امیر حاتمی*
دستور کار برای قوی شدن ایران
تهران (پانا) - قادر بودن از صفات خداوند است که یکی از وجوه آن هم برخورداری از قدرت است یعنی کسی که قدرت نداشته باشد، قادر هم نخواهد بود. قدرت‌افزایی در فطرت انسان وجود دارد و آنچه انسان الهی را از انسان مادی و غیرالهی تمیز می‌دهد، نحوه استفاده از قدرت است.
دولت‌ها منافعی را تعریف می‌کنند و در چارچوب این منافع که منافع ملی در رأس آنها قرار دارد و برای دستیابی به آنها باید از مؤلفه‌های مختلف قدرت ملی برخوردار باشند، برنامه‌ریزی می‌کنند. نه تنها ظرفیت کشورها برای قدرت‌افزایی در هر یک از این مؤلفه‌ها متفاوت است بلکه ملاحظات مهم در اولویت‌بندی آنها، مربوط به اهداف و تهدیدات است. مبتنی بر این سه ملاحظه اساسی (ظرفیت‌ها، اهداف و تهدیدات) مؤلفه‌های قدرت ملی اولویت‌بندی و هدف‌گذاری می‌شوند. شناخت هر یک از ملاحظات و الزامات یک گام مهم است و چنانچه این شناخت بدرستی انجام نشود، هدف گذاری‌ها به اشتباه انجام شده و مسیر انحرافی را پیش روی دولت‌ها خواهد گذاشت. در تعیین و تبیین اهداف، طبیعتاً آرمان‌ها و اصول و ارزش‌ها مؤلفه‌های مهمی به شمار می‌روند و البته بخشی از تهدیدها نیز با این اهداف مرتبط می‌شود.
در شناخت تهدیدات، علاوه بر لزوم شناخت ابعاد مختلف تهدید، نگاه به آینده و دوراندیشی بسیار حائزاهمیت است. ما با یک سری تهدیدات در زمان حاضر مواجهیم که طبیعتاً باید برنامه اجرایی برای مقابله با آنها داشته باشیم ولی چنانچه مشغول موضوعات روز شویم و به آینده بی‌توجه باشیم، قطعاً در این شرایط پیچیده، دچار غافلگیری راهبردی خواهیم شد و هزینه‌های زیادی از این ناحیه می‌تواند بر ما تحمیل شود. اینها مقدمه‌ای بود برای بیان اینکه کشورها در انتخاب مسیر و مؤلفه‌های قدرت و اولویت آنها، هم به ظرفیت‌های خود باید توجه کنند که اعم از ظرفیت‌های جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، تاریخی-تمدنی، علمی - فناورانه و... است و هم به اهداف و تهدیدها. در مورد کشور عزیز‌مان ایران اسلامی، عامل جغرافیا بسیار مهم است؛ در بین عوامل جغرافیایی نیز عامل موقعیت نسبی تأثیرگذاری بیشتری دارد. این عامل هم ظرفیت و فرصت ایجاد می‌کند و هم عامل تهدید می‌تواند باشد. چنانچه نظام تصمیم‌سازی کشور در شناخت این جغرافیا و فرصت‌ها و تهدیدهایی که از آن ناشی می‌شود، برآورد اشتباه و نادرستی داشته باشد، می‌تواند عاملی برای به‌مخاطره افتادن امنیت ملی و منافع ملی کشور باشد. ایران به‌دلیل برخورداری از موقعیت گذرگاهی شرقی - غربی و شمالی - جنوبی و همچنین قرار گرفتن در منطقه‌ای (غرب آسیا) که در سده‌های گذشته بویژه در دهه‌های اخیر محل رقابت قدرت‌های بزرگ بوده، دارای موقعیت راهبردی بوده و قدرت‌های بزرگ چشم به از بین بردن استقلال آن دوخته و سعی می‌کنند آن را در بلوک و اقمار خودشان ببینند و این یعنی وابستگی سیاسی. بنابراین، برای حفظ استقلال خود باید ایستادگی صورت پذیرد که نیازمند قوی شدن است. در چنین شرایطی، طبیعی است که قدرت نظامی و دفاعی در اولویت قرار می‌گیرد و مبتنی بر همین نیاز و اولویت است که نظام اسلامی تحت رهبری داهیانه رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) این گزینه را انتخاب کرده و برای دستیابی به این هدف طی بیش از ۴ دهه عمر بابرکت نظام جمهوری اسلامی ایران برنامه‌ریزی کرده است.
آنچه مسلم است و همانطوری که در ابتدا بیان شد و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) نیز بر آن تأکید فرموده‌اند، قدرت یک وجهی نمی‌تواند کشور را به سرمنزل مقصود برساند و کشور در همه مؤلفه‌های قدرت برای دستیابی به یک قدرت ملی که تأمین‌کننده منافع ملی و امنیت باشد، باید به اعتلا برسد. از جمله در شرایط کنونی که اقتصاد کشور مورد هجمه دشمن و نظام استکبار و در تلاش اصلی آن برای مقابله با ملت ایران قرار گرفته، باید به این مؤلفه و برخورداری از یک اقتصاد قوی و خوداتکا (اقتصاد مقاومتی) توجه ویژه‌ای شود اما باز هم این به معنای کنار گذاشتن سایر مؤلفه‌ها از جمله مؤلفه دفاعی، فرهنگی، علمی، سیاسی و... نخواهد بود.
قدرت دفاعی
اینکه برخورداری از قدرت دفاعی برای دفع تهدیدات نظامی به‌عنوان یک اولویت در نظام ج.ا.ا انتخاب شد، ناشی از همان شرایطی بود که در انتخاب اولویت‌ها مطرح شد. چه بسا ماهیت تهدیدهای نظامی که ملموس‌تر از سایر انواع تهدیدها از جمله تهدیدهای فرهنگی، اقتصادی و... هستند، در ثمردهی تلاش‌ها در این حوزه مؤثر بوده اما مسلماً نقشی که رهبر معظم انقلاب به‌عنوان فرماندهی کل قوا و هدایت‌ها و رهنمودهای ایشان در این مسیر داشته‌اند بی‌بدیل بوده است.
امنیت برای هر کشوری اولویت است و دستیابی به یک دفاع اطمینان بخش چنانچه دولت‌ها از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های لازم برخوردار باشند، اولی خواهد بود تا بتواند با اطمینان از امنیت خود بویژه امنیت نظامی، از آن به‌عنوان بستر پیشرفت و توسعه در سایر حوزه‌ها بهره‌برداری کند، زیرا در صورت دست نیافتن به چنین شرایطی، سایر مؤلفه‌های قدرت تحت تأثیر قرار گرفته و در روند پیشرفت آنها اختلال جدی ایجاد می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به این شرایط (دفاع اطمینان بخش)، ابتدا خوداتکایی در صنعت دفاعی را در اولویت قرار داد و سپس برای کسب قابلیت دفاع راهبردی برنامه‌ریزی نمود. اعتقاد داریم مبتنی بر شرایط کشور بویژه موقعیت جغرافیایی آن، کسب قابلیت دفاع راهبردی، راه را برای دستیابی به دفاع اطمینان بخش فراهم می‌سازد. دفاع راهبردی دارای مؤلفه‌هایی است که برخورداری از عمق راهبردی، اندیشه راهبردی و تسلیحات راهبردی از جمله اهم آنهاست.
اشاره شد که موقعیت جغرافیایی کشورمان برای ما فرصت‌ها و تهدیدهایی را فراهم می‌آورد. از جمله این فرصت‌ها که مربوط به سواحل طولانی است، عمق راهبردی است. دسترسی به آب‌های آزاد، بخشی از عمق راهبردی را تأمین می‌کند ضمن اینکه وسعت کشور نیز چنین امکانی را فراهم می‌آورد اما عمق راهبردی کشور ما محدود به آب‌های آزاد و پهنه جغرافیایی کشور نبوده، بلکه از ظرفیت‌های لازم برای تعمیق در منطقه برخوردار است. توسعه حضور در منطقه، امکان برخورد با تهدیدها در نقطه شکل‌گیری آن در خارج از فضای سرزمینی کشور را فراهم می‌کند همانطوری که در مورد داعش اینگونه عمل شد و علاوه بر اینکه جلوی پیشروی دشمن تا مرزهای جغرافیایی سد شد، به ملت‌های مسلمان سوریه و عراق نیز کمک شد تا از شر این موجود پلید رهایی یابند.
دوم اندیشه راهبردی است: همه پیشرفت‌ها و انتخاب درست مسیرها در این شرایط پیچیده، منوط به برخورداری از اندیشه راهبردی است. زمانی با هوشمندی و درایت رهبری معظم انقلاب، موضوع پیچ تاریخی مطرح شد، همه نهادهای تصمیم ساز کشور برای اتخاذ راهبرد جهت عبور از این پیچ تاریخی بسیج شدند. البته بینش الهی رهبر معظم انقلاب به تصمیم سازان کشور در مقاطع مختلف برای اتخاد راهکارهای صحیح و منطقی کمک شایانی کرد و مراکز متعدد مطالعاتی و اندیشه ورزی در نهادهای مختلف کشور و بویژه نیروهای مسلح به تعمیق مطالعات پرداخته و این اندیشه‌ها را به دکترین تبدیل کرده و وارد صحنه نموده‌اند. مدیریت کلان کشور ما دارای اندیشه راهبردی است و تصمیمات صحیحی که در سطح کلان اتخاذ می‌شود بیانگر وجود چنین شرایطی است. استحکام ساخت درونی قدرت در نظام جمهوری اسلامی که چندین سال پیش رهبر معظم انقلاب تبیین فرمودند، بویژه در شرایط امروز ثابت شده که تا چه اندازه هوشمندانه و آینده نگرانه بوده است. سوم، برخورداری از تسلیحات با قابلیت راهبردی است. چنین انتخابی را از سال‌های گذشته شاهد بوده‌ایم اما در دوره اخیر (دولت دوازدهم) این امر به‌عنوان یک محور کلان در برنامه چهار ساله وزارت دفاع انتخاب و اعلام شد: در همین راستا تداوم پیشرفت در حوزه موشکی بالستیک و کروز (در هر سه حوزه زمین پایه، دریاپایه و هواپایه) و افزایش قدرت مانورپذیری آنها، دستیابی به شرایط مطمئن در حوزه پدافند هوایی در هر سه سطح (ارتفاع بلند، متوسط و پایین)، برخورداری از قدرت هوایی و نهایتاً برخورداری از قدرت دریایی متکی به تسلیحات مؤثر و چابک و متحرک‌سازی یگان‌های زمینی بجد پیگیری شده است که پیشرفت‌های خوبی با تلاش جهادی و جدیت مدیران و متخصصان صنایع دفاعی حاصل شده و این راه ادامه دارد. حوزه دیگری که در ادامه برنامه چهارساله مورد توجه می‌باشد، فناوری‌های بدیع و نوظهور است. در این حوزه پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است اما در نیمه دوم برنامه چهار ساله مورد تأکید قرار گرفته است، زیرا جهش در صنعت دفاعی در حالی که در بسیاری از حوزه‌ها به لبه فناوری دست یافته‌ایم، از مسیرهای عادی با توجه به پیشرفت‌های سریع علم و فناوری در دنیا مقدور نخواهد بود و باید مسیرهای میانبر توسعه یابند. اکنون و در این مرحله و برای گام‌های بعدی، نیازمند بهره‌گیری از روش‌ها و فناوری‌های بدیع هستیم. در این مرحله است که مراکز علمی و دانشگاهی و شرکت‌های دانش بنیان که طی سال‌های گذشته با عنوان هسته دانا -شبکه توانا پیگیری شده- باید قابلیت‌های خود را نشان دهند و نقش آفرینی نمایند. امروز در دنیای صنعتی، صحبت از انقلاب صنعتی چهارم یا نسل چهارم صنعت است که از عصر اطلاعات عبور می‌کند و شامل سامانه‌های سایبر-فیزیکی با کمک‌گیری از هوش مصنوعی است و قدرت‌های صنعتی جهان تلاش دارند با بهره‌گیری از مزیت‌های علمی و فناورانه‌ای که در انحصار خود دارند، بار دیگر قلب تولید جهان را در انحصار خود قرار دهند که البته همانند سایر حوزه‌ها، اهداف استکباری را نیز در پیگیری این موضوع مدنظر خواهند داشت و حفظ استقلال کشورها نیازمند قدرت‌افزایی است که اینجا به‌طور مشخص قدرت‌افزایی علمی و فناورانه مورد نظر است.
مراکز علمی در جمهوری اسلامی ایران به پشتوانه ظرفیت‌هایی که در دهه‌های اخیر ایجاد شده، در حوزه‌هایی که در نسل چهارم صنعتی مطرح می‌شود، زمینه‌های خوبی برای فعالیت و پیشرفت ایجاد کرده و از آنها برخوردارند و دستیابی به اهداف اگر نگوییم پیشتازی، حداقل برای عقب نماندن از قافله علمی و فناورانه دور از دسترس نخواهد بود. با توجه به فرمان مقام معظم فرماندهی کل قوا، قصد داریم توان مهندسی و فناوری صنعت دفاعی را به بخش‌های غیرنظامی کشور انتقال دهیم. این کار در گذشته هم در دستور کار بوده اما این بار با سازوکارهای قویتر قصد داریم این کار را نهادینه کنیم. با تکیه بر ظرفیت‌های علمی و فناورانه می‌توانیم دشمن را در راهبرد فشار حداکثری اش که بر اقتصاد متمرکز است، همانند سایر حوزه‌ها، با شکست مواجه کنیم و البته این امر نیازمند برنامه‌ریزی و برخورداری از طرح‌های مناسب است. آنچه بیان شد، تمرکز بر وجه تسلیحاتی و صنعتی دفاع بود اما وزارت دفاع مأموریت‌های بسیار مهم دیگری هم به عهده دارد که شامل دیپلماسی دفاعی، مهندسی دفاعی، خدمات (بازنشستگی، درمان و مصرف) و خدمات حقوقی است که هر یک به نوبه خود حائزاهمیت هستند. برای همه حوزه‌ها برنامه‌های دقیق و روشنی در وزارت دفاع وجود دارد که برای جلوگیری از اطاله بحث از تشریح آن صرف نظر می‌کنیم، با امید به اینکه در فرصتی دیگر بویژه خدمات با ارزش ارائه شده به کارکنان نیروهای مسلح بپردازیم.
* وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
ارسال دیدگاه