تصویر یک شخصیت سیاسی در «ترور سرچشمه» و «ضد قهرمان»؛ مخالف تندروی و خشونت

شهید آیت‌الله بهشتی یکی از مهمترین شخصیت‌های انقلاب اسلامی است که به دلیل فقدان زودهنگامش، آنچه به او و ایران مربوط می‌شود در دهه ۶۰ به پایان می‌رسد. محمدحسین مهدویان در «ترور سرچشمه» به بخشی از زندگی سیاسی این شخصیت، و بیشتر بر ماجرای حذف او و تلاش منافقین برای عبور از شهید بهشتی، به عنوان یک روحانی متفکر و نوگرا، تمرکز کرده است. مهدویان که در «ماجرای نیمروز» و در «ایستاده در غبار» و پیشتر در «آخرین روزهای زمستان» تعلق خاطرش به کار در فضاهای داستانی و مستند را نشان داده است، در این فیلم هم کوشیده در عین وفاداری به ذات سینمای مستند، از عناصر داستانی، کمک بگیرد تا روایتی دلنشین، پرتعلیق و جذاب داشته باشد.

«ترور سرچشمه» پروژه سختی بوده، از یک سو سرنوشت شخصیت اصلی فیلم مشخص است و فیلمساز نکته ای برای غافلگیرکردن تماشاگرش ندارد، این قصه، یک شخصیت اصلی غایب دارد که تماشاگر از لحظه نخست می‌داند کجا و چطور از قصه بیرون می‌رود، راهبرد کارگردان این بوده که با طراحی یک اتاق بازجویی، به عنوان نماینده تاریخ و پرسشگر، مقابل مطالعان بنشیند و با آنها مسیر آیت الله تا لحظه شهادت را مرور کند. این گونه است که آهسته آهسته، پرتره شهید بهشتی جان می‌گیرد و با ضربه پایانی، یعنی شهادت او، تماشاگر متوجه می‌شود که چرا بهشتی از آسمان سیاست ایران حذف شد.

در «ضد قهرمان» مستند عارف افشار که درباره صادق خلخالی روحانی تندرو است، بخشی به شخصیت آیت الله بهشتی اختصاص دارد. کارگردان کوشیده این دو شخصیت را به عنوان نماینده دو تفکر، مقایسه کند. در جدال همیشگی و مداوم خلخالی-بهشتی، این بهشتی است که شهید می‌شود و ایران از داشتن او محروم می‌ماند، اما خلخالی به مرور از فضای سیاسی دور شده و در انتها، در عزلت جان می‌دهد. بهشتی در «ضد قهرمان» پررنگ تر از «ترور سرچشمه» است، فیلم به اهتمام او بر عدالت و خردورزی تاکید دارد و کاملا مشخص می‌کند که آیت الله، از تندروی بیزار است. در «ترور سرچشمه» مهدویان، از طریق شهادت به زندگی آیت الله می‌رسد و مشی او را مخالف دیدگاه منافقان، به عنوان یک گروه تندروی ضد ایران، قرار می‌دهد. هر دو فیلم، به عنوان سندهایی از یک دوره حساس از تاریخ معاصر ایران، قابل توجه و قابل مطالعه هستند، فیلم‌هایی که مخالفان و دوستداران پرشمار دارند، اما خنثی نیستند و می‌توانند در هر بار دیدن، کشف شده و رازهایی را برای تماشاگر باهوش افشا کنند.

«ضد قهرمان» ساخته عارف افشار در هاشور و «ترور سرچشمه» در فیلیمو در دسترس است.