بیماری هاری و راه های مبارزه با آن

گذشته تاریک علم بشر در مورد بیماری هاری تا هزاران سال ادامه یافت. بالاخره لوئی پاستور با بررسی ها و تحقیقاتی که در مورد این بیماری انجام داد توانست با واکسیناسیون ضد هاری برای اولین با در روز ششم ژوئیه سال ۱۸۸۵ میلادی پسر بچه ای ۹ ساله به نام ژوزف میستر(Joseph Mister) از شهر آلزاس در کشور فرانسه که از ۱۴ نقطه بدن توسط یک سگ هار مجروح شده بود؛ از مرگ حتمی نجات دهد.
بیماری هاری یک عفونت ویروسی سیستم اعصاب مرکزی است و شخص مبتلا صد در صد محکوم به مرگ است. هنوز روشی جهت نجات جان مبتلایان به این بیماری وجود ندارد ولی نجات هارگزیدگان در صورتی که درمان پیشگیری بلافاصله پس از مجروح شدن و قبل از ظهور بیماری انجام گیرد حتمی است.
ویروس بیماری هاری قابل انتقال به انسان و سایر انواع پستانداران میباشد. شایع ترین راه انتقال آن هم از طریق گزش توسط حیوان هار و بزاق حاوی ویروس میباشد اما راه هایی غیر از گزش همچون انتقال از انسان به انسان، انتقال از راه تنفس، انتقال از راه خراش و... نیز موجب انتقال ویروس بیماری میشود.
از زمان ابتلای فرد به بیماری هاری تا مرگ وی ۵ مرحله مشخص وجود دارد که به شرح ذیل میباشد:
۱.دوره نهفتگی: دوره نهفتگی یا کمون به فاصله زمانی بین ورود ویروس به بدن تا ظهور علائم بیماری می گویند؛ این دوره بین ۱ تا ۳ ماه طول میکشد؛ البته دوره های نهفتگی کوتاه تر و بلند تر از این نیز مشاهده شده است. برای مثال در ایران دوره نهفتگی حداقل ۱۰ روز و حداکثر ۵ سال گزارش شده است.
۲.علائم اولیه: با پایان دوره نهفتگی ویروس به مرکز سیستم اعصاب میرسد و علائم اولیه بیماری که غیر اختصاصی است ظاهر میگردد. این علائم به صورت بی حالی، لرز، تب و خستگی میباشد. اختلال در دستگاه تنفس، دستگاه گوارش و دستگاه عصبی نیز جزو علائم میباشد.
تنها علامت اختصاصی بیماری در این دوره وجود درد، سوزش، بی حسی و گاهی مور مور شدن در محل جراحت اولیه است. در اکثر مواقع این جراحت التیام یافته اما معمولا مجروح هار گزیده در همین محل التیام یافته احساس سوزش و خارش می نماید.
۳.دوره حاد عصبی: این دوره هنگامی شروع میشود که علائم واقعی اختلالات اعصاب بر دیگر علائم بیمار غلبه کند. اگر این مرحله به هیجان و تحرک زیاد همراه باشد بیماری به صورت هاری خشمگین ظاهر میشود؛ ولی وقتی فلج اولین تشخیص باشد بیماری شکل هاری فلجی و آرام را خواهد داشت.
۴.اغما: متعاقب علائم عصبی، دوره های تنفسی شدید و گاهی طولانی و به دنبال آن فلج عمومی بدن و سپس اغما مشاهده میگردد. در جریان اغما اگر مراقبت های شدید انجام نشود ظرف چند ساعت وقفه تنفسی رخ میدهد. اگر جهت تنفس به بیمار کمک شود ممکن است از وقفه های تنفسی او پیشگیری شود و برای هفته ها زنده بماند.
۵.مرگ: بیمار مبتلا به هاری معمولا در یک هفته اول ظهور علائم بیماری می میرد. مرگ معمولا ناشی از عدم توانایی در تنفس است. در سال های اخیر با انجام مراقبت های شدید، متوسط عمر بیماران را گطولانی تر شده است و تا ۲۸ روز رسیده است. در بیشتر موارد توقف فعالیت مغزی و قلبی عروقی موجب مرگ بیماران میشود.
همان گونه که در قبل گفته شد؛ بیماری هاری در حیوانات هم وجود دارد. همه حیوانات خون گرم استعداد ابتلا به بیماری را دارند ولی هاری در درجه اول خاص پستانداران است و ابتلا به آن در برخی پستانداران بیش از سایرین است. نحوه پیشرفت این بیماری در حیوانات اساسا شبیه به هاری انسانی است و تظاهرات بالینی تقریبا مشابه است. این بیماری در حیوانات هم به دو فرم خشمگین و فلجی دیده میشود.
علائم بیماری هاری در حیوانات به آهستگی ظاهر میشود؛ با پیشرفت بیماری علائم و مشکلات اعصاب مشهود تر میشود. راه رفتن و بلعیدن به سختی انجام میشود و علائم فلجی پیشرفت میکند. در صورتی که همه یا تعدادی از علائم فوق در حیوانی مشاهده گردید باید بلافاصله به دامپزشک اطلاع داده شود و حیوان مورد نظر در قرنطینه نگهداری شود.
برای تشخیص بیماری هاری در انسان یک سری آزمایشات صورت میگیرد البته باید به این نکته توجه داشت که مثبت بودن نتیجه آزمایش بیماری را تایید میکند اما منفی بودن آن وجود بیماری را نفی نمیکند.
در صورت گاز گرفتگی به وسیله حیوان مشکوک به هاری جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری انحام اقدامات ذیل ضروری است:
•بلافاصله پس از حادثه، محل گاز گرفتگی بوسیله آب تمیز و صابون به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه شست و شو داده شود. بهتر است از آب جوشیده نیمه گرم استفاده شود.
•محل گاز گرفتگی با الکل ۴۰ تا ۷۰ درصد یا محلول بتادین ضد عفونی شود.
•در صورتی که حیوان گزنده مشخص باشد باید سلامت یا بیماری آن در حین گزش و حتی قبل از آن تحت نظر قرار گیرد و با دقت به مرکز درمان ضد هاری گفته شود. تا حد امکان نباید آن را کشت بلکه باید تا ۱۰ روز پس از واقعه از حیوان مراقبت شود و تغیرات رفتارش را ثبت کرد.

•اگر حیوان گزنده در حین واقعه یا بعد از آن بمیرد یا کشته شود؛ لاشه یا سر حیوان باید فورا و با سریعترین وسیله به مرکز تشخیص هاری فرستاده شود.

•شخص مجروح باید فورا به مرکز درمان ضد هاری مراجعه کند.

•جراحات ناشی از گاز گرفتگی حیوان هار نباید بخیه شود.

•تزریق واکسن ضد هاری در ۵ نوبت باید انجام شود.

۲۸ام سپتامبر به عنوان《روز جهانی مبارزه با هاری》نام گرفته است. جهت کنترل و مبارزه با هاری در کشور اقدامات ذیل باید انجام بگیرد.

۱.آموزش و آگاه سازی مردم: آگاه ساختن عموم مردم یک منطقه از خطرات ناشی از ابتلا به بیماری هاری و آموزش کلیه اقدامات مهمی که جهت پیشگیری از ابتلا به هار گزیدگان باید انجام داد نقش موثری در پیشگیری از وقوع موارد هاری انسانی در یک منطقه دارد. بیشتر موارد مرگ و میر ناشی از هاری در اثر عدم وجود آگاهی لازم از چگونگی برخورد با این بیماری و راه صحیح پیشگیری از آن بوجود می آید.

۲.واکسیناسیون و ایمن سازی سگ ها و گربه های صاحب دار: واکسیناسیون حیوانات اهلی ناقل بیماری یکی از بهترین روش ها جهت مبارزه و از بین بردن بیماری در حیوانات میباشد. البته واکسیناسیون هنگامی ثمر بخش خواهد بود که حداقل ۸۰ درصد حیوانات را در برگیرد. بنابرین حیوانات ولگرد و بدون صاحب که واکسینه نمی گردند باید معدوم شوند.

۳.معدوم کردن و از بین بردن سگ ها و گربه های ولگرد: اتلاف سگ های ولگرد، مهم ترین راه مبارزه و کنترل بیماری هاری میباشد و باعث قطع قسمت اعظم از زنجیره اپیدمولوژیک بیماری می گردد. ازدیاد حیوانات ولگرد گوشت خوار در یک منطقه میتواند عامل افزایش بیماری در آن منطقه باشد.

۴.جمع آوری و دفع بهداشتی زباله و جلوگیری از ذبح دام ها در سطح شهر: عدم رعایت اصول بهداشتی در جمع آوری و دفع زباله در سطح شهر و پراکندگی آن در کوچه و خیابان ها و زمین های عیر محصوری که در مجاورت مناطق مسکونی موجود است، علاوه بر ایجاد محیطی بسیار مناسب برای جلب و تخم ریزی و تکثیر حشرات کانون و منبع غذایی خوبی برای سگ ها و گربه های ولگرد میباشد. ذبح دام ها هم در معابر موجب جلب سگ ها و گربه های ولگرد که نقش مهمی در انتقال بیماری دارند میشود و هنچنین موجب سهولت تغذیه آنها میشود.

۵.دایر کردن مراکز درمان ضد هاری: باتوجه به سرنوشت بیماران هار که منجر به مرگ میشود پیشگیری از ابتلا به بیماری هاری در افراد مجروح هار گزیده از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

خبرنگار: امیرحسین امیری نژاد