پانا از نگاه جدید آموزش‌وپرورش به دانش‌آموزان برای تحقق عدالت آموزشی گزارش می‌دهد؛
اعتماد به دانش‌آموزان؛ مسیر تحقق تحول در آموزش‌وپرورش
تهران (پانا) - هفته نوجوان فرصتی دوباره برای برجسته‌کردن ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نسل جدید است؛ نسلی که نه تنها مخاطب آموزش، بلکه می‌تواند عامل اصلی تحول در مدرسه و جامعه باشد.
هفته نوجوان فرصتی دوباره برای مرور ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نسل جدید است؛ نسلی که خود در پی یافتن میدان‌هایی برای تجربه، مسئولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی است. آموزش‌وپرورش کشور نیز امسال وارد مرحله‌ای تازه از تحول شده است؛ تحولی که بر پایه «اعتماد به دانش‌آموز» و «نقش‌سپاری واقعی» استوار است و محور آن، تحقق عدالت آموزشی در همه ابعاد به‌شمار می‌رود.
دولت چهاردهم در مسیر تحقق عدالت آموزشی و پیشبرد تحول بنیادین، بر همین اصل تأکید دارد؛ اینکه مدرسه نه فقط محل آموزش، بلکه میدان تجربه، تمرین مسئولیت و رشد اجتماعی دانش‌آموز باشد. در آستانه هفته نوجوان، بازخوانی این نگاه اهمیت دوچندانی دارد؛ چراکه آینده آموزش‌وپرورش در گرو اعتماد به همین نسل پرتلاش، خلاق و ایده‌پرداز است.
تحول با تکیه بر دانش‌آموزان
در نگاه جدید نظام تعلیم‌وتربیت، نوجوان دیگر فقط مخاطب آموزش نیست، بلکه به‌عنوان عامل و شریک اصلی در فرآیند یادگیری و تربیت شناخته می‌شود. این رویکرد، به‌ویژه در دولت چهاردهم که شعار تحول و عدالت آموزشی را دنبال می‌کند، از سطح شعار فراتر رفته و در قالب برنامه‌ها و بسته‌های اجرایی متعددی نمود یافته است. میدان دادن به دانش‌آموزان در تصمیم‌سازی و اجرا، همان مؤلفه‌ای است که می‌تواند آموزش را از حالت ایستا خارج کرده و به تجربه‌ای زنده، مشارکتی و اثرگذار تبدیل کند.
صادق حسین‌زاده ملکی، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش، نیز در همین زمینه تأکید دارد که یکی از کلیدی‌ترین مسائل در الگوی برنامه‌ای پرورشی کشور، مسئله تحول است؛ تحولی که باید با همراهی مدیران، مربیان و مشاوران به‌عنوان پرچم‌داران حوزه تربیت، تحقق یابد.
او با اشاره به ضرورت به‌روزرسانی‌های کلیدی در حوزه پرورشی گفته است: «الگوی تحول پرورشی باید براساس آینده‌نگاری ایران شکل بگیرد، چراکه آینده مطلوب کشور در مدارس امروز ساخته می‌شود و ویژگی‌های آن، ابتدا در انگیزه و فکر دانش‌آموزان شکل می‌گیرد.»
تمرکز بر دغدغه‌ها و مسئله‌های نوجوانان و هدایت آن‌ها به سمت آینده مطلوب ایران، یکی از پایه‌های فکری و برنامه‌ای معاونت پرورشی است.با توجه به اصل فراگیرسازی و عمومی‌سازی برنامه‌های پرورشی، اجازه نداریم حتی یک دانش‌آموز را از فرصت‌های سازنده و جذاب پرورشی محروم کنیم. دانش‌آموزان ما استعدادها و توانایی‌های شوق‌انگیزی دارند و باید زمینه بروز و شکوفایی آنان را فراهم کنیم. برنامه‌های پرورشی باید همه دانش‌آموزان را دربرگیرد و جنس فعالیت‌ها متنوع و متناسب با ظرفیت‌های مدارس باشد.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش‌وپرورش همچنین پنج عنصر پیشران تحول در زیست‌بوم پرورشی درون مدرسه را چنین برشمرده است:
- همکاران رسمی و افتخاری پرورشی،
- تشکل‌های دانش‌آموزی و دانش‌آموزان فعال و کنشگر،
- فناوری‌های برتر و نوین پرورشی،
- محتوا و مهندسی پیام،
- برنامه درسی پرورشی.
بر این اساس، اگر نقش و مسئولیت دانش‌آموزان در نظام تعلیم‌وتربیت به رسمیت شناخته شود، بسیاری از مشکلات فرهنگی و اجتماعی کشور حل خواهد شد. بنابراین باید مشارکت دانش‌آموزان در طراحی و اجرای برنامه‌های پرورشی مدارس توسعه یابد و میزان مشارکت آنان به یکی از شاخص‌های ارزیابی مدیران و مربیان تبدیل شود.
«نقشینه» و «ایرانمون»؛ تجلی اعتماد به نسل نوجوان
طرح ملی «نقشینه»؛ هر دانش‌آموز یک نقش، هر دانش‌آموز یک تشکل
هدف اصلی جشنواره نقشینه، توسعه مشارکت و نقش‌آفرینی دانش‌آموزان است؛ به این معنا که دانش‌آموزان صرفاً مخاطب برنامه‌های پرورشی نباشند، بلکه فعال، مسئول و مجری برنامه‌ها باشند. در این طرح تأکید شده است که «همه دانش‌آموزان باید از فرصت‌های پرورشی و تربیتی بهره‌مند باشند». شاخص اصلی ارزیابی مدارس در جشنواره نقشینه، میزان و درصد فعال‌سازی و مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های مدرسه است.
جشنواره در سه مرحله برگزار می‌شود:
- مرحله اول: فعال‌سازی تشکل‌های دانش‌آموزی در مدرسه؛ در این مرحله، دانش‌آموزان جلسات خود را برگزار می‌کنند، برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌ها را بر عهده دارند.
- مرحله دوم: نقش‌های فراتشکلی؛ در این مرحله، خارج از تشکل‌های رسمی، دانش‌آموزان و مربیان می‌توانند نقش‌های جدیدی پیشنهاد دهند، اضافه یا کم کنند.
- مرحله سوم: الگوهای جدید کار پرورشی و تربیتی در قالب فعالیت‌های فردی و گروهی و تمرین‌های چالش‌محور برای دانش‌آموزان طراحی و اجرا می‌شود.
تأکید بر حق انتخاب مدرسه، مربی و دانش‌آموز یکی از ویژگی‌های جشنواره نقشینه است؛ یعنی اجرای برنامه‌ها صرفاً دستوری از ستاد نیست، بلکه امکان انتخاب، پیشنهاد و افزودن نقش توسط خود دانش‌آموز وجود دارد. پوشش فراگیر نیز دیگر نکته برجسته نقشینه است؛ هدف آن است که همه دانش‌آموزان از فرصت‌های پرورشی و تربیتی بهره‌مند شوند، نه فقط بخشی از آنان.
تغییر شاخص‌های ارزیابی مدارس به سمت مشارکت دانش‌آموزان نیز دیگر ویژگی است که کیفیت کار به‌جای کمیت در آن اهمیت دارد و مدیران و مربیان براساس میزان مشارکت و درگیر کردن دانش‌آموزان در فعالیت‌ها ارزیابی می‌شوند.
به‌طور کلی، نقشینه تلاشی است برای واقعی‌کردن مشارکت دانش‌آموزان در فضای مدرسه‌ای؛ از تصمیم‌سازی و برنامه‌ریزی تا اجرا و ارزیابی. این طرح با هدف فراهم‌کردن فرصت مسئولیت‌پذیری و تجربه نقش‌آفرینی اجتماعی برای نوجوانان طراحی شده است.
بسته تحولی «ایرانمون»؛ الگوی مدرسه ایرانی متناسب با زیست‌بوم محلی
هدف اصلی بسته تحولی «ایرانمون» توسعه و تقویت مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های پرورشی، تربیتی و آموزشی است. این بسته با محور «نقش‌آفرینی دانش‌آموزان» طراحی شده تا نوجوانان نه‌تنها مخاطب برنامه‌ها، بلکه میدان‌دار، طراح و مجری اصلی فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی در مدرسه باشند.
در چارچوب این بسته، حدود ۵۰ فعالیت گروهی و دانش‌آموزمحور پیش‌بینی شده است. فعالیت‌هایی که بیشتر بر بستر بازی، سرگرمی، خلاقیت و تجربه‌های جمعی طراحی شده‌اند تا مشارکت دانش‌آموزان به‌صورت طبیعی و جذاب شکل بگیرد. در کنار آن، ۲۰ محصول دانش‌آموزی نیز تعریف شده است تا نوجوانان بتوانند در تولید محتوای فرهنگی، هنری و تربیتی مشارکت داشته باشند و خروجی ملموس کار خود را در مدرسه ببینند.
یکی از ویژگی‌های مهم این بسته، فراگیر بودن و دسترسی برای همه مدارس است؛ به‌گونه‌ای که حتی مدارس مناطق دورافتاده نیز می‌توانند از این بسته استفاده کنند و برای دانش‌آموزان خود سازوکار عضویت، نقش‌پذیری و مسئولیت‌پذیری در تشکل‌های دانش‌آموزی را فعال نمایند.
در این بسته، حق انتخاب و ابتکار دانش‌آموز مورد تأکید است؛ نوجوانان می‌توانند از میان نقش‌های تعریف‌شده انتخاب کنند یا نقش‌های جدیدی متناسب با علاقه و توانایی خود پیشنهاد دهند. این نقش‌ها می‌تواند از مسئولیت‌های کوچک اما مؤثر مانند مراقبت از فضای سبز مدرسه تا طراحی فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی گسترده‌تر در محیط مدرسه و محله متنوع باشد.
شاخص اصلی ارزیابی در اجرای بسته ایرانمون، میزان فعال‌سازی و مشارکت دانش‌آموزان است. مدیران، مربیان و مدارس بر اساس درصد دانش‌آموزانی که در فعالیت‌ها حضور فعال دارند و نوع نقشی که ایفا می‌کنند، سنجیده می‌شوند. به این ترتیب، کیفیت مشارکت و تجربه تربیتی، جایگزین کمیت فعالیت‌ها می‌شود.
در مجموع، «ایرانمون» بسته‌ای است که با تکیه بر ظرفیت‌های بومی و فرهنگی مدارس کشور، تلاش دارد زمینه پرورش مهارت‌های زندگی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و تقویت هویت ملی و تربیتی دانش‌آموزان را فراهم کند. این طرح، گامی مؤثر در راستای تحقق عدالت تربیتی و نقش‌سپاری واقعی به نسل نوجوان است؛ نسلی که قرار است آینده ایران را با دستان خود بسازد.
مدرسه میدان زندگی؛ جایی برای تجربه، خطا و رشد
میدان‌دادن به دانش‌آموزان در فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی، فقط به رشد فردی آنان محدود نمی‌شود، بلکه به شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی، تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری، ارتقای کار تیمی و تمرین شهروندی مؤثر نیز منجر می‌شود. تجربه طرح‌هایی مانند «نقشینه» و بسته «ایرانمون» نشان داده است که هر زمان دانش‌آموزان از حالت مخاطب صرف خارج و در جایگاه طراح و مجری قرار گرفته‌اند، کیفیت فعالیت‌های تربیتی و احساس تعلق آنان به مدرسه نیز افزایش یافته است.
از این منظر، توصیه‌هایی برای مدارس، مربیان و مدیران قابل توجه است:
- طراحی فعالیت‌هایی که در آن، دانش‌آموزان بتوانند نقش انتخاب کنند یا حتی نقش جدید پیشنهاد دهند.
- ایجاد فضاهای امن و منعطف برای تجربه، خطا، جست‌وجو و استقلال در تصمیم‌گیری‌های دانش‌آموزی.
- ارزیابی مدارس نه صرفاً بر پایه تعداد برنامه‌ها، بلکه بر اساس میزان مشارکت واقعی دانش‌آموزان در فرایند اجرا و تصمیم‌سازی.
- بهره‌گیری از ظرفیت‌های تشکل‌های دانش‌آموزی برای گسترش مهارت‌های زندگی، ارتباطی و اجتماعی نوجوانان.
این رویکرد در هماهنگی کامل با اسناد بالادستی آموزش‌وپرورش از جمله سند تحول بنیادین و برنامه هفتم توسعه کشور است که یکی از شاخص‌های کلیدی آن، مشارکت فعال دانش‌آموزان در فرآیند تربیت و یادگیری است.
در نهایت، تحقق این هدف زمانی پایدار خواهد بود که همکاری نزدیک‌تری میان مدارس، اولیا، معلمان، تشکل‌ها و نهادهای فرهنگی شکل گیرد تا زمینه مشارکت بهینه، رشد مسئولیت‌پذیری و تجربه زیست تربیتی واقعی برای هر دانش‌آموز ایرانی فراهم شود.
آرمیتا رزاقیان
ارسال دیدگاه