متادون؛ عرضه داروخانه‌ای یا نشت در بازار سیاه!

به گزارش ایسنا، از ابتدای دهه ۸۰ بود که بحث نگهداری از معتادان و سوق دادن آنها از مواد مخدر به سمت داروهای مخدر که عوارض کمتری دارند، آغاز شد. بر همین اساس مراکزی با عنوان مراکز ترک اعتیاد یا MMT شکل گرفت تا در حوزه ترک اعتیاد معتادانی که به مواد مخدر سنتی اعتیاد دارند، کمک کند. به تدریج اما مراکز MMT توسعه یافتند. به طوری که در حال حاضر بیش از ۸۰۰۰ مرکز ترک اعتیاد در کشور وجود دارد که علاوه بر درمان، ارایه داروی بیماران را هم انجام می دهند؛ در حالی که بارها و بارها از سوی سازمان غذا و دارو اعلام شده که طبق قوانین تنها محل عرضه دارو، داروخانه است.

چرا متادون باید در داروخانه عرضه شود؟

در این زمینه سید حیدر محمدی-مدیرکل امور دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو چندی پیش گفت: وظیفه مراکز درمان ترک اعتیاد اصلا توزیع دارو نیست، بلکه درمان اعتیاد است. درمان با توزیع دارو تفاوت بسیاری دارد. اصولا جایی که دارو را تجویز می کند با جایی که آن را تامین و عرضه می کند، نباید در یک جا باشند.

وی افزود: در گذشته به دلیل نگرانی‌هایی که از توزیع داروهای ترک اعتیاد داشتیم، توزیع آن ها را از داروخانه جدا کرده بودیم، اما باید بدانیم که داروخانه تنها محل معتبر برای توزیع دارو است. به هر دلیلی از گذشته روند به این صورت بود که داروهای ترک اعتیاد در همان مراکز ترک اعتیاد که داروها را تجویز می کردند، تامین و عرضه نیز می شد که این اقدام اشتباه بود. به اعتقاد من بهترین کار این است که درمان این بیماران و تجویز دارو در مراکز ترک اعتیاد انجام شود و دارو از محل عرضه اصلی خود، یعنی داروخانه تامین شود.

محمدی تاکید کرد: در عین حال متاسفانه موارد تخلف زیادی مبنی بر نشت داروها از مراکز ترک اعتیاد شنیدیم و بهترین راه پیشگیری از این تخلفات این است که داروهای ترک اعتیاد هم مانند همه داروها در داروخانه عرضه شود. البته برای این اقدام دستورالعملی تهیه کردیم و به تمام دانشگاه های علوم پزشکی کشور ابلاغ کردیم که مطابق آن دستورالعمل و با بسترسازی و حفظ شرایط لازم و امینت کافی داروخانه این اتفاق افتد. پیش از این یک بخش از داروهای ترک اعتیاد را مراکز ترک اعتیاد عرضه می کردند و بخشی هم در معاونت های غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی توزیع می شد که در حال حاضر قرار شد تمام این داروها در داروخانه هایی توزیع شود که بسترسازی لازم را از نظر امنیت انجام داده اند که این اقدام را به صورت پایلوت در استان قم اجرا کردیم که خوشبختانه موفقیت آمیز بود. در این داروخانه هایی که داروی ترک اعتیاد عرضه می شود، با نسخه پزشک و یا نسخه پزشک مرکز ترک اعتیاد، افراد می توانند داروهایشان را دریافت کنند.

داروخانه، محل عرضه دارو است

در عین حال چندی پیش محمدرضا شانه ساز- رییس سازمان غذا و دارو در یک نشست خبری در این باره، گفت: از نظر قانونی محل عرضه دارو داروخانه است و نمی توان گفت چون در یک محلی دارویی چند سال ارائه شده و هنوز هم آن را دریافت می‌کند و قرار هم نیست قطع شود، حال در جایی که قانون مشخص کرده که دارو را عرضه کند، به لحاظ اینکه عده ای خوششان نمی آید، این کار را انجام ندهیم. فکر می‌کنم اقدامی که در این زمینه در حال انجام است، کار درستی است و افراد باید بتوانند در زمینه درمان اعتیادشان انتخاب‌گر باشند.

چالش دیگری که درباره داروهای مخدر وجود دارد، هولوگرام‌دار نبودن این داروهاست؛ در حالی که سازمان غذا و دارو سال گذشته اعلام کرد که تا پایان مهر ماه ۱۳۹۸، متادون هولوگرام دار می شود، اما به گفته نایب رییس انجمن داروسازان ایران، هنوز این اتفاق نیفتاده و برای ردیابی و رصد این داروها و جلوگیری از نشت آن ها حتما باید این موضوع عملی شود.

در عین حال سید علی فاطمی درباره وضعیت توزیع متادون در داروخانه‌ها، گفت: سال گذشته ستاد مبارزه با مواد مخدر، مصوبه‌ای داشت مبنی بر اینکه داروهای آگونیست یا داروهای نگهداری معتادان از طریق داروخانه‌ها عرضه شده و به فروش برسد. بر همین اساس هم امسال سازمان غذا و دارو ضابطه‌ای را برای توزیع داروهای آگونیست و متادون تدوین کرد.

وی افزود: باید توجه کرد که این داروها برای ترک اعتیاد نیستند. در فرآیند ترک اعتیاد بحث‌های روان‌درمانی و سم زدایی را داریم. با داروهایی مانند متادون که داروهای نگهداری از معتادان هستند، عملا فرد را از اعتیاد به مواد مخدر، به سمت داروهای مخدر می‌آوریم که برای فرد عوارض کمتری دارند، اما فرد کماکان معتاد باقی می‌مانند، اما شاید تا آخر عمرش بجای استفاده از مواد مخدر، داروی مخدر استفاده کند.

فاطمی ادامه داد: در همه جای دنیا، محل ارائه دارو فقط در داروخانه است. بر این اساس دارو در مطب تجویز می‌شود و محل عرضه آن داروخانه است. در عین حال مراکز ترک اعتیاد یا همان مراکز MMT نیز به عنوان مطب شناخته می‌شوند و باید داروی ترک اعتیاد را برای افراد تجویز کنند، اما عرضه آن‌ها از سوی داروخانه‌ها انجام شود.

داروفروشی در مراکز ترک اعتیاد؛ ممنوع

وی گفت: در عین حال در ایران از اوایل دهه ۸۰ بحث مراکز MMT مطرح شد. قبل از آن معتادان رفتارهای پرخطر داشتند و معتادان سنتی یا به سمت مواد مخدر صنعتی و یا به سمت داروهای تزریقی می‌رفتند و استفاده از مواد مخدر تزریقی هم منجر به افزایش زیاد ایدز در کشور شد. بر همین اساس در مراکز MMT معتادان را از مواد مخدر به سمت داروهای مخدر سوق دادند. در عین حال در اوایل دهه ۸۰ کسی فکر نمی‌کرد که تعداد این مراکز قرار باشد تا این حد افزایش یابد. در حال حاضر طبق آمار بین هشت تا ۱۰ هزار مرکز MMT در کشور وجود دارد. در حالی که در ایران بیش از ۱۱ هزار داروخانه داریم، اما نزدیک ۱۰ هزار مرکز فروش داروی مخدر هم داریم که این اصلا درست نیست و در هیچ کجای دنیا چنین چیزی سابقه ندارد. به طوری که این مراکز بسیار زیاد شده در آن‌ها داروفروشی اتفاق می‌افتد که تبعاتی هم داشته است و علی رغم کنترل‌ها، شاهد نشت داروهای مخدر در بازار هستیم. بر همین اساس سازمان غذا و دارو تصمیم گرفت که توزیع و عرضه این داروها را به داروخانه‌ها بازگرداند.

فاطمی همچنین اظهار کرد: البته فعلا در ضابطه‌ای که در این زمینه نوشته شده، هم مراکز MMT را برای عرضه این داروها در نظر گرفته‌اند و هم تعدادی از داروخانه‌های داوطلب را که باید شرایطی را از نظر محیطی و فضای داروخانه، گذراندن دوره‌های آموزشی از سوی داروخانه و... داشته باشند که در صورتیکه داروخانه این شرایط و ضوابط را داشته باشند، می‌تواند برای عرضه داروهای مخدر تقاضا دهد.

وی تاکید کرد: طبق این ضابطه اعلام شده که داروخانه‌ها، داروهای مخدر را به مراکز ترک اعتیاد عرضه می‌کنند. یعنی مراکز باید داروها را از داروخانه‌ها دریافت کنند که این کار خیلی بهتر از این است که مراکز ترک اعتیاد راسا و مستقیما داروها را از شرکت‌های پخش دریافت کرده و به داروفروشی در مراکز ترک اعتیاد اقدام کنند. برخی دانشگاه‌ها این طرح را به صورت آزمایشی اجرا کردند و داروخانه‌ها این داروها را در اختیار مراکز ترک اعتیاد قرار می‌دادند که موفقیت آمیز بود.

داروهای مخدر هولوگرام دار شوند

فاطمی درباره کاهش احتمال نشت داروهای مخدر به بازار آزاد با ضابطه مند شدن عرضه آن‌ها در داروخانه‌ها، گفت: قطعا با این اقدام می‌توان این داروها را ثبت کرد. در حال حاضر داروخانه‌ها داروهای تخصصی زیادی را عرضه می‌کنند و کاملا مشخص است که چه تعداد دارو به آن‌ها داده می‌شود و چه تعداد بیمار این دارو را دریافت کردند. البته این کافی نیست و حتما باید هولوگرام و کد UID روی داروهای مخدر هم الصاق شود تا اگر احیانا این داروها به هر طریقی به بازار نشت پیدا کرد، بتوان منشا آن را شناسایی کرد. متاسفانه هنوز برای داروهای مخدر این اتفاق نیفتاده است که باید این اتفاق بیفتد تا احتمال نشت را به حداقل برسانیم. این داروها هنوز در سامانه تی تک هم نیستند و اگر هولوگرام بگیرند و در سامانه تی تک ثبت شوند می توان از نشت آن‌ها جلوگیری کرد و قابل ردیابی خواهند بود.