ردیابی کاهش پدیده «ریزگردها» در مناطق غربی کشور

پدیده ریزگردها در کشور از سال‌های ابتدایی دهه 80 و از استان خوزستان آغاز شد و ابتدای دهه 90 به اوج خود رسید. آن زمان کارشناسان اعلام کردند خشکی تالاب‌های بین النهرین عراق و کاهش مساحت تالابی استان خوزستان دلیل اصلی ورود ریزگردها به شهرهای استان خوزستان است اما کم کم این مشکل گسترده‌تر شد و علاوه بر کانون‌های خارجی در اطراف کشور، خشکی تالاب‌ها نیز به این مساله دامن زد.

با شدت یافتن ریزگردها در سال ۱۳۹۳ بود که هیات دولت راهکارهای کنترل این پدیده را در جلسه‌ای بررسی کرد و برای این منظور راهکارهایی پیشنهاد شد. در همان سال برنامه احیای تالاب‌ها، تعیین الگوهای جوی مؤثر بر تولید گردوغبار و اولویت‌بندی کانون‌های مؤثر، همچنین توسعه و ارتقای سامانه مدل‌سازی پیش‌آگاهی، ارتقای زیرساخت‌های فناوری برای پیش‌بینی به موقع، اجرای عملیات بیابان‌زدایی و کنترل کانون‌های بحران، توسعه نهال‌کاری و ایجاد جنگل‌های کاشت بیابانی، ایجاد زیرگذرهای مناسب در جاده‌های آنتنی میدان‌های نفتی، تجهیز مراکز خدمات تشخیصی و مراقبتی بیماری‌های ناشی از استنشاق گردوغبار و پیش‌بینی اعتبارهای مورد نیاز اجرای این برنامه‌ها مورد تصویب هیأت وزیران قرار گرفت.

آیین‌نامه اجرایی پیشگیری و مدیریت گرد و غبار نیز در سال ۱۳۹۵ تهیه و از سال ۱۳۹۶ اقدامات اجرایی آن به طور جدی آغاز شد که تاکنون نیز دستاوردهای خوبی داشته است. اما امسال به مدد کرونا تمامی مسایل در کشور تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا قرار گرفته است و نباید از مشکلات محیط زیستی غافل شد هر چند که شدت گرد و غبار یا ریزگردها در نیمه نخست امسال نسبت به سال‌های قبل کمتر بود اما اقداماتی برای حل این مشکل در دستور کار قرار دارد. به طوری که دولت در لایحه سال ۹۹، بودجه ۱۰۰ میلیون یورویی برای مقابله با گرد و غبار ارئه داد که مجلس فقط با یک پنجم آن موافقت کرد. از همین رو برای مقابله با ریزگردها در سال جاری فقط ۲۰ میلیون یورو بودجه وجود دارد که باید ضروری‌ترین اقدامات در زمینه مقابله با ریزگرد برنامه‌ریزی شود.

مهار گرد و غبار به برنامه‌ریزی بلندمدت نیاز دارد

محمد حیدری، کارشناس مسائل زیست محیطی درباره اقداماتی که در زمینه مهار ریزگردها انجام شده است به پانا گفت: «کنترل گرد و غبار در کشور به برنامه‌ریزی بلند مدت نیاز دارد چون این مشکلات زیست محیطی را نمی‌توان در کوتاه مدت حل کرد زیرا پدیده گرد و غبار در طولانی مدت شکل گرفته است و نمی‌توان در کوتاه مدت آن را حل کرد.»

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه معضل گرد و غبار در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای حاشیه ایران وجود دارد، گفت: «اکنون بسیاری از کشورها با این پدیده مواجه هستند و در برخی کشورها به شیوه‌ای صحیح و با برنامه‌ریزی مطالعاتی با آن برخورد کردند که بهتر است کشور ما هم از تجارب و الگوهای مختلفی که در دسترس است، استفاده کند چون بدون مطالعه نمی‌توان با این معضل برخورد کرد.»

وی افزود: «بیشترین مقادیر گرد و غبار از جنوب‌شرقی عربستان، جنوب‌شرقی عراق، منطقه‌ای واقع در مرز دو کشور عراق و سوریه، مناطقی واقع در نیمه غربی ترکمنستان و بخش‌هایی از کشورهای قزاقستان و ازبکستان وارد کشور می‌شود. علاوه بر این در مناطقی از سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان واقع در کشور ایران، مرز سه کشور افغانستان، پاکستان و ایران و مناطق مرکزی ایران نیز گرد و غبار مشاهده می‌شود.»

حیدری در پاسخ به این سوال که چرا نیمه نخست امسال با کاهش پدیده گرد و غبار در بخش‌های غربی و جنوب غربی روبرو بودیم، گفت: «طبق مطالعاتی که در دو سال اخیر صورت گرفته است به دلیل بارندگی‌ها و زنده شدن تالاب‌های فصلی، میزان گرد و غبار کاهش یافته است.»

وی با تاکید بر اینکه برای مقابله با پدیده گرد و غبار، مدیریت منابع آبی بسیار اهمیت دارد، گفت: «چنانچه مدیریت منابع آب به درستی انجام نشود و اقدامی هم برای ترمیم و احیای پوشش گیاهی انجام نشود و در نهایت حق‌آبه تالاب‌ها تامین نشود، مناطق مستعد گرد و غبار وسعت می‌یابد.»

این کارشناس محیط زیست با اشاره به طرح مبارزه با گرد و غبار در کشور نیز توضیح داد: «در راستای این طرح اقداماتی باید انجام شود که سازمان‌های متولی نیز وظایفی را بر عهده دارند و آیین‌نامه مدیریت اجرایی طرح مقابله با گرد و غبار بازنگری شده است تا اقدامات به طور محوری و با برنامه‌ریزی انجام شود.»

بازنگری آیین‌نامه مدیریت گرد و غبار

سازمان محیط‌زیست آیین‌نامه اجرایی پیشگیری و مدیریت گرد و غبار را برای بازنگری در اختیار کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط‌زیست هیات دولت قرار داده که مهمترین مقوله آن نقش مردم و جوامع محلی در مدیریت و مهار پدیده گرد و غبار است. علی طهماسبی، دبیر ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار درباره رویکرد این آیین‌نامه به پانا گفت: «از آنجا که به تنهایی نمی‌توان با پدیده گرد و غبار مقابله کرد سعی شده تا رویکرد آیین‌نامه جدید به سمت استفاده از ظرفیت جوامع محلی برود.»

دبیر ستاد مقابله با پدیده گرد و غبار افزود: «بازنگری آیین‌نامه گرد و غبار با چند محور خواهد بود که به کیفی سازی آیین‌نامه اجرایی منجر خواهد شد چون یکسری نواقصی در آن وجود داشت که در آیین‌نامه جدید گنجانده خواهد شد. بعد از تهیه آیین‌نامه قوانینی از جمله قانون احیای تالاب‌ها و قانون حفاظت از خاک و هوای پاک تهیه شد که لازم بود آیین‌نامه مقابله با گرد و غبار نیز مورد بازنگری قرار بگیرد از این رو تصمیم گرفته شد تا آیین‌نامه بازنگری شود.»

وی تاکید کرد: «در آیین‌نامه جدید به این سمت رفته‌ایم که مشارکت مردمی نیز در اقداماتی که برای کاهش گرد و غبار است، دخیل شود و مردم نیز در موضوع مقابله با گرد و غبار، مشارکت کنند و از کنار اقداماتی که می‌شود نیز بهره اقتصادی ببرند.»

به گفته وی، اعتباراتی که برای اجرای آیین نامه مدیریت گرد و غبار در نظر گرفته شده از ابتدا تاکنون ۳۷۰ میلیون یورو و دلار بوده است که معادل دو هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان است و این میزان در اختیار نهادهای متولی قرار گرفت.»

درست است که به واسطه اقداماتی که ستاد ملی مقابله با گردوغبار برای مهار ریزگردها در چند سال گذشته انجام داده است امسال درگیری کمتری با این پدیده داشته‌ایم اما اگر این برنامه‌ریزی‌ها ادامه نیابد، پدیده گرد و غبار شدت بیشتری می‌یابد.