میزان فرسایش خاک ایران به ۱۶.۷ تن در هکتار رسید

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، خاك، پیکره‌ای طبیعی و پویاست که بر اثر فرایندها و عوامل خاکساز تشکیل شده و دربرگیرنده مواد معدنی و آلی است که پوسته خارجی زمین را می‌پوشاند و گیاهان قادر به روییدن در آن می‌باشد و پوشش‌های آبرفتی و سنگی سطح زمین نیز در بر می‌گیرد.

خاک به عنوان منبع طبیعی، سرمایه ملی و بستر حیات، نقش اساسی در استقرار و رشد جوامع بشری و نیز سایر مخلوقات دارد و در واقع بخشی از زنجیره غذایی انسان و سایر حیوانات از خاك است به همین دلیل هرگونه آلودگی موجود در خاک می‌تواند در طی زنجیره غذایی، به سطوح بالاتر انتقال یافته و در نهایت در انسان تمركز یابد. خاك از منابع تجدیدپذیر به شمار می‌رود اما براساس مراجع مختلف تشكیل هر سانتی‌متر خاك در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال طول می‌كشد. هزینه رفع آلودگی هر متر مكعب خاك به روش‌های مختلف، بین ۵۰ تا ۵۰۰۰ دلار است (ارزان ترین قیمت مرتبط به تبدیل خاك آلوده به بتن است). از سوی دیگر، رفع آلودگی خاك فرآیندی بسیار درازمدت است .

با درك عمیق قدر و منزلت منابع خاك کشور و لزوم حفظ و حراست از این سرمایه خدادادی جهت بهره‌برداری پایدار و حفظ امانت برای نسل‌های آینده، اعتقاد راسخ داریم که توسعه پایدار هیچ کشوری بدون توجه بـه منابع خـاك، دست یافتنی نخواهد بود. امروزه آثار زیانبار عدم توجـه بـه سـنت‌هـای الهـی و سـوء مدیریت در بهره‌برداری از منابع خاك و اراضی پدیدار گشته و زنگ خطر جدی را در مورد رفاه، سـلامت، و حتی ادامه حیات بشر به صدا درآورده است.

اهمیت خاک در سخنان رهبری

«قضیه خاک از قضیه آب مهم تر است؛ ما مشکل آب هم داریم، مشکل بزرگی هم هست، لکن برای تهیه آب راه‌های فراوانی وجود دارد؛ برای تهیه خاک حاصلخیز این راه‌ها دیگر وجود ندارد. یعنی بی‌توجهی به مبانی حفظ محیط زیست، آسیبی که وارد می‌شود، آسیبی نیست که بشود، جبران کرد. خب، می‌شود پیشگیری کرد، می‌شود علاج کرد».

مجمع عمومی سازمان ملل نیز سال ۲۰۱۵ را به عنوان سال جهانی خاک اعلام کرد. این کار با هدف بالا بردن آگاهی جوامع و تصمیم گیرندگان، آموزش‌های عمومی، پشتیبانی از سیاست‌های و اقدامات موثر برای حفاظت از منابع خاک، ترویج سرمایه‌گذاری در مدیریت پایدار خاک، تقویت اهداف توسعه پایدار و دستور کار پس از ۲۰۱۵، جمع‌آوری اطلاعات و نظارت در تمام سطوح برای حفاظت خاک انجام گرفت.

زندگی سالم و پایدار بدون خاک سالم امکانپذیر نیست، زیرا خاک سالم، امنیت غذایی را تامین می‌کند اینکه به بهانه تأمین غذای امروز و افزایش تولید از کود و سموم شیمیایی بی رویه استفاده می‌کنیم خاک‌های حاصلخیز را از بین برده و دیگر نسل آینده منبعی برای تامین غذای خود نخواهد داشت و این در تقابل با اصول توسعه پایدار است، از سوی دیگر آلودگی خاک به راحتی به گیاهان و منابع آبی و موجودات آبزی انتقال یافته و سلامت مصرف کننده را به خطر می‌اندازد.

یک سوم از خاک‌های جهان تخریب شده‌اند

تاکنون یک سوم از خاک‌های جهان تخریب شده‌اند و چنانچه این روند ادامه یابد تا سال ۲۰۵۰ سرانه جهانی زمین قابل کشت و زراعت، تا یک چهارم میزان آن در سال ۱۹۶۰ تقلیل خواهد یافت. تا سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به بیش از ۹ میلیارد خواهد رسید و این میزان به معنای دو میلیارد افزایش جمعیت بیش از جمعیت فعلی جهان است. در این صورت لازم است تولید مواد غذایی به میزان ۶۰ درصد افزایش یابد، تا بتواند پاسخ گوی جمعیتی باشد که خواستار تغذیه‌ای به مراتب بهتر از امروز هستند.

فرسایش خاک شامل انتقال خاک توسط عواملی نظیر آب و باد است كه این عمل منجر به از دست رفتن خاك و آب و عناصر غذایی موجود در خاک می‌شود. براساس برآوردهای انجام شده، فرسایش خاک کشور در سال ۱۳۵۵ معادل یک میلیارد تن بوده که ده سال بعد به ۱.۵ میلیارد تن و در سال ۱۳۷۵ به ۲.۵میلیارد تن افزایش یافته است. هم‌اکنون، میزان فرسایش خاک در ایران، حدود۱۶.۷ تن در هکتار است که با شاخص جهانی پنج تا شش تن در هکتار، فاصله بسیار زیادی دارد که از این میزان سالانه بیش از ۱۰۰ هزار هکتار مراتع در حال تخریب است و بیش از ۴۰۰ هزار هکتار در معرض نابودی قرار دارد. به این میزان باید حجم خاک‌هایی که بر اثر افزایش شوری، سدیمی شدن، مشکلات ماندابی و زه‌کشی بدون استفاده می‌شوند را نیز اضافه کرد.

حدود ۸ میلیون هکتار زمین قابل کشت آبی در کشور وجود دارد که بر اثر تخریب و مسایلی مانند خشکسالی و افزایش شوری روز به روز در حال کم شدن است. از سوی دیگر جمعیت همچنان در حال افزایش است این در حالی است ما نمی‌توانیم خاک تولید کنیم زیرا تولید هر یک سانتیمتر خاک به صدها سال زمان نیاز دارد بنابراین ناچاریم همین میزان خاک حاصلخیز خود را حفظ کنیم که این موضوع نیازمند تلاش جمعی مردم، مسئولان و پشتیبانی قانونی از دستگاه‌های اجرایی است.

خسارت ۳۵۰۰ میلیارد ریالی فرسایش خاک ایران در طول سال

خسارت ناشی از فرسایش و تخریب خاک به صورت مختلف سالانه در حدود سه هزار و ‌۵۰۰ میلیارد ریال برآورد شده است. هزینه فرسایش در ایران معادل ‌۱۴ درصد درآمد ناخالص ملی است. ایران یکی از هفت کشور آسیائی است که بیشترین میزان هدررفت خاک را دارد.

مهم‌ترین پیامدهای فرسایش خاک در ایران

کاهش ‌۱۱ درصدی وسعت جنگل‌های ایران در طول‌۴۰ سال، رسوب‌گذاری در حدود‌۲۴۰ میلیون مترمکعب در حوزه سدهای کشور(معادل سالانه پنج سد با ذخیره ‌۵۰ میلیون مترمکعب)، بیابان‌زایی در بیش از ‌۱۰۰ میلیون هكتار از اراضی كشور، کاهش قابلیت تولید محصول و افزایش غلظت گازهای گلخانه ای (N۲O, CH۴, CO۲) به اتمسفر و گرم شدن جهانی هوا از مهم‌ترین پیامدهای فرسایش خاک در ایران است.