استانداردسازی آموزش در دولت سیزدهم کلید خورد

باید پذیرفت در زمینه تعلیم و تربیت نمی‌توان موفق شد مگر به شرط تامین، تربیت و نگهداشت نیروی انسانی و معلم کارآمد؛ در نتیجه باید به این امر اهتمامی جدی داشت، اما قصه پر غصه کمبود معلم در آغاز سال تحصیلی و مشکلات مربوط به تامین نیروی انسانی از جمله مواردی است که طی سالیان گذشته گریبانگیر دستگاه تعلیم و تربیت شده است و امسال نیز این زخم کهنه بیش از پیش سر باز کرد و موجب نگرانی خانواده‌ها شد، زخمی‌ که ماحصل بی‌تدبیری کارگزارانی است که اعتقادی به تربیت معلم از طریق دانشگاه فرهنگیان نداشتند و نمی‌خواستند بپذیرند معلم با عالم تفاوت دارد، در نتیجه به جای تربیت و پرورش معلم، فقط به دنبال تامین نیروی انسانی از طریق پذیرفتن فارغ‌التحصیلان آموزش عالی رفتند و با بی‌توجهی به دانشگاه فرهنگیان و کاهش ظرفیت ورود به این دانشگاه، ناترازی بزرگی را در تربیت و تامین معلم به وجود آوردند.

نگاهی به گذشته دانشگاهی که قرار بود معلم تربیت کند

دی ماه سال ۱۳۹۰ بود که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و با تجمیع تمامی مراکز تربیت معلم سراسر ایران دانشگاه فرهنگیان تأسیس شد و از سال ۱۳۹۱ فعالیت خود را آغاز کرد، این دانشگاه نوپا متکی به پیشینه صدساله مراکز تربیت معلم در ایران قرار بود براساس اهداف و راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش اقدام به تربیت معلم کند اما همانطور که گفته شد براساس بی‌تدبیری مسئولان وقت دانشگاه فرهنگیان دچار مشکلات و آسیب‌هایی شد که نتیجه آن منحرف شدن از مسیر تربیت معلم و ناترازی 80 الی 90 هزار نفری بود.

آسیب بی‌توجهی به دانشگاه فرهنگیان به ‌حدی بود که مقام معظم رهبری در تاریخ 19 اردیبهشت سال 1397 تشخیص دادند تا به دانشگاه فرهنگیان تشریف ببرند و از اهمیت این دانشگاه و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی بگویند و این یعنی اهمیت بالای تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان به عنوان متولی امر تربیت معلم در ایران.

رهبر انقلاب اسلامی در بازدید از دانشگاه فرهنگیان به اهمیت این دانشگاه اشاره داشتند و فرمودند: «دانشگاه‌های تربیت معلم باید از نظر کیفی و کمّی توسعه یابند زیرا تا چند سال آینده تعداد زیادی از معلمان بازنشسته می‌شوند و کشور با بحران کمبود معلم مواجه خواهد شد.»

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اینکه «معلمی» یک حرفه‌ هنری و تخصصی است و نیاز به آموزش دارد، خاطرنشان کردند: «متأسفانه درخصوص دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه‌های تربیت معلم کوتاهی شده است و این دانشگاه‌ها از لحاظ استاد، بودجه و فضای آموزشی دچار کمبودهای جدی هستند.»

با توجه به سخنان مقام معظم رهبری در جمع دانشجویان دانشگاه فرهنگیان، شاهد هستیم که ایشان در سال 1397 نسبت به بازنشستگی معلمان طی سال‌های آینده و کوتاهی در امر تربیت معلم هشدار داده بودند، هشداری که خبر از کمبود و کسری معلم در سال‌های آینده می‌داد.

تغییر رویکرد در نگاه به دانشگاه فرهنگیان

دولت دوازدهم به اتمام رسید، اما بازهم دانشگاه فرهنگیان در همان وضعیت گذشته قرار داشت و انگار قرار نبود که هیچ تغییری در توسعه کمی و کیفی این نهاد معلم‌ساز صورت گیرد، اما همه چیز به یکباره تغییر کرد و کارگزارن نهاد تعلیم و تربیت دولت سیزدهم تصمیم گرفتند تا برخلاف دولتمردان قبلی، به سخنان و رهنمون‌های مقام معظم رهبری درباره دانشگاه فرهنگیان لبیک بگویند.

رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش و سرپرست وقت دانشگاه فرهنگیان در شهریورماه سال 1401 در اولین نشست خبری خود در رابطه با رویکرد تحولی جدید در دانشگاه فرهنگیان اظهار کرد: «امروز به دنبال آن هستیم تا دانشگاه فرهنگیان، دانشگاهی آینده‌ساز، تمدن‌ساز و تحول‌آفرین باشد و تبدیل به مرجع اصلی شود. باید دانست اگر قصد تمدن‌سازی داریم بی‌تردید یکی از مهم‌ترین اهرم‌ها مربی و معلم هستند و این دانشگاه همانجایی است که مربیان و معلمان در آن تربیت خواهند شد و هیچ هدف و کاری موفق نخواهد بود مگر‌ معلمان ما به صورت تخصصی آماده خدمت باشند.»

براساس اعلام صحرایی، چرخش‌های تحولی در رویکرد جدید دانشگاه فرهنگیان وجود دارد که می‌تواند ضمانت اجرایی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش باشد. چرخش اول تبدیل دانشگاه فرهنگیان به یک دانشگاه تحول‌آفرین در تراز دانشگاه‌های جامع، چرخش دوم تربیت معلمان چندساحتی است، چرخش سوم به حرکت بنیادی از انتقال دانش به ساحت دانش اختصاص می‌یابد. چرخش چهارم روی حرکت از آموزش عادی و علم متعارف به مهارت خلاق و نوین تمرکز دارد و در نهایت چرخش پنجم حرکت از دانشگاهی پراکنده به دانشگاهی جدید با ساختار جامع و مادر است.

همچنین وزیر آموزش و پرورش که در مهرماه امسال به شهر ساری سفر کرده بود در جمع خبرنگاران اظهار کرد: «۷۰۰ هزار متر مربع در دولت سیزدهم به فضای آموزشی برای «تربیت معلم» در کشور اضافه شده است و تربیت معلم در دولت کنونی مورد توجه قرار گرفته است.»

توجه ویژه به دانشگاه فرهنگیان، زیر سایه کمبود معلم

علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش و پرورش در نشست خبری خود در رابطه با بحث کمبود معلم در مدارس اظهار کرد: «حالت استاندارد این است که معلمان همه شاغل باشند و موظفی خود را تدریس کنند و در وقت مازاد نیز به مطالعه بپردازند اما به واسطه مواردی که در رابطه با کمبود معلم مطرح شده است، در برهه‌ای آموزش و پرورش از مسیر جذب دانشجومعلم منحرف شد، یعنی از سال ۹۳ به بعد، دانشگاه فرهنگیان به جای ۲۵هزار نفر، سالانه سه هزار نفر دانشجومعلم جذب کرد و کسری معلم امسال به وجود آمد.»

همچنین رضامراد صحرایی نیز طی اظهاراتی درخصوص چرایی به وجود آمدن مسئله کمبود معلم، گفت: «دانشگاه فرهنگیان را در سال ۱۳۹۱ با هدف اینکه هرچه وزارت آموزش و پرورش خروجی دارد، از طریق ورودی این دانشگاه تامین شود، فعالیت خود را آغاز کرد؛ یعنی دانشگاه فرهنگیان جایی باشد که نیاز کشور به معلم را تامین کند، اما چه اتفاقی افتاد؟ آن دوستانی که اکنون ما را نقد می‌کنند، خودشان می‌دانند چه کار کردند. پذیرش دانشگاه فرهنگیان را به زیر چهار هزار نفر آوردند. ما هم نمی‌خواهیم بگوییم شما چقدر به مردم جفا کردید. لااقل شما دیگر سکوت کنید و این کم‌توجهی به دانشگاه فرهنگیان تا یک زمانی یک ناترازی ایجاد کرد که اکنون معادل منهای ۷۹ هزار معلم است. اگر ۲۵ تا ۳۵ هزار دانشجومعلم می‌گرفتیم، اکنون ۲۲۵ تا ۲۵۰ هزار نفر معلم از دانشگاه فرهنگیان داشتیم.»

وی در ادامه به یکی دیگر از دلایل کمبود معلم در کشور پرداخت و عنوان کرد: «در سه سال از دولت پیش، جذب نداشتیم و بازنشستگی فراوان بود. به طور مثال در سال ۱۳۹۳ جذب نداشتیم. چرا جذب نداشتیم؟ سیاست دولت قبل این بود که مدارس خصوصی را تقویت کند به همین دلیل به جذب اعتقاد نداشتند.»

وی در بخش دیگری از سخنانش، علت سوم را افزایش جمعیت دانش‌آموزی مطرح کرد و یادآور شد: «جمعیت دانش‌آموزی کشور از سال ۱۳۹۴ تاکنون ۳ میلیون نفر بالا افزایش داشته است. این رقم هم که به ناگهان بالا نرفته است؛ در همان سال‌ها جمعیت معلمان را اضافه می‌کردید. خودتان هم اعتراف کردید؛ رییس منابع انسانی آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۷ گفت که کمبود معلم شدید در مهر ۹۷ داریم. همان رییس مرکز در ۲۰ اردیبهشت سال ۱۴۰۰ خبر از کسری ۲۰۰ هزار معلمی در مهر ۱۴۰۰ داد.»

وزیر آموزش و پرورش با اشاره به اینکه در این دو سال به اندازه‌ای (معلم) جذب کردیم که با کل هشت سال دولت گذشته قابل مقایسه است، تصریح کرد: امسال به دانشگاه فرهنگیان ۳۰ هزار دانشجو سهمیه داده‌اند و به دنبال این هستیم که آن را به ۴۵ هزار دانشجو برسانیم. بنابراین کمبود ایجاد شده، ناشی از خروج معلم بیش از ورود آن است.»

صحرایی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش سیاسی نیست و گوهر این ملت است، گفت: «اهتمام این دولت جدی است. همین که در برنامه هفتم اشاره شده که ظرفیت دانشگاه فرهنگیان تا بالای ۴۵ هزار نفر برود، یعنی می‌خواهیم کاری که سیاست تاسیس دانشگاه فرهنگیان بود را اجرا کنیم. برای اولین بار دومدرکی را راه‌اندازی کردیم و امسال بیش از دو هزار نفر را در دانشگاه‌های دیگر تربیت کردیم تا کمبود معلم را جبران شود.»

حال با توجه به تمامی موارد ذکر شده می‌توان گفت کمبود معلم هنوز هم وجود دارد اما رویکرد تحولی وزارت آموزش و پرورش نشان از این دارد که مسئولان این وزارتخانه و دانشگاه فرهنگیان امیدآفرین‌تر از همیشه در راستای گفتمان‌سازی و ایجاد تحول، قدم‌های استواری برای فردای ایران برداشته‌اند و به دنبال تربیت کیفی، تربیت معلم چندساحتی به جای تک‌ساحتی و فاصله گرفتن از شیوه‌های سنتی در راستای جبران کمبود معلم هستند. امید است که با دنبال کردن این رویکرد جدید، به زودی شاهد این باشیم که دانشگاه فرهنگیان به دانشگاهی جامع و جریان‌ساز تبدیل شود، هرچند باید امکانات و فضای فیزیکی آن مجددا تقویت شود چرا که بزرگترین نهاد معلم‌ساز ایران نیاز به توجه ویژه برای جبران کمبودهای گذشته دارد.