موسیقی موریکونه شعر است

 صد و یکمین برنامه از سری برنامه‌های مستندات یکشنبه‌های خانه هنرمندان ایران، روز یکشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۴، به نمایش مستند «انیو: نگاه موسیقی» ساخته جوزپه تورناتوره اختصاص داشت. پس از نمایش این مستند، نشست نقد و بررسی آن با حضور نیما عباسپور (فیلم‌ساز و منتقد سینما) برگزار شد. اجرای این برنامه را شهرام اشرف ابیانه بر عهده داشت.

این مستند محصول سال ۲۰۲۱ کشور ایتالیاست و ادای احترامی است به «انیو موریکونه»، آهنگ‌ساز فقید سینما و خالق موسیقی بیش از ۵۰۰ اثر سینمایی. فیلم مسیر زندگی و فعالیت‌های هنری این آهنگ‌ساز برجسته را از آغاز تا پایان به تصویر می‌کشد و شامل گفت‌وگوهایی با بسیاری از کارگردانان، موسیقی‌دانان و منتقدان مشهور است.

نیما عباسپور در این نشست گفت: این مستند درباره محبوب‌ترین آهنگ‌ساز عمرم است. وقتی دیدمش، گریه کردم. نه فقط از سرِ اندوه، بلکه چون احساس کردم انگار داریم زندگی خودمان را تماشا می‌کنیم؛ برای کسانی که با آثار موریکونه بزرگ شده‌اند، این فیلم یک تجربه شخصی و بسیار تأثیرگذار است. من بار اول این فیلم را در تلویزیون دیدم، ولی دیدن آن در فضای تاریک سالن سینما تجربه‌ای کاملاً متفاوت است؛ انگار خودت را رها می‌کنی، و فیلم تو را با خود می‌برد. این مستند فقط روایت زندگی یک هنرمند نیست، بلکه تجربه‌ای زیسته است.

 او ادامه داد: در مورد تورناتوره هم باید گفت، با اینکه فیلم‌های زیادی ساخته، اما موفقیت بزرگش همیشه با فیلم اولش، «سینما پارادیزو» سنجیده می‌شود. درست است که فیلم‌های خوب دیگری هم ساخته، اما هیچ‌کدام نتوانستند مانند آن فیلم به‌یادماندنی شوند. خوشحالیم که با این مستند، دوباره اثری قابل توجه از او دیدیم. موریکونه برای فیلم‌های به‌ظاهر ساده هم موسیقی‌های عظیم و تأثیرگذار می‌ساخت. برای او مهم نبود پروژه چقدر بزرگ یا کوچک است؛ همیشه استاندارد خودش را حفظ می‌کرد. در فیلم به قطعه‌هایی اشاره می‌شود که از معروف‌ترین آثار تاریخ موسیقی فیلم هستند؛ این‌ها آثاری هستند که بدون دیدن فیلم هم در ذهن مردم مانده‌اند.

 این منتقد سینما در ادامه بیان کرد: نکته مهم دیگر این‌که موریکونه برای فیلم‌های نه‌چندان مطرح هم موسیقی‌هایی ساخت که گاه از خود فیلم فراتر رفتند. همه‌ی کارگردان‌ها مولف نیستند، اما آهنگ‌ساز بزرگی مثل موریکونه باعث می‌شود یک فیلم معمولی به اثری ماندگار تبدیل شود. در مستند به قطعه‌ای هم اشاره می‌شود که برای فیلم «ماموریت» ساخته شده بود؛ موسیقی‌ای در حد آثار آسمانی، که با شنیدنش می‌توان عمق شخصیت موریکونه را حس کرد؛ انسانی بسیار عمیق، حساس و اهل احساس. موسیقی موریکونه از لحظه‌های زندگی برمی‌خیزد؛ خودش زندگی و موسیقی است. در تدوین فیلم هم، ریتم موسیقی به خوبی با تصویر هماهنگ شده و این باعث شده تجربه تماشای فیلم، فراتر از یک مستند ساده باشد.

 عباسپور در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: چند سال پیش در مراسم اسکار، ویدیویی پخش شد تا اهمیت صدا در سینما را نشان دهد. در آن ویدیو، وقتی موسیقی حذف می‌شد، می‌دیدیم که فیلم چقدر از تأثیرش را از دست می‌دهد. فیلم‌هایی که موسیقی موریکونه برای‌شان ساخته شده نیز همین‌گونه‌اند؛ بسیاری از احساس و عمق‌شان را از موسیقی گرفته‌اند. ممکن است برخی از فیلم‌ها به لحاظ دراماتیک کمتر از موسیقی تأثیر بگیرند، اما در فیلم‌های عاشقانه و احساسی، موسیقی نقش کلیدی دارد. انگار خود موسیقی تبدیل به شخصیت شده؛ تلفن را برمی‌دارد، زنگ می‌زند، حرف می‌زند، یعنی خودِ موسیقی روایت‌گر است. برخی از دوستان همیشه می‌گفتند: «این موسیقی‌ها زمینی نیستند، از آسمان آمده‌اند.»

 او در ادامه افزود: موسیقی موریکونه شعر است، نثر است، لحظه است، زندگی است. شاید نتوان در کلمات توصیفش کرد، اما گذشت زمان نشان داده که آثارش تا چه اندازه تأثیرگذار و مهم‌اند. در نهایت باید گفت، اگرچه نیمی از این مستند شامل گفت‌وگوهاست و نه صرفاً موسیقی، اما همین روایت‌ها هم به‌خوبی اهمیت موریکونه را در تاریخ سینما نشان می‌دهند. حتی اگر نسلی فیلم‌هایی را که موسیقی‌شان را ساخته ندیده باشد، باز هم از شنیدن این قطعات هیجان‌زده می‌شود. این نشان می‌دهد که موسیقی، گاه از خود فیلم هم ماندگارتر است.