ویترین فرهنگ مکتوب ایرانِ بزرگ

 این نمایشگاه که از سال ۱۳۶۶ تاکنون برگزار می‌شود، امروز به یکی از بزرگ‌ترین رخدادهای فرهنگی خاورمیانه بدل شده و جایگاه خود را به‌عنوان «ویترین فرهنگ مکتوب ایران» تثبیت کرده است.

در این ویترین گسترده، هزاران عنوان کتاب از ناشران داخلی و خارجی در حوزه‌های گوناگون به نمایش گذاشته می‌شود؛ از علوم انسانی و هنر گرفته تا فناوری، کودک و نوجوان، و ادبیات داستانی. چنین تنوعی، بازتابی از گفتمان‌ها و دغدغه‌های فکری جامعه است؛ جامعه‌ای که با وجود چالش‌های اقتصادی، همچنان به کتاب و کتاب‌خوانی به‌عنوان ابزاری برای بسط آگاهی و تعمیق اندیشه اهمیت می‌دهد. اهمیت می دهد حتی اگر توان خرید نداشته باشد. اهمیت می دهد چون ما به آرزوهامان هم اهمیت می دهیم. از نگاه دیگر می توان گفت نمایشگاه، فرصتی بی‌بدیل برای سنجش نبض نشر در ایران است. حضور فعال ناشران نوپا در کنار چهره‌های نامدار، گواهی است بر پویایی صنعت نشر؛ صنعتی که با وجود مشکلاتِ زیرساختی و روساختی چون کاغذ، ممیزی های گاه آزاردهنده، و توزیع نامناسب، همچنان زنده و زاینده است. در کنار آن، حضور مخاطبان پرشمار، به‌ویژه جوانان، نشانه‌ای امیدبخش از پیوند نسلی با کتاب است. به گونه‌ای که می توان گفت و نوشت و حتی امضا گذاشت که به رغم جهان گستری فضای مجازی، کتاب همچنان سکه رایجِ بازار دانش است.

از سوی دیگر باید افق های تازه و رفیع را هم در نظر داشت چه، نمایشگاه کتاب تهران می تواند و باید نقش مهمی در دیپلماسی فرهنگی ایفا ‌کند. حضور ناشران و میهمانانی از کشورهای گوناگون، بستری را برای گفت‌وگوی تمدن‌ها و تعامل فرهنگی فراهم می‌سازد. به‌ویژه در شرایطی که تصویر ایران در رسانه‌های بین‌المللی اغلب یک‌سویه و سیاسی، سیاه نمایی می‌شود، نمایشگاه فرصتی است برای ارائه تصویری دیگر؛ تصویری فرهنگی، عمیق و متکثر و روشن با دریچه های باز.

با این حال، نقدهایی نیز بر این رویداد وارد است؛ از ضعف در زیرساخت‌های اجرایی تا ناهماهنگی‌های صنفی و فقدان سیاست‌گذاری‌های بلندمدت در حوزه نشر تا جایی که برخی از ناشران شهرستانی را به «بی‌رغبتی» برای حضور کشانده است. اگرچه تلاش‌هایی در جهت دیجیتالی‌سازی خدمات و بهبود تجربه بازدیدکنندگان صورت گرفته، اما تا رسیدن به نمایشگاهی تمام‌عیار و حرفه‌ای،  راه درازی است که باید با تدبیر و تلاش ادامه یابد.

در مجموع، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نه‌تنها یک جشنواره بزرگ فرهنگی، بلکه تابلویی از جامعه رو به تعالی ایران است. تابلویی که اگر با نگاه تحلیلی به آن بنگریم، می‌توان از لابه‌لای کتاب‌ها، غرفه‌ها و صف‌های بلند، روایتی از فرهنگ، اقتصاد، و سیاست این سرزمینِ کهن را نوخوانی کرد. به ویژه که برخی ها که عظمت ایران را ناخوش می دارند، با انکار واقعیت و حقیقت، خواب های مجعول می بینند.

 رضا زنگوئی