مهاجرت، مسالهای چندلایه است/ از فقدان امکان ایفای نقش تا تغییر مفهوم وطن در نسل جدید
تهران (پانا) - دومین کارگاه آموزشی بهرام صلواتی، تحلیلگر ارشد حوزه مهاجرت، با محوریت «از یک دیار تا دیار دیگر؛ واکاوی جامعهشناختی پدیده مهاجرت در میان ایرانیان» روز دوشنبه ۲۴ آذرماه، در ششمین روز از نوزدهمین جشنواره بینالمللی «سینماحقیقت» در پردیس سینمایی ملت برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری جشنواره «سینماحقیقت»، دومین کارگاه آموزشی بهرام صلواتی، تحلیلگر ارشد حوزه مهاجرت، با عنوان «از یک دیار تا دیار دیگر؛ واکاوی جامعهشناختی پدیده مهاجرت در میان ایرانیان» روز دوشنبه ۲۴ آذرماه، در ششمین روز از نوزدهمین جشنواره سینماحقیقت در پردیس سینمایی ملت برگزار شد.
در ابتدای این کارگاه، مهدی دزفولی، بهعنوان میزبان، با اشاره به مباحث مطرحشده در جلسه پیشین گفت: در جلسه قبل به آسیبشناسی مهاجرت و پیامدهای آن برای جامعه پرداختیم، اما امروز باید به راهکارها برسیم. خروج نخبگان، چه در سطح دانشگاهی و چه غیردانشگاهی، به کشور آسیب میزند و این پرسش جدی مطرح است که چگونه میتوان تا حد امکان از مهاجرت جلوگیری کرد.
مستندسازان تبیینگر پیوند میان گذشته و آینده هستند
بهرام صلواتی در پاسخ به این پرسش تأکید کرد: کشور هر روز در حال تغییر است و شرایط امروز با گذشته و حتی آینده تفاوتهای جدی دارد. پیشبینیها دشوار شده و راهکارهای خطی دیگر پاسخگو نیستند. مساله اصلی این است که چرا راهحلها کارایی لازم را ندارند؛ هر راهحلی میتواند هم درست باشد و هم نادرست، اما فرصت آزمون و خطا بسیار محدود است.
او با اشاره به نقش مستندسازی و تبیین اجتماعی افزود: شما تبیینگر پیوند میان گذشته و آینده هستید. اگر خط سیر اطلاعات و مستندسازی به هر دلیلی متوقف شود، جامعه در آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. راهحلها زمانی پاسخ میدهند که مفهوم مبدأ، مقصد و حتی توقف یا تعلیق مهاجرت بهدرستی درک شود.
صلواتی با اشاره به افزایش موج مهاجرت در سالهای اخیر گفت: شیب مهاجرت در ایران بهطور قابلتوجهی صعودی شده و اثرات مخرب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به همراه داشته است. برای کنترل این پیامدها، باید راهحلهای تکنیکال و دقیق ارائه داد. در این مسیر، چهار سطح اهمیت دارد: سطح جهانی، سطح ملی، سطح میانی و سیاستهای کلان مهاجرتی و در نهایت سطح خرد و سازمانی. در هر چهار سطح باید علل مهاجرت بررسی و برای آن راهکار تعریف شود.
این تحلیلگر حوزه مهاجرت ادامه داد: جامعهای که مهاجرت کمتری دارد، برای اعضای خود خیر عمومی تولید میکند. یکی از عوامل مهم، وجود سازمانها و ساختارهای قابل پیشبینی بهویژه در حوزه اقتصادی است. روابط اجتماعی باید قاعدهمند باشد، نهادها باید اعتماد عمومی را بازتولید کنند و مکمل یکدیگر باشند. همچنین جامعه نیازمند همافزایی واقعی است.
صلواتی جامعه کوتاهمدت، شکننده و ابزاری را بستری مستعد مهاجرت دانست و گفت: جامعهای که گروه دارد اما سازمان ندارد، بهسرعت دچار فروپاشی میشود. کاهش مشارکت اقتصادی و سیاسی، افراد را از جامعه دور میکند و میل به مهاجرت را افزایش میدهد.
مفهوم وطن برای نسل جدید تغییر کرده است
او با اشاره به تغییرات عصر دیجیتال افزود: شیوه زندگی، کار و تعاملات در عصر دیجیتال دستخوش تحول شده و مفهوم وطن برای نسل جدید تغییر کرده است. ما با یک گذار نسلی مواجهایم و جامعه با سرعتی بالا از سیستم حکمرانی جلو افتاده است. جامعهای که نخبگان خود را منزوی میکند، ناخواسته آنها را به سمت مهاجرت سوق میدهد.
صلواتی تأکید کرد: بسیاری از نخبگان علاقهمند به کار در کشور هستند، احساس تعلق ملی دارند و میخواهند مفید باشند، اما امکان ایفای نقش برای آنها فراهم نیست. تا زمانی که این امکان ایجاد نشود، مهاجرت به حداکثر خود میرسد؛ حتی در میان دانشجویان خارجی که پس از فارغالتحصیلی از دانشگاههای ایران، تمایل به ترک کشور دارند.
وی در ادامه به افزایش مهاجرت خانوادگی اشاره کرد و گفت: در سالهای اخیر، ابتدا فرزندان مهاجرت میکنند و سپس خانوادهها به آنها میپیوندند. بیثباتی اقتصادی، شیوه حکمرانی، مدل مدیریت کشور و احساس امنیت در خارج از ایران، از عوامل اصلی مهاجرت ایرانیان است.
در بخش دیگری میزبان با طرح این پرسش که چرا با وجود بحرانها و بیثباتی دهه ۶۰، نرخ مهاجرت پایینتر بود اما از دهه ۹۰ به بعد افزایش یافت، از صلواتی خواست به تغییر ذهنیت عمومی درباره مهاجرت بپردازد.
صلواتی در پاسخ گفت: باید به جمعیت، سطح تورم و میزان انسجام اجتماعی و فرهنگی توجه کرد. در دوران جنگ با وجود مشکلات جدی، انسجام اجتماعی وجود داشت و مسائل به پیچیدگی امروز نبود. اما با افزایش جمعیت، گذار نسلی و ورود به عصر دیجیتال، مهاجرت به یک انتخاب فراگیر و حتی به یک ذهنیت عمومی تبدیل شد.
صلواتی در ادامه با تأکید بر ضرورت نگاه تحلیلی به موضوع بازگشت مهاجران گفت: اگر قرار است بازگشت به کشور را مستند و تحلیل کنیم، قبل از هر چیز باید عوامل رانشی مهاجرت از کشور را بهدرستی شناسایی و برای درمان آنها اقدام کنیم. بدون اصلاح این عوامل، صحبت از بازگشت، بیشتر به یک شعار شباهت دارد تا یک راهحل واقعی.
او افزود: ایجاد تعادل در کشور، چه در سمت عرضه و چه در سمت تقاضای مهارت، یک ضرورت جدی است. این تعادل باید در سطوح مختلف تحصیلات، مشاغل و مهارتها شکل بگیرد. در غیر این صورت، سرمایه انسانی کشور بهدرستی به کار گرفته نمیشود.
این تحلیلگر حوزه مهاجرت با اشاره به افت جایگاه ایران در شاخصهای جهانی تصریح کرد: ایران در شاخص توسعه انسانی و همچنین در میزان جذابیت برای رقابت در جذب استعدادهای جهانی، با تنزل جایگاه مواجه شده است. ظرفیت بهرهگیری کشور از سرمایه انسانی کاهش یافته و این ظرفیت باید افزایش پیدا کند؛ در غیر این صورت، بر اساس منطق رقابت جهانی، مهاجرت نخبگان شدت بیشتری میگیرد و مقصد آنها کشورهای دیگر خواهد بود.
صلواتی ادامه داد: جامعه ایران امروز یکی از شدیدترین موجهای مهاجرتی خود را تجربه میکند. قدرت رقابتی کشور کاهش یافته و یکی از دلایل اصلی آن، فقدان سیاستگذاری مشخص و نداشتن برنامهای منسجم در حوزه مهاجرت و منابع انسانی است.
او در پایان تأکید کرد: برای مواجهه با این وضعیت، باید چشمانداز روشنی ترسیم شود و برنامهای منسجم برای توسعه منابع انسانی و بهکارگیری مؤثر آنها در مسیر کار، تولید و پیشرفت کشور شکل بگیرد؛ در غیر این صورت، روند مهاجرت همچنان صعودی باقی خواهد ماند.
نوزدهمین جشنواره بینالمللی سینماحقیقت روز سهشنبه ۲۵ آذر با برگزاری مراسم اختتامیه در تالار وحدت به کار خود پایان میدهد.
ارسال دیدگاه