افزایش اختلالات روانی در جامعه؛ چرا شناسنامه سلامت روان نداریم؟

تهران (پانا) - «اصلاً دور از انتطار نبود که پس‌ از شیوع کرونا و در دراز مدت افزایش اختلالات روانی اتفاق بیفتد و با فاجعه روانی مواجه شویم» این هشداری است که از زبان رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره بیان می‌شود.

به‌گزارش ایران، اختلال در زندگی روزمره از جمله سوگ پیچیده بازماندگان فوتی‌های کرونا، افرادی که دوره سخت ابتلا به بیماری را تجربه کرده‌اند، در خانه ماندن‌های مکرر، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، تعطیلی برخی مشاغل و تأثیر آن بر اوضاع اقتصادی مردم و تنهایی سالمندان همه و همه خطر اختلالات روانی را در پسا کرونا افزایش داده است. بر اساس پیمایش‌های ملی شیوع اختلالات روانی در کشور 23 درصد تخمین زده می‌شود و در این میان افسردگی با 12.7 درصد بیشترین نوع بروز اختلال روانی است و پس‌ از آن اختلالات اضطرابی در رتبه بعدی قرار دارد. با‌وجود آنکه آمار مستندی از افزایش شیوع اختلالات روانی در دوران پساکرونا وجود ندارد اما متخصصان حوزه سلامت روان تأکید می‌کنند؛ قطع به یقین کسانی که زمینه اختلالات روانپزشکی داشتند یا تحت درمان بودند طبیعتاً با شیوع کرونا علائم شدیدتری تجربه کردند.

رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور درباره آثار به‌هم ریختگی نظام زندگی روزمره در بحران کرونا بر سلامت روان افراد جامعه می‌گوید: «در بحران شیوع کرونا «روان» دچار فرسودگی و آشفتگی‌های فراوان شده است و مطمئناً این شرایط که استرس، تعارض و ترس را افزایش داده است، نرخ اختلالات روانی و نشانگان روان‌شناختی از جمله ترس از بیماری، وحشت‌زدگی، اضطراب اجتماعی، اضطراب و افسرگی، نشانگان روان‌تنی، خشم و خودکشی نیز زیاد شده است».
به‌گفته وی سلامت‌روان یک مقوله چند بعدی و شامل سلامت فکر، خلق و رفتار است که عمدتاً تحت فشارهایی که انسان تجربه می‌کند، دچار آشفتگی می‌شود از جمله اینکه تاب‌آوری ضعیف و زمینه‌های اختلالات روانی در افراد سلامت‌ روان را در مخاطره جدی قرار می‌دهد. طبیعتاً از زمان شیوع ویروس کرونا به‌دلیل ابهام در ماهیت این ویروس و اثرات غیر قابل انکار روی کسب و کار و درآمد خانواده‌ها، محدودیت‌ها و تغییر سبک زندگی از جمعی به فردی مردم فشارهای زیادی را تجربه کرده‌اند و تنهایی و سردرگمی افزایش یافته است.

حاتمی با تأکید بر اینکه «روان» ماهیتی پیچیده دارد و تشخیص نشانگان و اختلالات امری تخصصی است عنوان می‌کند: «اثرات شیوع ویروس کرونا بر نرخ نشانگان روانی در کوتاه زمان شاید چندان مشهود نباشد، اما در دراز مدت با فاجعه‌ روانی مواجه هستیم. خصوصاً نرخ اختلالات روانی از زمانی پیدا می‌شوند که فشار ناشی از کرونا در اثر واکسن یا موارد دیگر از بین برود، آن موقع روان تحت فشار براثر ارزیابی خودمختار و خود تنظیمی دچار آشفتگی و اضطراب می‌شود و خشم فرورفته تبدیل به رفتارهای غیرقابل کنترل شده و ناسازگاری‌های درون خانوادگی و اجتماعی افزایش می‌یابد.» او در ادامه می‌افزاید: گروه‌های در معرض خطر از جمله کودکان، نوجوانان، سالمندان و کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند، افرادی که کرونا را تجربه کرده‌اند و سختی‌های آن را متحمل شده‌اند، خانواده‌هایی که عزیزی را از دست داده‌اند و شرایط سوگواری آن عزیز را نداشته‌اند، اقشاری که تحت فشار شرایط اقتصادی و از دست دادن شغل و کار خود هستند، دچار مشکلات جدی روانی می‌شوند.

حاتمی با بیان اینکه نتایج بررسی وضعیت شیوع اختلالات روانی در بحران کرونا نیاز به مداخلات را در کشور جدی‌تر از پیش کرده است عنوان می‌کند: «سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره درباره سوگ کرونا، تنهایی کرونا، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، شرایط اقتصادی مردم خصوصاً کسانی که شغل خود را از دست داده‌اند تذکرات لازم را از طریق رسانه‌ها و نگارش نامه به ریاست جمهوری و ستاد ملی مقابله با کرونا داده و مسأله پیشگیری از شرایط در پیش را دائم متذکر شده است. از جمله اینکه مردم تحت فشار نیازمند گفت‌و‌گو با روان‌شناسان و مشاوران هستند، برای ارتباط و خروج از مسائل و مشکلات ناشی از کرونا در ارتباطات فردی و درون خانوادگی و ارتباط با کودکان و نوجوانان نیازمند راهنمایی و آموزش هستند.
او در ادامه تأکید می‌کند: گفت‌وگوی هدفمند روان‌شناختی با مردم باید به‌طور سراسری از طریق مراکز خدمات روان‌شناسی و مشاوره در رسانه‌ها شروع شود. مجلس و دولت در کوتاه‌ترین زمان ممکن بحث بیمه‌های پایه و تکمیلی که در قانون برنامه ششم توسعه‌بند «ج» ماده (102) مبنی‌بر استفاده همگانی خصوصاً خانواده‌ها از بیمه‌های پایه و تکمیلی اجرایی کنند تا تمام اقشار کم درآمد در معرض خطر بتوانند از خدمات روان‌شناسی و مشاوره استفاده کنند.

حاتمی از پیشنهاد «ستاد ویژه مقابله با عوارض روانی کرونا» تحت مسئولیت سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره خبر می‌دهد و عنوان می‌کند: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری به این موضوع نظر مثبت داده‌اند و حتی توسط دکتر واعظی ابلاغ شده و منتظر نظر ستاد ملی و وزارت بهداشت در این باره هستیم. رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور با اشاره به اینکه بیش از 34 هزار روان‌شناس و مشاور و 300 هزار دانشجوی روان‌شناسی و مشاوره در همه شهرها و روستاهای کشور پراکنده‌اند، گفت: این افراد می‌توانند به پیشگیری و مقابله با عوارض روانی کرونا، ارتقای سلامت‌روان، تاب‌آوری سلامت‌روان با برنامه مدون خدمات ارائه دهند.
حاتمی خدمات ستاد ملی در بعد مدیریت کرونا را قابل تقدیر و فراموش ناشدنی می‌داند اما با این حال او نگران جامعه‌ای است که اکنون تحت فشار کروناست و غربالگری سلامت روان را یکی از ضروریات فضای پساکرونا عنوان می‌کند. او پیشنهاد می‌دهد: «از هم‌اکنون از طریق آموزش و پرورش، نهادهای خدماتی، ارگان‌ها و نهادهای دولتی برای تمام شهروندان «شناسنامه سلامت‌روان» تدوین شود و دست به یک غربالگری ملی باید بزنیم.
مردم تحت آموزش‌های مهارت‌های زندگی قرار گیرند. برای کودکان، نوجوانان و خانواده‌ها بسته‌های آموزشی تولید کنیم. افرادی که نیازمند خدمات روان‌شناسی و مشاوره هستند، تحت درمان قرار گیرند و از طریق این بسیج عمومی مشترک بین روان‌شناسان و مشاوران، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها امر پیشگیری و مقابله با وضعیت موجود را در اولویت قرار دهیم.»

دور ماندن از ابتلا به افسردگی با فعال‌سازی رفتاری
مهدی مجرد، روانشناس نیز در ارزیابی سلامت روان جامعه می‌گوید: هنگامی که یک بیماری همه‌گیر در جامعه بروز می‌کند، اعضای آن جامعه ممکن است دچار اضطراب ناشی از آن بیماری شوند. این روزها زندگی همه شهروندان تحت تأثیر بیماری همه‌گیر کرونا قرار گرفته است و احتمال اینکه افراد زیادی درگیر اضطراب ناشی از این بیماری شوند وجود دارد، این در حالی است که برخی از افراد به خودی خود این بیماری را دارند و اضطراب بیماری می‌تواند عامل به وجود آمدن افسردگی در این افراد باشد.
او می‌افزاید: شیوع کرونا سبب شد که در خانه ماندن‌ها و اجتناب از بیرون رفتن، دوری از تفریح و باز ماندن از طرح‌های انگیزشی افزایش پیدا کند و مردم به ناچار از تکاپو و فعالیت بازمانده اند؛ تمام این عوامل می‌تواند زمینه‌ساز شدت پیدا کردن بیماری افسردگی شود. در حالت معمولی ممکن است، فردی افسرده نباشد، اما ترس از بیمار شدن و به اصطلاح اضطرابی که در افراد با در خانه ماندن‌های مکرر به آنها دست می‌دهد، خود زمینه‌ساز شکل‌گیری بیماری است.

شواهد نشان می‌دهد، در خانه ماندن‌های مکرر، فقدان ناشی از مرگ نزدیکان و وابستگان و مشکلات خانوادگی به‌دلیل از دست دادن شغل و کسادی کسب و کارها در دوران پاندمی کرونا تشدید شده است. راهکاری که این روانشناس برای دور ماندن از ابتلا به افسردگی در دوران کرونا ارائه می‌دهد، این است که برنامه منظم در حوزه فعال‌سازی رفتاری داشته باشیم. فعال‌سازی رفتاری به نوعی یک برنامه‌ریزی است که در آن برای ساعات روز یعنی از صبح تا شب و به‌طور منظم برای هر روز برنامه‌ریزی خاصی پیاده کرده و آن را به روی کاغذ بیاوریم. برنامه‌هایی که انگیزشی هستند، حتماً باید در برنامه روزانه افراد وجود داشته باشد. زمان‌های رفتن به بیرون از خانه البته با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی که ارائه می‌شود و قرار دادن برنامه‌های شادی آور می‌توانند در فعال‌سازی رفتاری نقش مهمی بازی کنند.

به‌گفته مجرد، برخی برنامه‌های انگیزشی در زمان قبل از شیوع بیماری کرونا به‌دلیل مشغله‌های زیاد افراد به فراموشی سپرده شده بودند اما حالا می‌توانند نجات بخش باشند. به‌عنوان مثال اگر در زمان‌های گذشته نقاشی کردن را دوست داشتید یا به پختن غذاهایی خاص علاقه‌مند بودید یا ورزش‌های انفرادی مدنظرتان بوده ولی هیچگاه در طول روز برای انجام آنها فرصت نداشته‌اید، اکنون بهترین زمان برای پیاده‌سازی این‌گونه برنامه‌هاست. داشتن یک برنامه شاد انگیزشی و سرشار از نشاط، سبب می‌شود که تایم‌های آزاد در طول روز برای افراد باقی نمانده و افکار منفی از آنها دور بماند، هرچه افراد زمان خالی کمتری داشته باشند، افکار منفی نیز کمتر شده و کارهای فکری بیمارگونه از آنها دور می‌شود. نشخوارفکری، دور باطلی است که حال افراد را بدتر کرده و آنها را به سمت افسردگی پیش می‌برد.
گفت‌و‌گوی ما با روانشناسان بیانگر این واقعیت است که پاندمی کرونا زمینه ساز شدت یافتن اختلالات روانی شده است آنها ایجاد فعال‌سازی رفتاری را برای غلبه بر شرایط فعلی پیشنهاد می‌کنند و در واقع فعال‌سازی رفتاری به‌عنوان خط اول درمان افسردگی توصیه می‌شود.