تا کی باید به فیلم‌های علی حاتمی ارجاع دهیم
علی نصیریان: بازیگر در نقش‌آفرینی خود، مسائل درونی نقش را تظاهر می‌کند
تهران (پانا) - آیین اهدای جایزۀ «فارسینما؛ زبان فارسی در سینما» با حضور علی نصیریان، استاد و بازیگر پیشکسوت سینما و تئاتر و تلویزیون، ناصر فیض، مدیر دفتر پاسداشت زبان فارسی در حوزۀ هنری انقلاب اسلامی، مهدی صالحی، دبیر جایزۀ فارسینما و فرشاد گل‌سفیدی، کارگردان فیلم «هفت بهارنارنج»، فیلم برگزیدۀ جایزۀ فارسینما، در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد.
به گزارش دفتر پاسداشت زبان فارسی در حوزۀ هنری، در ابتدای این مراسم ناصر فیض با اشاره به اهمیت فراوان توجه به زبان فارسی خاطرنشان کرد: این ویژگی در بسیاری از عرصه‌ها ازجمله در تئاتر و مطبوعات چندان جدی گرفته نمی‌شود؛ اما در سینما تاحدودی به این موضوع توجه شده است.
مدیر دفتر پاسداشت زبان فارسی در حوزۀ هنری انقلاب اسلامی، در ادامه بر جدی‌گرفتن زبان فارسی و پرهیز از غفلت در این حوزه تأکید کرد و گفت: جایزۀ فارسینما با هدف تقویت توجه به موضوع زبان شکل گرفته و برگزار می‌شود تا مسئولان و دست‌اندرکاران، به زبان در عرصه‌های مختلف فرهنگی و هنری بیشتر توجه کنند. این شاعر در پایان سخنانش برگزاری این رویداد را هم‌زمان با بزرگداشت فردوسی در دانشگاه تهران، که محل خردورزی و علم است، یکی از اقدامات مهم در این زمینه دانست.
در بخشی دیگر از این برنامه، مهدی صالحی، دبیر جایزۀ فارسینما، چگونگی شکل‌گیری و راه‌اندازی جایزۀ فارسینما را تشریح کرد و گفت: همیشه فیلم‌های زنده‌یاد علی حاتمی را فیلم‌هایی می‌شناخته‌ایم که در آن‌ها زبان و ادب فارسی برجسته و مهم بوده است. برای ما همیشه این پرسش مطرح بود: تا کی باید به فیلم‌های علی حاتمی ارجاع دهیم؟! از طرفی زبان و گویش و لهجه در آثار هنری خیلی ضعیف و ناپخته شده است و از رمزگان و نشانه‌ها و استعاره‌ها و ظرایف زبان فارسی در آثار کمتر استفاده می‌شود. بنابراین تصمیم گرفتیم جایزه‌ای تأسیس کنیم برای تقدیر از فیلم‌هایی که زبان فارسی را در آن‌ها جدی گرفته‌اند. صالحی ادامه داد: در انجمن ویرایش و درست‌نویسی خواستیم که این چراغ کم‌سو را هرطور شده، روشن نگاه داریم. در سال ۱۳۹۷ با همکاری دبیر جشنواره وارد بخش تجلی اراده ملی شدیم. در این جایزه سه اتفاق بزرگ رقم خورد: اولین جایزۀ زبان فارسی در سینما که هم در سینما نخستین بود و هم در عرصۀ جهانی حوزۀ زبان و نخستین‌بار بود که یک انجمن مردم‌نهاد و سمن (NGO) وارد جشنوارۀ فیلم فجر شد. در سی‌وهفتمین جشنوارۀ فیلم فجر اولین جایزۀ فارسینما به فیلم‌نامۀ فیلم
«سرخ‌پوست» اهدا شد. جایزۀ دوم در سال ۱۳۹۸ به فیلم «خورشید» اثر آقای مجید مجیدی اعطا شد. در سال ۱۳۹۹ به‌رغم قول‌های مکرر و جدی مدیر جشنواره، در روز نخست جشنواره اجازۀ ورود به جشنواره به داوران داده نشد. در سال ۱۴۰۰، جایزه بار سوم وارد جشنواره شد و جایزه به فیلم «نگهبان شب» ساختۀ سیدرضا میرکریمی رسید و در سال ۱۴۰۱ به فیلم «هفت بهارنارنج» آقای گل‌سفیدی.
صالحی در ادامه، بر لزوم همیاری اهالی هنرهای مختلف برای توجه و ارتقای زبان فارسی در آثارشان تأکید و خاطرنشان کرد: متخصصان علوم شناختی به این نتیجه رسیده‌اند که زبان، محور همۀ شناخت‌ها و پیچیده‌ترین سامانۀ شناختی است که بشر به آن دست یافته است. صالحی بر لزوم به‌همکاری‌گرفتن ادیبان و نشانه‌شناسان و زبان‌شناسان و معناشناسان در کنار فیلم‌سازان تأکید کرد و گفت: کدام فیلم‌ساز درخواست می‌کند که یک ادیب یا شاعر یا نشانه‌شناس و زبان‌شناس همکارش بشود؟! اما این مهم در خیلی از کشورهای دیگر اتفاق می‌افتد.
این عضو شورای سیاست‌گذاری زبان فارسی حوزۀ هنری با اشاره به اینکه نَفَس زبان فارسی در عرصه‌های مختلف به شماره افتاده است، گفت: گاهی با آثاری و پدیده‌هایی الکن مواجهیم که هرچه تلاش می‌کنیم معنایی از آن‌ها استخراج کنیم، بی‌معنایی از آن‌ها استخراج می‌شود. گاهی با شعارها و جمله‌هایی مواجهیم که بی‌معناست. به عنوان مثال، شعار« آینده خواندنی است» شعار نمایشگاه کتاب امسال شده است! این جمله کاملاً بی‌معناست. مگر چقدر گذشته و حال را خوانده‌ایم که حالا بیاییم آینده را بخوانیم؟ ما باید آینده را بسازیم نه اینکه بخوانیم. مگر قرار است دیگران آینده را بنویسند که ما می‌خواهیم آن را بخوانیم؟ این شعار وجوه گفتمانی و معناشناسی مخالف الگوی تمدن ایرانی‌اسلامی دارد. آیا قرار نیست آینده را ما بسازیم؟! صالحی افزود: حواسمان نیست به حرف‌هایی که می‌زنیم و محصولاتی که تولید می‌کنیم.
در ادامۀ جلسه، فیلم «هفت بهارنارنج» به نمایش درآمد و سپس میزگردی با حضور استاد علی نصیریان و داوران فارسینما برگزار شد.
در ابتدای این میزگرد، فرزانه فخریان، با اشاره به انتخاب فیلم «هفت بهارنارنج» با فاصلۀ زیاد از دیگر فیلم‌ها گفت: لحظه‌ای از فیلم مخاطب را رها نمی‌کند؛ چه با دیالوگ و چه بدون دیالوگ. جمله‌ها رسا و قابل‌پردازش و عمیق‌اند. البته قطعاً حضور استاد نصیریان در این خصوص بسیار کمک کرده است.
فخریان در ادامه، فیلم «هفت بهارنارنج» را نمونه‌ای مناسب برای آموزش در دانشگاه‌ها و فضاهای کارگاهی عنوان کرد و گفت: اگر نیازمند متنی مرجع باشیم، این فیلم نمرۀ بالایی دارد.
در ادامه، غلامحسین رضاپور، دیگر داور جایزه، به تقابل منطق و عشق در این فیلم اشاره کرد و گفت: درنهایت این منطق است که به‌سمت عشق می‌رود.
دبیر جایزۀ سینما هم در ادامۀ میزگرد، به دلایل انتخاب فیلم «هفت بهارنارنج» به‌عنوان فیلم برگزیدۀ چهارمین جایزۀ فارسینما اشاره کرد و گفت: چند سرنخ ذهن داروان را به خود مشغول کرد. شاید اولین بار است که شخصیت اصلی فیلمی استاد زبان و ادبیات فارسی است. دیگر اینکه نمادها و نشانه‌ها در فیلم، در جهت تصویر فضای بیماری آلزایمر است؛ اما در اینجا عشق و ادبیات است که درنهایت بر فراموشی غالب می‌شود. در جایی هم زن که نمادی از وطن است و مرد دل به این وطن داده است و همه دارند او را وادار می‌کنند که این وطن را رها کند، ولی او ایستاده است! در این فیلم، به خانواده و امید و وطن اهمیت داده شده است و شخصیت اصلی سعی می‌کند که ریشه‌ها را حفظ کند.
در ادامۀ این میزگرد، فرشاد گل‌سفیدی هم در سخنانی کوتاه گفت: از اول قرار بود که شخصیت اصلی استاد ریاضی باشد؛ اما آن را به استاد زبان و ادبیات فارسی برگرداندیم. وی ضمن ابراز خوشحالی از نمایش این فیلم در دانشگاه تهران و تالاری که به نام فردوسی است گفت: شعرها و ترانه‌ها به‌کمک تعدادی از ادیبان و هنرمندان انتخاب شد. وی در ادامه بر لزوم درکنارهم‌بودن اهالی فرهنگ و هنر تأکید کرد.
در ادامه صالحی با اشاره به توجه به اینکه چه بگوییم و چه نگوییم و کی و چگونه بگوییم یا نگوییم، خاطرنشان کرد: از قضا، «هفت بهارنارنج» دقیقاً می‌داند که چه حرف‌هایی بزند و چه حرف‌هایی را در لفافه بپیچد و با کنایه حرف بزند. صالحی در پایان سخنانش، با اشاره به اینکه هنوز حرف‌های قاضی شارع در سریال «سربه‌داران» با بازی استاد نصیریان و شیوه‌های بیانی ایشان در ذهن ماست، به استقبال سخنان استاد علی نصیریان رفت.
در پایان این میزگرد، استاد علی نصیریان سخنرانی کرد و گفت: در سینما ما در مقطعی، فیلمفارسی داشتیم که مورد پسند عامۀ مردم بود، بدون اینکه در آن‌ها فکر و اندیشه و ساختار دراماتیک لحاظ شده باشد. از دهۀ ۴۰ سینمای جدیدی شروع به رشد کرد. افرادی نظیر ابراهیم گلستان، مهرجویی، غفاری، کیمیایی و دیگران فیلم‌هایی ساختند که خلاف جریان فیلمفارسی بود و این اتفاق در تئاتر هم رخ داد. وی افزود: من کار را در تئاتر از دهۀ ۳۰ آغاز کردم. در آن دوران در تئاتر درام‌نویسی وجود نداشت و کم‌کم به وجود آمد. در سینما نیز این اتفاق رقم خورد که روح دراماتیک در کارها لحاظ شود. آثار خوبی هم در این زمینه تولید شد. در این آثار، جراحی فکر و روان شکل گرفت؛ زیرا در سینما مشکلات فکری و روانی باز و جراحی می‌شود. در سینما و تئاتر درون‌کاوی داریم که توسط کاراکترها رخ می‌دهد. کاراکتر یعنی شخصیت. شخصیت کسی است که در رفتار فیزیکی و بیرونی او و همچنین برای بیان مسائل درونی، بازیگر در ایفای نقش خود را رها کرده و درون نقش را به ما نشان می‌دهد. این امر نیز با تلاش و ممارست بازیگر به دست می‌آید.
بازیگر سریال «هزاردستان» ادامه داد: بازیگری هم تمرین گروهی دارد و هم تمرین درونی. در تمرین درونی بازیگر با خود کار می‌کند. این خیلی مهم است که بخشی از هنر ورای داشته‌های ذاتی، تمرین است؛ زیرا جدا از خلاقیت ذاتی، بخش مهمی از بازیگری با تمرین حاصل می‌شود.
وی با بیان اینکه در فیلم «هفت بهارناریج» از تجربۀ شخصی خود استفاده کرده است، بیان کرد: اثری که فوت همسرم روی من گذاشت، بسیار زیاد بود. این تأثیرگذاری هم تنها برای عشق نبود، چون بعد از سال‌ها زندگی، ارتباط انسانی مهم می‌شود. عشق خیلی مهم است؛ اما انسان هیچ‌گاه نمی‌تواند ارتباط انسانی را فراموش کند. برای همین من هیچ‌گاه طلاق را نفهمیدم. زن پایۀ بسیار مهم زندگی انسانی است. در این فیلم من از تجربۀ شخصی خودم استفاده کردم.
نصیریان تأکید کرد: بازیگر در نقش‌آفرینی خود، مسائل درونی نقش را تظاهر می‌کند؛ ولی این تظاهر باید به اندازه‌ای واقعی باشد که تماشاگر آن را بپذیرد. این داشتۀ بازیگری هم با تمرین و حضور در کارگاه‌ها و کلاس‌ها به دست می‌آید و در مرحلۀ بعد طبیعت خلاقه است که به بازیگر کمک می‌کند. بازیگری خلاقیت درون است. بازیگر ابزار دست کارگردان نیست، بلکه خودش خلاقیت دارد. در «هزاردستان» آقای علی حاتمی به من گفت ابوالفتح را که قرار است نقشش را بازی کنی، یک دموکرات قفقاز است. وی به من سرنخ‌هایی داد؛ اما خودم هم جست‌وجو کردم تا بتوانم نقش را ایفا کنم.
این استاد بازیگری اظهار کرد: در تئاتر، پایه و اساس اصلی زبان است، اما در سینما زبان در مرحلۀ دوم قرار دارد و اصل اول تصویر است. در سینما اگر قرار است دربارۀ کاراکتر صحبت کنیم، وجه اول احساس و عکس‌العمل بازیگر و مرحلۀ دوم زبان است که البته باید به آن توجه ویژه کرد.
نصیریان ضمن درود به روان پاک فردوسی گفت: وی، زبان فارسی را از هزار سال پیش تا به امروز زنده نگاه داشته است. در هنرهای ایرانی، شعر، معماری و نقاشی، خط و... آثارهای درخشانی وجود دارد؛ اما در سینما و تئاتر هم که از غرب وام گرفته شده است، آثار خوبی داریم. تئاتر، ساختار دراماتیک دارد. ارسطو به ساختار و اصول تئاتر توجه کرده است. گفتنی است در گذشته ما نمایش‌های تخت حوضی و نقالی داشتیم؛ اما به شکل دراماتیک چیزی به نام تئاتر نداشتیم.
این هنرمند پیشکسوت در پایان گفت: «هفت بهارنارنج» قصه‌ای متفاوت با فیلم‌نامه‌های فعلی سینما دارد. در این فیلم، داستان تازه‌ای در حوزۀ روابط انسانی روایت می‌شود. من از حضور در این مراسم و تماشای فیلم کنار شما دانشجویان لذت بردم.
بعد از سخنان نصیریان، فرشاد گل‌سفیدی، کارگردان فیلم «هفت بهارنارنج» نیز گفت: این فیلم تمام تلاش خود را کرد تا قدمی شایسته برای فرهنگ ایرانی بردارد. خوش‌حالم این افتخار را داشتم تا در محضر استاد نصیریان کسب تجربه کنم.
در انتهای این مراسم، ناصر فیض، رئیس دفتر پاسداشت زبان ادبیات فارسی در حوزۀ هنری انقلاب اسلامی، لوح تقدیر و هدیه‌ای را به استاد علی نصیریان اهدا کرد. همچنین استاد نصیریان نیز لوح تقدیر جایزۀ فارسینما را به فرشاد گل‌سفیدی، کارگردان فیلم و احمد رفیع‌زاده، نویسندۀ فیلم‌نامه اهدا کرد.
ارسال دیدگاه