کاهش نگران کننده نرخ باروری در ایران

طبق آمارهای مرکز آمار ایران، نرخ رشد جمعیت در سال ۶۵ حدود ۳.۴ درصد و در سال ۷۵، ۱.۹۶ درصد بوده و در سال ۸۵ به ۱.۶۱ درصد، در سال ۹۰ به ۱.۲۹ درصد و در سال ۹۵ به ۱.۲۴ درصد رسیده است. این آمار سالانه رو به کاهش است و نگاهی به وضعیت آماری میزان ولادت در کشور حاکی از آن است که در سال ۶۵ میانگین تعداد فرزندان هر مادر ۷ فرزند بود که این تعداد در سال ۸۵ الی ۹۰ به ۱.۸ فرزند رسید و تا سال ۹۵ رشد جمعیت ۱.۲۴ درصد بوده است.

محمدجلال عباسی، رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران در آستانه روز ملی جمعیت با اشاره به کاهش فرزندآوری به پانا گفت: «ازدواج در فرهنگ و سنت ایرانی وجود دارد ولی اکنون به دلیل شرایط اقتصادی که به وجود آمده این امر در محاق قرار گرفته است و افراد تصمیم به تاخیر و تشکیک در امر ازدواج دارند. در واقع زمانی که جامعه با شوک‌های اقتصادی و بحران‌‌هایی همچون کرونا روبروست، رفتارهای جمعیتی افراد در زمینه ازدواج و فرزندآوری تحت تاثیر قرار می‌گیرد و هراس از آینده مبهم ممکن است موجب احتیاط یا تأخیر در تصمیم‌گیری برای تشکیل خانواده یا فرزندآوری شود.»

وی ادامه داد: «مقایسه میزان‌‌های باروری طی سال‌های 93 تا 99 نشان می‌‌دهد که باروری در همه گروه‌های سنی روند کاهشی داشته که این موضوع تحت تاثیر شرایط مقطعی از جمله شرایط اقتصادی بر باروری است.»

رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران افزود: «باید سیستم حمایت‌های رسمی و غیررسمی همواره وجود داشته باشد تا شرایط مقطعی، رفتارهای افراد را تغییر ندهد. حمایت رسمی انواع مختلفی دارد. حمایت‌های رسمی شامل حمایت دولت از طریق اعطای وام ازدواج، تسهیل در شرایط مراقبت مادر از فرزند و مرخصی زایمان می‌شود. به عبارتی نهادینه کردن حمایت‌های رسمی و غیررسمی در سیستم کمک می‌کند تا افراد تصمیم خود را بدون در نظر گرفتن شرایط مقطعی اتخاذ کنند. نوع دیگری از حمایت نیز وجود دارد که غیر رسمی است و از طریق خانواده‌ها انجام می‌شود. زمانی که خانواده‌ها و زوجین احساس کنند که دولت و نظام برای ازدواج و تحکیم خانواده آنان هزینه می‌‌کند، با احساس امنیت بیشتری به ازدواج و فرزندآوری روی می‌آورند.»

عباسی با بیان اینکه نگاه به سیاست‌های جمعیتی باید در طول زندگی معطوف باشد، گفت: «طول دوره زندگی مجموعه وقایعی است که به صورت پیوسته و مستمر در طول دوران حیات انسان‌ها جاری است اما اشکالی که در برخی سیاست‌ها وجود دارد این است که به صورت مقطعی به این موضوع نگاه می‌شود. جمعیت و تحولات آن، موضوعی استراتژیک است که به سیاست‌گذاری کوتاه ‌مدت و دراز مدت نیاز دارد. در این زمینه سیاست‌های کلی جمعیت در سال 93 از سوی رهبر انقلاب ابلاغ شد و پس از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت، نهادها و سازمان‌های سیاست‌گذار، اجرایی و همچنین مراکز علمی قدم‌هایی را برای اجرای آن برداشتند.»

وی افزایش فرزندآوری را یکی از مولفه‌‌های اصلی سیاست‌های کلی جمعیت عنوان کرد و گفت: «عوامل مختلفی در تغییر رفتار باروری زوجین تاثیرگذارند که با سیاست‌گذاری می‌توان هدف افزایش باروری در سیاست‌های جمعیتی را امکان‌پذیر کرد. در واقع تجربه کشورهایی که باروری زیر سطح جانشینی را تجربه می‌‌کنند نشان می‌دهد که تأخیر ازدواج به دو شکل افزایش سن ازدواج و افزایش میزان تجرد در سنین مختلف، در پایین بودن سطح باروری آنها نقش مهمی داشته است. البته اهمیت و تاثیر ازدواج بر باروری در کشورهای اسلامی که فرزندآوری در کانون ازدواج شکل می‌‌گیرد، به مراتب می‌تواند بیشتر باشد و در صورت تاخیر و افزایش بیشتر سن ازدواج، باروری ممکن است به سطح پایین‌‌تر از حد فعلی برسد. نباید فراموش کرد که ازدواج‌های زودرس نیز بر خلاف تصورعامه، به افزایش میزان باروری منجر نمی‌شود بلکه به دلیل ناپایداری، آسیب‌های اجتماعی را نیز به دنبال دارد.»

این استاد جمعیت شناسی با بیان اینکه اشتغال پایدار بهترین گزینه اقتصادی برای خانواده‌‌ها است، گفت: «اشتغال پایدار مقدم بر ازدواج و مقدمه فرزندآوری است. فشارهای اقتصادی یا اجتماعی بر خانواده‌‌ها می‌تواند موجب کاهش میزان باروری در همه گروه‌های سنی شود، در حالی که کاهش یا افزایش باروری در سنین خاص از تأخیر باروری یا جبران باروری تأخیری تأثیر می‌‌پذیرد.»

وی با بیان اینکه دو سوم جمعیت ایران اکنون در سنین فعالیت (64-15 سال) هستند و پتانسیل اشتغال، تولید و سرمایه گذاری را دارند، گفت: «توجه و استفاده از ظرفیت‌‌های این نیروی انسانی از طریق افزایش اشتغال، بهره‌‌وری و ایجاد فضای کسب و کار، علاوه بر اینکه منجر به رونق تولید و بهبود وضع اقتصادی کشور می‌شود، می‌‌تواند به تشکیل خانواده و فرزندآوری نیز کمک کند.»