محمد خیراندیش: انیمیشن بچه ناتنی سینمای ایران نیست

انیمیشن سینمایی «پسر دلفینی» تازه‌ترین محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که پس از طی حدود ۲ سال از تولید آماده نمایش شد و اما در آخرین لحظه از حضور در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر انصراف داد. روابط عمومی فیلم «پسر دلفینی» با اعلام این خبر نوشت: با توجه به اینکه «پسر دلفینی» تنها انیمیشن حاضر در جشنواره سی و نهم فیلم فجر است و طبق آیین‌نامه جشنواره طبیعتاً در رقابت و مسابقه قرار نمی‌گیرد، با احترام به هیئت‌داوران و اعضای جشنواره از شرکت در این جشنواره انصراف می‌دهد. در ادامه گفت‌وگوی پانا با «محمد خیراندیش» کارگردان و تهیه‌کننده این انیمیشن سینمایی را می‌خوانید.

فیلم «پسر دلفینی» تنها انیمیشن شرکت‌کننده در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر بود. به نظر شما این اثر می‌توانست با کدام بخش از فیلم‌های جشنواره داوری شود؟
انیمیشن هنری است که تولید سنگین و طولانی دارد. تعداد کشورهای کمی هستند که در دنیا می‌توانند انیمیشن سینمایی تولید کنند. قاعدتاً توان مالی و بنیه ساخت فیلم انیمیشن در کشور ما بالا نیست و شرایط اقتصادی اخیر مزید بر علت شده که کارهای کمتری انجام شود. هرچند من توقع رسیدن چند کار را به جشنواره فجر داشتم و می‌دانم چندین کار در حال انجام شدن بود و اینکه به جشنواره نرسیده، حیف شده است. اینکه این‌یک کار قرار است با چه‌کارهایی مقایسه شود، باید دید جنس جشنواره فجر چیست؟ این جشنواره نه جشنواره است و نه جشن است. ما پخش فیلم‌ها را داریم و از طرفی همچنان کارهای اکران نشده نمایش داده می‌شود. درواقع این جشنواره از طرفی به جشنواره‌هایی مثل «کن» نزدیک است و از سوی دیگر به جشن‌هایی مثل «اسکار» نزدیک است و این یک بام و دوهوا بودن قضیه مورد توجه است. بخش جداگانه انیمیشن در جشنواره تا حدودی به سیاست دبیر جشنواره بستگی دارد که چه نظری داشته باشد و در سالهای اخیر می‌رفت که شکل بگیرد. یک سیاست کلی وجود ندارد ولی انیمیشن هنری است که با خیلی از بخش‌ها می‌تواند مقایسه شود، مثلاً بخش موسیقی انیمیشن هم مهم است. برای مثال فیلم «فروزن» در بخش موسیقی دارای کلام، جایزه اسکار را دریافت کرد و زمانی بود که در اسکار جایزه جداگانه به انیمیشن دادند و خود اثر هم با کارهای سینمایی مقایسه می‌شد. مثال دیگر انیمیشن «دیو و دلبر» نامزد دریافت بهترین فیلم جایزه اسکار شد، درحالیکه آن سال بخش انیمیشن نداشتند و این کار ازنظر داوران جشنواره مستحق نامزدی بهترین فیلم اسکار هم شد. از آن سال به بعد بخش جداگانه‌ای برای انیمیشن در نظر گرفته شد و باهم رقابت می‌کنند ولی در خیلی از بخش‌ها می‌آید و با بخش‌های دیگر هم مقایسه می‌شود. در جشنواره‌ها مرسوم نیست بخشی به خاطر اینکه شرکت‌کننده زیادی ندارد، حذف شود. اگر سال گذشته بخش جداگانه برای انیمیشن داشتیم، نباید امسال به دلیل اینکه هیچ شرکت‌کننده دیگری ندارد، حذف شود. در دوره قبل «آخرین داستان» آقای رهگذر جایزه بهترین انیمیشن را گرفت و روال بر این شده که مُهر جداگانه‌ای برای انیمیشن باشد. حیف است این سیمرغ حذف شود. اکنون در دنیا این مطرح است. ما در ایران پتانسیل ساخت تولید خوب را داریم و خوب است حمایت شود تا بخش جداگانه‌ای برای آن در جشنواره در نظر گرفته شود.

اینکه انیمیشن ها در کنار آثار دیگر داوری نمی‌شوند و سازوکار ثابتی برای داوری آن وجود ندارند شاید به این علت باشد که انیمیشن کارهای ما حضور مداوم ندارند و شاید اگر حضور دائم این دوستان بود این اتفاق نمی‌افتاد؟
از سال 94 ما حضور انیمیشن‌ها را در جشنواره داریم و به نظرم سال 95 یا 96 بود که تعداد زیادی فیلم بلند انیمیشن داشتیم و اگر به اینها فیلم کوتاه انیمیشن را هم اضافه کنیم تعداد آثار انیمیشن زیاد می‌شود. ما دوسالانه انیمیشن تهران را که داریم یکی از جشنواره‌های معتبر بین المللی است و دارای گرید A را دارد و جشنواره دوسالانه «انیمافست» که کانون پرورش فکری برگزار می‌کند در دنیا بسیار معتبر است و کارهایی که نامزد اسکار هستند در این جشنواره شرکت می‌کنند و کارهای زیادی را داریم. کلا وقتی جایی خلا احساس می‌شود اگر کششی ایجاد شود و انیمیشن‌سازهای ما بدانند که آثارشان داوری می‌شود حتما سعی می‌کنند کارهای شان را برسانند. من فکر می‌کنم دو سه کار دیگر، حداقل به غیر از کار من در حال تمام شدن بود و می‌توانستند به جشنواره برسند و شاید این بی‌مهری باعث شده که خیلی‌ها شرکت نکنند و دغدغه رساندن کارشان را به جشنواره ندارند. این موضوع در سینماها هست و استودیوها شبانه‌روزی کار می‌کنند تا کارهای‌شان را به جشنواره برسانند و اگر انیمیشن هم بخش جداگانه‌ای داشت واقعا این اتفاق می‌افتاد و می‌توانست یک سرآغاز یا سرانجام تقویمی خوبی ایجاد شود که دوستان بدانند باید کارهای شان را برسانند.

به نظر شما اگر انیمیشن متولی قوی داشته باشد، می‌تواند در جشنواره‌های این‌چنینی مورد دفاع قرار گیرد؟
ما اکنون صنف نوپای انیمیشن را داریم اما به نظرم انیمیشن اگر در سینمای ما بچه ناتنی حساب نشود، نیازی ندارد که نهاد جداگانه‌ای برای آن در نظر گرفته شود. انیمیشن سینماست و هالیوود با این همه عظمتش نمی‌آید انیمیشن را از خودش جدا کند. سینمای مستند تجربی شده سینمای مستند تجربی و انیمیشن و این مهم و قابل‌توجه است. به نظر من این خط تفاوت و تمایز گذاشتن بین این دو سینما درست نیست. کمپانی دیزنی اونجر را تولید می‌کند و انیمیشن «روح» را داریم و خیلی خط تمایزی نیست ولی برای اینکه انیمیشن خودی دیده نشود شاید بهتر باشد متولی هم داشته باشد.

جشنواره فجر می‌تواند روی انیمیشن اثر مثبت داشته باشد؟
به نظر من برای خود جشنواره فجر خوب است که انیمیشن حضور داشته باشد و این اهمیت دارد. فاصله‌گذاری میان فیلم انیمیشن و رئال مهم است و اکنون vod ها آمدند و کرونا مردم را به دنیای مجازی نزدیک کرد. به نظر من انیمیشن می‌تواند به سینما رونق دهد و فرصتی است برای وصل شدن به بازار جهانی و این خیلی زیاد می تواند جلوتر از سینما به ما کمک کند. در امریکا اولین فیلم رنگی «سفیدبرفی» است و اولین فیلم ناطق است. ما فیلم‌های رنگی در سینما را 1950 به بعد داریم و فیلم سفیدبرفی متعلق به 1935 است. در واقع بیش از 30 سال بعد فیلم رنگی ارایه شد و در صنعت ما این اتفاق می‌تواند بیافتد و جشنواره فجر با جدی گرفتن انیمیشن می‌تواند اعتبارش را کامل کند و بخش اسکار با انیمیشن به خودش اعتبار می‌دهد.
آینده انیمیشن را در ایران چگونه می‌بینید؟
در حوزه انیمیشن در سالهای اخیر اتفاق عجیبی افتاده است و ما صادرات به چین داشتیم یعنی بزرگ‌ترین کشور صادرکننده انیمیشن از ما واردات داشته و این واقعا مهم است. ما اکنون ازنظر برابری ارز خارجی هم باقیمت‌های خوبی انیمیشن تولید می‌کنیم و قیمت‌هایمان در منطقه جزو بهترین‌هاست. درواقع حرف برای گفتن داریم و کشورهای حوزه خلیج‌فارس از اروپا و امریکا کمک می‌گیرند و درحالی‌که ما خودمان تولید می‌کنیم. اگر این ارزش‌افزوده را بتوانیم به داخل کشور وارد کنیم خیلی خوب است و اکنون پروژه‌های ما دایم در حال انجام است و منتها تسط بچه‌های ما برای خارج از کشور است در حالیکه می‌تواند برای کشور خودمان ارزآور باشد. ایران در این حوزه بسیار خوب پیشرفت کرده است.

عوامل ساخت این انیمیشن عبارت است از: نویسنده و کارگردان: محمد خیراندیش، تهیه‌کننده: محمد همدانی، کارگردان هنری: مهدی فارسی، کارگردان فنی: مصطفی شاهمردانی، مدیرتولید: علیرضا اسماعیلی، داود اسدالهی، سرپرست رندر: سعید گرمابدری، سرپرست انیمیت: جلال رهبری، آهنگساز: بهزاد عبدی، مجری طرح: آسمان خیال