گزارش پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش درباره آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12

به گزارش پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، نشست نخبگانی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با تمرکز بر «بررسی عوامل ایجاد کننده بازتاب های اجتماعی آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12 در تیرماه 1399 و ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود فرآیند طراحی و اجرای آزمون های نهایی» تشکیل شد. گزارش این نشست به شرح زیر منتشر شده است:

در تیرماه سال 1399، آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12 برای دومین بار به صورت سراسری در کشور به مرحله اجرا در آمد. در این آزمون حدود 600،000 دانش آموز شرکت داشتند. با توجه به بازتاب های گسترده اجتماعی که این آزمون به همراه داشت، گروه پژوهشی علوم انسانی پژوهشکده برنامه درسی در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش بر آن شد تا در قالب مطالعه فوری به شناسایی عوامل بوجود آورنده این بازتاب اجتماعی بپردازد.

سوالات مطرح شده در این بررسی شامل موارد زیر است:

1.«کدام یک از معاونت ها و سازمان های تابعه وزارت متبوع در تدوین سوالات امتحان نهایی و اجرای آزمون مشارکت داشته اند؟»

2. «نقش هر بخش در فرآیند تدوین سوالات، طراحی و اجرای آزمون نهایی چه بوده است؟»

3.«نحوه تعامل بخش ها در طراحی و اجرای آزمون نهایی به چه صورت بوده است؟»

4.«شیوه نامه انتخاب طراح سوال چه شاخص های را مد نظر دارد؟»

5.«اعتباربخشی سوالات تدوین شده (روایی، پایایی، سطح دشواری، رعایت استانداردهای ذکر شده در شیوه نامه تدوین سوالات و ...) چگونه بوده است؟»

6.«آیا برای اجرای آزمون های مهارتی مانند زبان انگلیسی (بخش شنیداری) تجهیزات لازم در حوزه های امتحانی در سراسر کشور فراهم شده بود؟»

برای پاسخ به سوالات فوق و دستیابی به راهکارهای مناسب برای بهبود وضعیت آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12 جلساتی در تاریخ های 21 مردادماه ، 4 شهریور و 2 مهرماه 1399 در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با حضور نمایندگان بخش های مرتبط شامل:

مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی(دکتر اولی و دکتر عباس زاده)،

کارشناسان گروه زبان انگلیسی دفتر تالیفسازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی (دکتر خیرآبادی و دکتر علوی مقدم)،

معاونت متوسطه وزارت آموزش و پرورش(دکتر شیرزادی)،

و با حضور اساتید دانشگاه (دکتر عنانی سراب، دانشیار دانشگاه شهید بهشتی و دکتر عباسیان ،عضو هیات علمی دانشگاه امام علی (ع) و مسئول گروه آموزش و پرورش انجمن علمی اساتید آموزش زبان و ادبیات انگلیسی)، پژوهشگران پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش [دکتر حسنی (رئیس پژوهشکده برنامه درسی و نوآوری های آموزشی)، دکتر رحیمی نژاد (مدیر گروه علوم انسانی)، دکتر فرهبد (رئیس پژوهشکده کودکان استثنایی) ، دکتر کلانتری (رئیس مرکز پژوهشی آموزش و پرورش روستایی و عشایر و دو زبانه در تبریز)، دکتر حکمتی (مدیر هماهنگی امور پژوهشی) و دکتر حسین پور (کارشناس مسئول امور علمی-پژوهشی )،و نیز برخی از مسئولین استانی [صداقت زاده (مدیر گروه زبان انگلیسی اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران) و دکتر معظمی (دبیر زبان انگلیسی دوره متوسطه اول و دوم)]برگزار گردید.در نشست آخر نمایندگان شورای عالی آموزش و پرورش (خانم دکتر بلوسی ، خانم دکتر سرخابی ،و آقای احسانی ) نیز حضور یافتند.

بر اساس مباحث مطرح شده در جلسات معلوم شد که:

1- سه بخش « دفتر تالیف در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی-گروه زبان خارجه»، «مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی» و «معاونت آموزش متوسطه» در فرآیند مذکور مشارکت داشته اند. نقش گروه زبان خارجه دفتر تالیف سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی «ارائه بارم سوالات آزمون» بوده است ، نقش مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی«طراحی سوال، اجرای آزمون، اعلام نتیجه و در نهایت بازخورد به طراحان سوال» بوده و نقشمعاونت آموزش متوسطه وزارت، همکاری در«اجرای آزمون» با مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزش بوده است.

2- تیم طراحی سوال شامل دو طراح، یک بازبین و طراح ذخیره بوده است. شاخص انتخاب طراحان شامل «معلم پایه 12»، «داشتن سابقه طراحی سوال» و «داشتن سابقه تدریس» است و اعتبار بخشی سوالات (تعیین روایی، پایایی و سطح دشواری) بعد از اجرای نهایی آزمون صورت گرفته است.

3- بررسی ها نشان داد که آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12 هم در بخش «طراحی» و هم «اجرا» با مشکلاتی روبرو بوده است. مقایسه فرآیند «طراحی و اجرای آزمون نهایی درس زبان انگلیسی پایه 12در تیرماه 1399» با مراحل آزمون سازی و استانداردهای سنجش مشخص نمود که اشکالاتی در فرایند کاروجود دارد:

به عنوان مثال در بخش طراحی، جدول مشخصات سوالات امتحان نهایی که تمام جزییات مورد نیاز طراح سوال در آن ذکر شده باشد، تدوین نشده و اعتباربخشی سوالات (روایی، پایایی و سطح دشواری) بعد از اجرای نهایی آزمون صورت گرفته بود.

در بخش اجرا همه حوزه های امتحانی مجهز به دستگاه های پخش صوتمناسب برای برگزاری بخش شنیداری آزمون نبودند.

باید به این نکته توجه کرد که آزمون های نهایی پایه 12 سرنوشت ساز هستند، چرا که نتایج این آزمون ها در زندگی و آینده فرد تاثیر گذار است. در برگزاری آزمون ها دو بخش «طراحی سوال» و «اجرای آزمون» قابل مشاهده است، هر دو این بخش ها بایستی از استاندارد لازم برخوردار باشند. برای آنکه سوالات از استاندارد لازم برخوردار باشند بایستی از مراحل مختلف آزمون سازی عبور کنند. این مراحل شامل تعیین موضوع مورد سنجش و هدف کلی آن، تعیین محدوده عمل آزمون، تهیه جدول مشخصات آزمون (که کلیه جزییات مورد نیاز طراح/طراحان سوال در آن منظور شده باشد)، تعیین پایایی و روایی آزمون و سطح دشواری سوالات آزمون است. بعد اجرای آزمون نیز باید استاندارد باشد، به نحوی که شرایط اداره و برگزاری آزمون به گونه ای باشد که مانع از بروز تواناییها، مهارت ها و دانش برخی از شرکت کنندگان نشود (مسیک، 1989، نقل از سای رسی، 2004). با توجه به اینکه پایایی، روایی و سطح دشواری سوالات آزمون قبل از اجرای نهایی انجام نشده است ،در نتیجه اصلاحات لازم بر روی سوالات اعمال نشده و همچنین با توجه به اینکه تجهیزات موجود در حوزه امتحانی به نحوی بوده که در بخش شنیداری آزمون مانع از بروز تواناییها و مهارت برخی از دانش آموزان شده است، می توان گفت که این آزمون فاقد استانداردهای لازم در هر دو بعد «طراحی» و «اجرا» بوده است. از سویی دیگر عدم وجود تجهیزات مورد نیاز اجرای بخش شنیداری آزمون در بعضی از حوزه ها مانع از ایجاد فرصت های برابر برای کل دانش آموزان مناطق مختلف کشور جهت بروز تواناییهای آن ها شده است که بعد «عدالت آموزشی» که مورد تاکید اسناد تحولی آموزش و پرورش می باشد را خدشه دار کرده است.

راهکارهای پیشنهادی

با توجه به مبانی نظری برنامه درسی، سنجش و اندازه گیری و آموزش زبان خارجی، راهکارهای پیشنهادی در هر دو بعد «طراحی» و «اجرا» تدوین و توسط اعضای نشست بررسی و اعتباربخشی شد. این راهکارها به شرح زیر می باشند:

1. تشکیل شورای هماهنگی جهت تعامل موثر و مستمر سه بخش مشارکت کننده در طراحی و اجرای آزمون نهایی پایه 12

2. تشکیل تیمی در دفتر تالیف سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی متشکل از متخصصان آموزش زبان انگلیسی آشنا با اسناد بالادستی آموزش و پرورش، متخصصان برنامه درسی[1] و همچنین متخصصان سنجش و اندازه گیری جهت تدوین بودجه بندی سوالات و تهیه جدول مشخصات سوالات (با کلیه جزییات مورد نیاز طراحان)

3. بررسی دوره ای(سالیانه) تجهیزات مورد نیاز آزمون در حوزه های امتحانی امتحانات نهانی قبل از تدوین بودجه بندی سوالات و اجرای آزمون توسط معاونت آموزش متوسطه و ارسال گزارش به مراجع ذی ربط

4. تجهیز مدارس جهت اجرای استاندارد آزمون ها در حوزه های امتحانی

5. تشکیل تیمی در مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزش متشکل از خبرگان «آموزش زبان انگلیسی»، «برنامه ریزی درسی» و «سنجش و اندازه گیری» به منظور اجرایی ساختن موارد زیر:

1-5. جهت استاندارد سازی طراحی و اجرای آزمون و غناسازی آیین نامه ها و شیوه نامه های مورد نیاز

2-5. تعیین شاخص های انتخاب طراح سوال و اضافه کردن مواردی از قبیل «آشنایی با گام های مختلف آزمون سازی»، «آشنایی با مبانی نظری برنامه ریزی درسی و برنامه درسی درس مربوطه» و ...

3-5. تعیین ترکیب تیم طراحی آزمون با حضور معلمان آشنا به برنامه درسی اجرا شده و تجربیات کسب شده دانش آموزان در مناطق مختلف برخوردار، نیمه برخوردار و محروم

4-5. تدوین شیوه نامه انتخاب بازبین سوالات از منظر تعداد و دارا بودن شرایط خبرگی

5-5. تهیه شیوه نامه «اعتباربخشی» سوالات آزمون که شامل بررسی «روایی، پایایی، تمیز و سطح دشواری،...» قبل از اجرای نهایی آزمون پایه 12

6-5. تهیه بانک سوالات اعتباربخشی شده و تجدید نظر مداوم این سوالات توسط تیم مذکور جهت اصلاح سوالات موجود و افزودن سوال های جدید در هرسال مطابق با استاندارد های نظری آزمون سازی

7-5. بازنگری در شیوه نامه تعیین میزان حق الزحمه طراحان، بازبین ها، اعضای تیم ها و سایر عوامل اجرایی متناسب با انتظارات مورد نظر و سرعت بخشیدن در پرداخت آن

6. نظارت دقیق شورای عالی آموزش و پرورش بر فرآیند «طراحی» و «اجرای آزمون» در هر سه بخش مشارکت کننده و نحوه تعامل آن ها با یکدیگر

7. ارزشیابی دوره ای از چگونگی «فرآیند طراحی و اجرای آزمون های نهایی» بر اساس مفاد راهکار شماره 1-19 زیر نظام پژوهش و ارزشیابی توسط پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

8. طراحی و اجرای آزمون های پایانی در پایه های هفتم تا یازدهم جهت بررسی چگونگی تحقق برنامه درسی زبان انگلیسی در هر پایه و همچنین جلوگیری از غافلگیر شدن دانش آموزان و معلمان در امتحان نهایی پایه 12

9. ارتقای ظرفیت علمی معلمان در زمینه طراحی سوالات آزمون های نهایی با برگزاری دوره های دانش افزایی که شامل «برنامه درسی»، «سنجش و اندازه گیری» و «درس مربوطه» می باشد و تامین بودجه مورد نظر این دوره ها با تاکید بر کیفیت مطلوب دوره ها

[1]. متخصصان برنامه درسی از نحوه ارتباط عناصر برنامه درسی که شامل هدف، محتوا،راهبردهای یاددهی-یادگیری، نقش معلم، نقش دانش آموز و ارزشیابی است مراقبت خواهند نمود.