از «بهمن خونین جاویدان» تا «یاردبستانی» ؛ سرودهای انقلابی چگونه ماندگار شدند
تهران (پانا) - انقلاب اسلامی همه چیزش مردمی بود. جریان سرودهای انقلاب مقدمه ای داشت که توسط مردم راه‌اندازی شده بود. شعارهای کوتاه مردم به‌تدریج ملودیک شد. چند کار به مناسبت حوادث دوران انقلاب ساخته شد و پشت نوارهای حضرت امام قرار گرفت و تبدیل به شعار عمومی‌شد، این مطالبی است که از زبان حمید شاهنگیان خالق سرود ماندگار خمینی ای امام بیان شده است.
هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی در این باره به پانا می گوید: « در قرن حاضر، یک دوره انقلاب مشروطه هست که باعث تحول در موسیقی ایران می‌شود و بخش دوم در وقوع انقلاب اسلامی است. موسیقی سال‌های قبل از انقلاب موسیقی اعتراض است که بعدا در ردیف موسیقی انقلابی قرار می‌گیرند.»
وی یادآور می‌شود موسیقی خودِ انقلاب اسلامی از سال 57 تا 59 است. این موسیقی بعدا دچار تکثر اقتباس شد و ذهن جامعه را خسته کرد و چون نوآوری صورت نگرفت، متاسفانه روند آن به ترانه تبدیل شد. اتفاقاتی که در آن 2 سال در موسیقی افتاد بسیار مهم هست. یکی از چیزهایی که اتفاق می‌افتد، موسیقی ارکسترال نو انقلابی است.
حمید شاهنگیان نیز با اشاره به پنهان‌کاری‌هایی که درباره سرودهای انقلابی اتفاق افتاده بود اشاره می‌کند و درباره انگیزه‌این پنهان‌کاری می‌گوید فکر می‌کردم این کاری است که باید می‌شده و خداوند از قبل این استعداد را در من نهاده بوده پس دلیلی نداشت که در موردش صحبت کنم، تا اینکه یکی از دوستان گفت شما کارهای نیستی، این بخشی از تاریخ انقلاب است و باید گفته شود.
جاوید در مورد کارهای فاخر دوران انقلاب گفت: «انقلاب در موسیقی در دوران انقلاب اسلامی اتفاق افتاده است. این شکل از ساختار الان کجاست؟، سرودهای انقلابی در همه جای دنیا از حرکت‌های مردم در خیابان‌ها نقش می‌گیرد و این نقش را هنری و کامل می‌کند. بعضی از اهالی موسیقی متن سرودهای انقلابی را فارغ از شاعرانگی و لطافت می‌دانند و به همین دلیل می‌گویند این‌ها نمی‌توانند اثر هنری باشند، در حالیکه چیزی که از حرکت مردم یک کشور نشات گرفته چطور می‌تواند هنری نباشد.»
جاوید در مورد الگوی سرودهای انقلابی نیز می‌گوید: «هنرمندان جوانی که آن دوره این کارها را انجام داده‌اند، آن ضرورت را حس کرده بوده‌اند و درست است که الگویی داشته‌اند اما خواستند حرف خودشان را با کار نو بزنند و نه اینکه تقلید کنند.»
حال نگاهی کوتاه به برخی از به‌یادماندنی‌ترین سرودهای انقلاب می‌اندازیم که باوجود گذشت 40 و اندی سال هنوز تازگی خود را حفظ کرده‌اند. تعداد سرودهای برجسته انقلابی به بیش از 50 می‌رسد که یک آمار شگفت‌انگیز است، چراکه عمدتاً این تعداد سرود برجسته فقط در طی دو سال 57 و 58 ساخته شده‌اند.
از میان سرودهای برجسته انقلابی، برخی ماندگاری بیشتری داشتند و پس از گذشت حدود چهار دهه از اول انقلاب همچنان نیز برای مخاطب ایرانی جذابیت دارند و به شکوه دهه فجر می‌افزایند. در ادامه به این سرودهای ماندگار انقلابی نگاهی گذرا خواهیم داشت؛ سرودهایی که عده‌ای شناسنامه کاملی دارند و برخی نیز نیاز به جمع‌آوری اطلاعات بیشتری دارند تا به‌عنوان محصول فرهنگی انقلاب اسلامی سندیت پیدا کنند.
خمینی ای امام «آهنگساز: حمید شاهنگیان»
خواننده: گروه کر
سرود «خمینی ای امام» ساخته حمید شاهنگیان، برای اولین بار در روز 12 بهمن 57 و در لحظه ورود امام خمینی (ره) در حضور جمع میلیونی استقبال‌کنندگان در فرودگاه مهرآباد توسط یک گروه کر به‌صورت زنده خوانده شد. این سرود اخیراً پس از دو بار رد شدن در همایش‌های ثبت آثار ملی بالأخره توانست مجوز ثبت در فهرست آثار ملی میراث ناملموس را بگیرد.
حمید سبزواری شاعر این سرود درباره اثر «خمینی ای امام» می‌گوید شعر این سرود را من قبل از پیروزی انقلاب سرودم یعنی وقتی‌که امام(ره) از نجف به پاریس رفتند. در آن موقع اعلامیه‌های حضرت امام به ایران می‌آمد و تکثیر می‌شد و سخنرانی‌های ایشان در نوار کاست ضبط می‌شد و در دست همه می‌چرخید، وقتی این نوارها تکثیر شد، یک‌طرف این نوارها خالی بود، دوستانم به من گفتند که شعری برای طرف دیگر نوار بگو که من یکی از شعرهایی که سرودم «خمینی ای امام» بود که به همراه سخنرانی‌های امام تکثیر می‌شد. پیش از انقلاب خیلی‌ها در ماشین‌ها و خانه‌هایشان این سرود را داشتند و گوش می‌کردند.
آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو« آهنگساز: احمدعلی راغب»
خواننده: اسفندیار قره‌باغی
سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» از آثار عجیب انقلابی است. این اثر تنها در 48 ساعت طول شد که اتفاق جالبی به نظر می‌آید. اسفندیار قره‌باغی خواننده سرود «آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو» ماجرای تولید این سرود را این‌گونه توضیح داد: شبی در منزلی بودیم و مرحوم سید احمد خمینی هم که در آن جمع حضور داشت، به ما گفت چرا علیه آمریکا آهنگی نمی‌سازید؟ همان صحبت یادگار امام(ره)، برای ما انگیزه‌ای شد و همان شب حمید سبزواری تا صبح نشست و شعر "آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو" را سرود. روز بعد احمدعلی راغب آهنگسازی این قطعه را انجام داد و یک روز بعد نیز سید محمد میرزمانی آهنگ را تنظیم کرد و فردای آن روز در رادیو، نوار ترانه آمریکا آمریکا ننگ به نیرنگ تو را جمع کردیم.
وی یادآور می‌شود: می‌توانم بگویم که این اثر جزو نادرترین آهنگ‌هایی بود که در 48 ساعت آن را تنظیم و ضبط کردیم درحالی‌که الان اگر بخواهیم یک آهنگ ساده را هم ضبط کنیم یک ماه طول می‌کشد. بااین‌حال، دلیل اثرگذاری این اثر فقط به این علت بوده که سروده و شعر آن، بر مبنای واقعیت محض بوده و هست و اکنون بعد از گذشت چند دهه مردم کشور عزیزمان همچنان این اثر را زمزمه می‌کنند.
ایران ایران « آهنگساز: فریدون خوشنود»
خواننده: رضا رویگری
سرود «ایران ایران» اولین سرود پخش‌شده از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بود. این سرود پس از در اختیار گرفتن مرکز صداوسیما توسط نیروهای انقلابی، از رادیو ملی پخش شد. فریدون خوشنود خالق این اثر جاودانه آن است و آن را بر اساس شعری از حسین سرفراز ساخته است. ضبط این قطعه به‌صورت مخفیانه در استودیو صبا تهران انجام شد و آن را رضا رویگری که بعدها به بازیگر مطرحی در سینما تبدیل شد اجرا کرد. این سرود انقلابی همچنآن‌هم از پرتکرارترین سرودهایی‌ست که در دهه پیروزی انقلاب اسلامی از رادیو و تلویزیون پخش می‌شود.
بهمن خونین جاویدان « آهنگساز: حمید بهبود»
خواننده: گروه کر
"«بهمن خونین جاویدان» سرود ماندگاری است که در دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در مرکز صدا و سینمای استان فارس تولید شد. همافر، شاعر و حمید بهبود، آهنگساز این اثر ماندگار هستند.
سعید ذاکر حسین درباره مراحل تولید این سرود می‌گوید: آهنگ «بهمن خونین جاویدان» را یکی از همکاران ما مرحوم حمید بهبود که از بچه‌های سپاه بود و بعدها درس خواند و پزشک شد و چند سال قبل فوت کرد، ساخت. شاعر آن‌هم یکی از دوستان به نام آقای همافر بود که چند سال بعد رئیس اداره ارشاد اسلامی شیراز شد. آهنگ و شعر سرود مثل شرایط آن روز گروهی و هیئتی ساخته شد؛ یعنی مثلا آقای همافر یک مصراع را می سرود و در ادامه آن می‌ماند؛ سپس ما کمکش می‌کردیم تا شعر کامل شود. درنهایت با وسایل بسیار حداقلی در صداوسیمای شیراز سرود را ضبط کردیم. حدود 10 الی پانزده نفر در گروه سرود بودند که سه چهار نفر آنان شهید شدند و بقیه هم متفرق شدند. این سرود در یک شرایط خیلی ابتدایی، هیأتی و با عشق ساخته شد.
به لاله در خون خفته «آهنگساز: جهانبخش پازوکی و مجتبی میرزاده»
خواننده: گروه کر
سرود «به لاله در خون خفته» از سرودهای محبوب دانش‌آموزی است که در سال‌های پس از انقلاب در مدارس توسط گروه‌های سرود بازتولید شده است. این سروده نوشته جهانبخش پازوکی شاعر و آهنگساز است که آن را در کشاکش روزهای مبارزه برای انقلاب به همراه مجتبی میرزاده آهنگسازی و همراه با گروه کر ضبط کرد.
بهاران خجسته باد « آهنگساز: کرامت‌الله دانشیان»
خواننده: گروه کر
سروده «بهاران خجسته باد» یا «هوا دلپذیر شد» از قطعاتی است که کرامت‌الله دانشیان از فعالان سیاسی ضد رژیم پهلوی آن را ساخت و در سالروز شهادت خود او و خسرو گلرخی برای اولین بار پخش شد. این سرود را اسفندیار منفردزاده از بهترین آهنگسازان ایرانی دهه 50، با کم‌ترین امکانات تنظیم کرده است. اسفندیار منفردزاده که نت‌نویسی این سرود را هم انجام داد، خودش نیز همراه با خسرو گلرخی از زندیان در بند ساواک بود. "بهاران خجسته باد" بر اساس شعری از عبدالله بهزادی ساخته شده است. خوانندگان این سرود علی برفچی، عبدالله و ابوالفضل قهرمانی، فرهاد مافی، حسن فخار، پدرام اکبری و اسفندیار منفردزاده هستند. این سرود از سال 57 تا کنون از رادیو و تلویزیون کشور پخش می‌شود و در مدارس نیز به‌عنوان سرود انقلابی توسط گروه‌های سرود اجرا می‌شود.
بانگ آزادی « آهنگساز: احمدعلی راغب»
خواننده: محمد گلریز
سرود «بانگ آزادی» با مصراع این بانگ آزادی‌ست کز خاوران خیزد آغاز می‌شود و با نغمه الله اکبر، خمینی رهبر برای مردم انقلابی ایران آشناست. این سرود حمید سبزواری شاعر برجسته انقلابی سراییده و احمدعلی راغب آن را آهنگسازی کرده است.
محمد گلریز نیز خواننده این سرود بسیار زیبای انقلابی است. محمد گلریز به جز «بانگ آزادی»، سرودهای زیبای دیگری نیز برای انقلاب اسلامی خوانده که سرود «این پیروزی خجسته باد» معروف‌ترین آن‌هاست. این سرود با مطلع «از صلابت ملت و ارتش و سپاه ما» آغاز می‌شود.«این پیروزی خجسته باد» از سرودهای معروف دانش‌آموزی است.
بوی گل و سوسن و یاسمن آید « آهنگساز: محمدعلی ابرآویز»
خواننده: گروه کر
محمدعلی ابرآویز شاعر و آهنگساز انقلابی که سرودهایی نظیر «سمفونی شهدا» و «سقای حرم» را ساخته، سازنده و شاعر سرود «بوی گل و سوسن و یاسمن آید» هم هست. سرودی که عده‌ای آن را با عنوان «دیو چو بیرون رود فرشته درآید» می‌شناسند. این سرود قبل از ورود امام خمینی (ره) به ایران و در زمان حکومت رژیم پهلوی ساخته شد.
مرحوم ابرآویز در خصوص مراحل ساخت این سرود می‌گوید وقتی امام در عراق بودند و حتی زودتر از اینکه سروصداها با نوشتن اخبار در مطبوعات بلند شود، به ما خبر رسید که امام علاقه‌مند هستند که به وطن برگردند، شما کاری می‌توانید بکنید که این تبعید بشکند و دولت مجبور به حضور ایشان در ایران شود؟ ما استودیو را برای ضبط این کار دزدیدیم و مخفیانه کار کردیم، به‌طوری‌که شب‌ها ساعت 19:30 که حکومت‌نظامی شروع می‌شد، ما به این استودیو می‌رفتیم و 30 :7 صبح بیرون می‌آمدیم. در این مدت همه نوازنده‌ها و خواننده‌ها، پابرهنه وارد استودیو می‌شدند تا جای پای کسی روی زمین نباشد. همچنین هرچند دقیقه یک‌بار، پنجره‌ها را باز می‌کردیم تا هوا جابه‌جا شود. ازآنجایی‌که آن استودیو در محله ارمنی‌نشین‌ها بود، این دوستان با ما همکاری زیادی می‌کردند تا درنهایت سرود مذبور ساخته شد.
سرودهای «بیست و دو بهمن روز شکست دشمن»، «بابا خون داد شعار ماست»، «بسیج بسیج به پیش»، «ارتش برای ملت، ملت برای ارتش»، «آزاده مرد و ما دلاوریم»، «بخوآن‌هم‌وطن به نام آزادی»، «برخیزید ای شهیدان راه خدا» و «در روز سرنوشت» دیگر سرودهایی بودند که برای پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شدند. همچنین در کشاکش روزهای انقلاب از سرودهای معروفی جون «ایران ای مرز پر گهر»، «ایران ای سرای امید»، «یار دبستانی» و... نیز برای مبارزات انقلابی استفاده می‌شد و این آثار نیز با تاریخچه انقلاب اسلامی پیوند خوردند.
ارسال دیدگاه