترده به محتوای چندرسانه‌ای کمتر فراهم است.

۴. ارزیابی و پیگیری پیشرفت

ارزیابی در مدارس هوشمند، پیوسته، متنوع و شخصی‌سازی‌ شده است. آزمون‌های آنلاین، پروژه‌های تعاملی و خودارزیابی‌ها به‌صورت منظم اجرا می‌شود. در مدارس معمولی، ارزیابی‌ها بیشتر به شکل امتحانات پایان‌دوره انجام می‌گیرد و روند پیگیری پیشرفت کمتر فردی است.

۵. مدیریت و امور اداری

مدارس هوشمند با استفاده از سیستم‌های مدیریت مدرسه (SMS) و اتوماسیون اداری، حضور و غیاب، کارنامه و ارتباطات را دیجیتالی می‌کنند که باعث صرفه‌جویی در زمان و افزایش دقت می‌شود. در مدارس معمولی، امور اداری بیشتر به‌صورت دستی و کاغذی انجام می‌شود که زمان‌بر و پرخطاست.

۶. ارتباط با اولیا و جامعه

در مدارس هوشمند، ارتباط میان مدرسه، دانش‌آموز و والدین از طریق سامانه‌های آنلاین به‌صورت مستمر و شفاف برقرار است. والدین می‌توانند هر لحظه از وضعیت تحصیلی فرزند خود مطلع شوند. در مدارس معمولی، ارتباط بیشتر به جلسات حضوری و تماس‌های تلفنی محدود می‌شود و تداوم و گستردگی کمتری دارد.

جایگاه مدارس هوشمند در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

مدارس هوشمند با هدف آماده‌سازی نسل آینده برای زندگی در عصر اطلاعات و شکوفایی استعدادهای بالقوه دانش‌آموزان، یکی از راهبردهای کلیدی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هستند. این مدارس با ترکیب یادگیری الکترونیکی و فضای فیزیکی مدرسه، محیطی پویا، پژوهش‌محور و دانش‌آموزمحور فراهم می‌کنند که توانایی دانش‌آموزان برای تفکر خلاق، حل مسئله و مشارکت اجتماعی را تقویت می‌کند.

مدارس هوشمند، نیازمندی اساسی جوامع دانش‌بنیان و راهبردی کلیدی برای ارتقای مهارت‌های دانشی، پژوهشی و کارآفرینی دانش‌آموزان هستند. این مدارس با فراهم کردن محیط تعاملی، استفاده بهینه از فناوری و تغییر نگرش از معلم‌محوری به دانش‌آموزمحوری، بستری برای توسعه نسل توانمند و پژوهش‌محور فراهم می‌کنند. تحقق این اهداف مستلزم همت مضاعف، به‌روز کردن زیرساخت‌ها و بهره‌گیری از خلاقیت و مهارت‌های نوین در آموزش و پرورش است.

اهداف و چشم‌انداز

• تربیت انسان‌هایی مومن، مسئولیت‌پذیر، خلاق و کارآفرین، آماده ورود به زندگی فردی و اجتماعی.
• ایجاد محیط یاددهی ـ یادگیری مستمر و انعطاف‌پذیر، قابل دسترس در هر زمان و مکان.
• ارتقای عدالت آموزشی و بهره‌مندی همه دانش‌آموزان از فناوری و منابع آموزشی دیجیتال.
• تبدیل مدرسه به یک سازمان یادگیرنده که توانایی پاسخگویی پویا به نیازهای حال و آینده جامعه را داشته باشد.

راهبردهای کلان مدارس هوشمند

1. گسترش فناوری و اینترانت مدارس: پر کردن شکاف دیجیتالی و ایجاد زیرساخت‌های هوشمند برای معلمان و دانش‌آموزان.
2. تولید و بهره‌گیری از محتوای الکترونیکی: الکترونیکی کردن کتاب‌های درسی و استفاده از محتوای چندرسانه‌ای.
3. اصلاح روش‌های تدریس: تأکید بر یادگیری فعال، گروهی و خلاق و نقش الگویی معلمان.
4. آموزش غیرحضوری و مجازی: بهره‌گیری از ظرفیت آموزش‌های آنلاین برای دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها در داخل و خارج کشور.

سیاست‌ها و معیارهای عملیاتی

• تغییر در سیاست‌ها و مقررات موجود برای انطباق با محیط هوشمند.
• توسعه مشارکت دانش‌آموزان و خانواده‌ها در فرایند یادگیری.
• رتبه‌بندی مدارس بر اساس میزان بهره‌وری از فناوری، تجهیزات، کیفیت مدیریت و عملکرد معلمان و دانش‌آموزان.

 توسعه مدارس هوشمند در «نقشه راه مدارس هوشمند»

• آموزش مستمر معلمان در حوزه فناوری اطلاعات: برای بهره‌برداری کامل از امکانات دیجیتال در فرآیند آموزش، معلمان باید به‌صورت مستمر مهارت‌های فناوری اطلاعات و ابزارهای آموزشی دیجیتال را ارتقا دهند.

• ایجاد زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات: فراهم‌سازی شبکه‌های اینترنت و اینترانت پایدار، تجهیزات هوشمند، سیستم‌های مدیریت مدرسه و نرم‌افزارهای یکپارچه، پیش‌شرط لازم برای اجرای موفق مدارس هوشمند است.
• ارزیابی مستمر عملکرد مدارس هوشمند: اجرای ارزیابی‌های دوره‌ای برای سنجش اثربخشی مدارس هوشمند، شناسایی نقاط قوت و ضعف، و بهبود مستمر فرآیندهای آموزشی و مدیریتی ضروری است.
• توسعه و به‌کارگیری محتواهای آموزشی دیجیتال: تولید محتوای آموزشی چندرسانه‌ای و تعاملی با کیفیت بالا، امکان یادگیری فعال و پژوهش‌محور دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد و عدالت آموزشی را تقویت می‌کند.
• همکاری و تبادل تجربه میان مدارس: ایجاد شبکه‌های همکاری و تبادل تجربیات میان مدارس هوشمند، به اشتراک‌گذاری منابع آموزشی و ارتقای مهارت‌های آموزشی کمک می‌کند.

مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی آموزش‌وپرورش: «توسعه عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت آموزش » اولویت نخست دولت چهاردهم

اسماعیل بحری‌زاده، مشاور وزیر و مدیرکل حوزه وزارتی آموزش‌وپرورش در گفت‌وگو با پانا با تشریح رویکرد دولت چهاردهم در حوزه عدالت آموزشی گفت: «همان‌طور که می‌دانید دکتر پزشکیان، اولویت نخست دولت خود را توسعه عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت آموزش قرار داده‌اند و این موضوع در ابعاد مختلف در حال پیگیری است.»

وی  با اشاره به اینکه عدالت آموزشی فقط به فضا و امکانات فیزیکی محدود نمی‌شود، ادامه داد: «بخشی از این سیاست، محرومیت‌زدایی از فضاهای آموزشی و بخشی دیگر، محرومیت‌زدایی از تجهیزات مدارس است؛ تجهیزاتی که امروز شامل فناوری‌های نوین و ابزارهای مرتبط با هوش مصنوعی نیز می‌شود.»

تشکیل کارگروه تخصصی برای «محرومیت‌زدایی از تجهیزات مدارس»

بحری‌زاده از تشکیل یک کارگروه تخصصی در سطح ملی خبر داد و گفت: «به دستور رئیس‌جمهور، کارگروه ویژه‌ای و تخصصی برای پیگیری توسعه و محرومیت‌زدایی از تجهیزات مدارس  در آموزش‌وپرورش تشکیل شده که جلسات منظم و مستمری با حضور صاحب‌نظران و متخصصان حوزه فناوری و هوش مصنوعی  برگزار می‌کند و ابعاد مختلف این موضوع را بررسی و دنبال می‌کند.»

مدیرکل حوزه وزارتی درباره اقدامات عملی این کارگروه توضیح داد: «یکی از اتفاقات ملموسی که اکنون توسط این کارگروه در حال پیگیری و اجراست، این است که تجهیزات و فناوری‌های موردنیاز و به‌روز دانش‌آموزان، متناسب با دوره‌های مختلف تحصیلی  شامل؛ دوره اول ابتدایی، دوره دوم ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم، توسط کارشناسان شناسایی شده است.»

انتخاب  «مدرسه  الگو»  در حوزه تجهیزات فناوری و هوش مصنوعی

وی با اشاره به انتخاب یک مدرسه به عنوان مدرسه الگو در حوزه تجهیزات فناوری و هوش مصنوعی خبر داد و افزود: «یک مدرسه به‌عنوان مدرسه الگو در حوزه تجهیزات فناوری و هوش مصنوعی انتخاب شده و قرار است به‌عنوان یک مدرسه هوشمند تجهیز شود. کارشناسان پس از تجهیز، آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهند و این طرح به‌صورت آزمایشی در همان مدرسه اجرا می‌شود تا نواقص و معایب احتمالی شناسایی و برطرف شود و نقاط قوت نیز تقویت گردد. »

بحری‌زاده تأکید کرد: «در نهایت، پس از پایان دوره آزمایشی، این مدرسه هوشمند به الگویی تبدیل خواهد شد که تمامی مدارس کشور در هر دوره تحصیلی، متناسب با آن، به فناوری‌های هوش مصنوعی و فناوری‌های آموزشی مجهز شوند تا بتوان در تمام مدارس، برای همه دانش‌آموزان، آموزش باکیفیت ارائه کرد.»