انتشار سند یک فرمان تاریخی در دوره افشاریه

به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در کنفرانس اخیر مدیران کتابخانه‌های ملی (CDNL)، ضمن انتخاب هیئت رئیسه جدید، موضوعات کلیدی رهبری در کتابخانه‌های ملی، تجارب مدیران و راهکارهای تقویت تعامل با مخاطبان مورد بررسی قرار گرفت.

در این کنفرانس که با حضور مدیران ارشد کتابخانه‌های ملی کشورهای مختلف به میزبانی ماری لوئیز آیرز، رئیس CDNL و مدیرکل کتابخانه ملی استرالیا برگزار شد، رضا شهرابی، معاون کتابخانه ملی، به عنوان نماینده رسمی سازمان در این رویداد حضور داشت.

در آغاز این نشست، انتخابات هیات رئیسه کمیته‌ی CDNL برگزار شد و بر اساس آرای اعضا، توماش ماکوزکی، رئیس کتابخانه ملی لهستان، به عنوان رئیس کمیته و شینوه آنوبی، رئیس کتابخانه ملی نیجریه، و تانر بیی‌اقلو، مدیرکل کتابخانه ملی ترکیه، به عنوان معاونان این کمیته برگزیده شدند.

در ادامه این رویداد، آدری ویتی، رئیس کتابخانه ملی ایرلند، با ارائه سخنرانی‌ای با عنوان «تجربه‌هایی از مدیران جدید و باتجربه کتابخانه‌های ملی»، به مرور مهم‌ترین ابعاد و چالش‌های رهبری در کتابخانه‌های ملی پرداخت. وی با اشاره به پیشینه خود در حوزه موزه‌داری، نقش این تجربه در مدیریت پروژه‌های عمرانی کلان را برجسته دانست و به مسائلی همچون کاهش مراجعه جوانان به کتابخانه‌ها و اهمیت پیگیری منابع مالی، حتی در شرایط نامطمئن، تأکید کرد.

در بخش دیگری از این نشست، داگنیا بالتینا، مدیرکل کتابخانه ملی لتونی، فلسفه رهبری خود را تبیین کرد و به بررسی جایگاه تاریخی و اجتماعی کتابخانه‌ها در زندگی فردی و اجتماعی پرداخت.

در ادامه، شرکت‌کنندگان در قالب چهار گروه تخصصی به بحث و تبادل نظر پیرامون پرسش «بزرگ‌ترین شگفتی در سال‌های آغازین رهبری چه بود؟» پرداختند و تجارب خود را با راهبری تسهیل‌گران به اشتراک گذاشتند.

این نشست با معرفی برنامه‌های آتی و گام‌های پیش‌بینی‌شده برای برگزاری نشست سالانه CDNL در آگوست ۲۰۲۵ به کار خود پایان داد.

انتشار یکی دیگر از اسناد آرشیو ملی ایران

در دومین بخش از سلسله روایت‌های «در قاب یک سند» که به بازشناسی اسناد مهم و کمترشناخته شده در آرشیو سازمان اختصاص دارد، یک فرمان تاریخی مربوط به دوره افشاریه از شاهرخ شاه افشار معرفی می‌شود.

عنوان این سند منحصربه‌فرد «فرمان شاهرخ افشار خطاب به کلانتر، کدخدایان و اعیان تبریز، مبنی بر دفع شر مهدی‌خان افشار و اظهار رضایت از اهالی و درخواست تبعیت از رستم‌خان بهارلو حاکم جدید تبریز» است.

تاریخ سند، شوال ۱۱۶۲ هجری قمری، مصادف با شهریور یا مهر ۱۱۲۸ شمسی است و سجع مُهر آن چنین نوشته شده است:

«بسم الله نظام یافت بلطف جناب مرتضوی/ زشاهرخ بجهان دین و دولت صفوی»

سجع مهر حاوی دو نکته کلیدی است: عبارت «جناب مرتضوی» نشان‌دهنده تبعیت شاهرخ از مذهب شیعه پس از مباحث مذهبی چالش ‌برانگیز در دوران نادرشاه است. همچنین اشاره به «دین صفوی» نیز بر همین موضوع تأکید دارد. از سوی دیگر، استناد شاهرخ به دولت صفوی، تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به حکومت خود به عنوان نواده شاه سلطان حسین صفوی، آخرین پادشاه این سلسله، محسوب می‌شود؛ نکته‌ای که صراحتاً به آن اشاره شده است.

متن طغرای سند نیز چنین است:

«أعوذُ بالله تعالی فرمان عالی شد».

متن سند به شیوه شکسته نستعلیق نگاشته شده است. از نظر شکل ظاهری نوشتار، فاصله زیاد بین خطوط دیده می‌شود و سطرها در امتداد خطی مستقیم نوشته شده‎اند که به‌تدریج با نزدیک شدن به لبه سمت چپ، انحنایی به سمت بالا پیدا کرده و سطر به صورت قوسی در آمده است.

اما موضوع این سند، فرمانی است از شاهرخ شاه افشار که خطاب به کلانتران، کدخدایان و اعیان دارالسلطنه تبریز صادر شده است. در این فرمان، شاهرخ شاه از دریافت عریضه‌ای خبر می‌دهد که در آن بزرگان تبریز ضمن ابراز وفاداری و اخلاص خود، چگونگی دفع شرّ مهدی خان افشار را به استحضار رسانده‌اند. شاهرخ شاه در پاسخ، ضمن قدردانی از این دولت‌خواهی، از آنان می‌خواهد که از رستم خان بهارلو، فرستاده و منصوبش برای حکومت تبریز، تبعیت کنند.

مهدی‌خان افشار، یکی از سرداران برجسته نادرشاه بود که پس از مرگ او به ابراهیم شاه افشار، برادرزاده نادر متمایل شد و از جانب وی به حکومت تبریز منصوب شد؛ با این حال، شورش مردم تبریز به کشته شدن شبانه او انجامید. از آنجا که ابراهیم شاه بر سر سلطنت با شاهرخ شاه در کشمکش بود، شاهرخ این واقعه را نشانه اخلاص و وفاداری مردم تبریز به خود دانست و در پی آن، رستم خان بهارلو را به فرمانروایی این شهر برگزید.

این سند با شماره ۳۳۶-۹۹۷ در آرشیو ملی ایران نگهداری می‌شود.