پانا آموزش و پرورش
راهی برای پیشگیری از تقلب در آزمونهای مجازی
راهی برای پیشگیری از تقلب در آزمونهای مجازی
ابزار سنجش در آموزش مجازی باید مجموعه فعالیت‌‌های عملکردی دانش‌آموزان باشد
شیراز (پانا) – شیوع ویروس کرونا و کوچ اجباری معلمان و دانش‌آموزان به سمت فضای آموزش مجازی بستر مناسبی فراهم کرد تا معلمان و دبیران در رشد علمی و مهارتی خود بکوشند و در تهیه انواع محتوای آموزشی و استفاده از نرم افزارهای تولید محتوا در طول چند ماه به اندازه سال‌ها پیشرفت و تجربه حاصل کنند، این در حالی است که سیستم ارزشیابی در کشور همچنان سنتی و برپایه نمره و آزمون است و سوال اینجاست که آیا در ارزشیابی‌هایی که در فضای مجازی انجام می‌شود، مسائل اخلاقی از جمله تقلب و نظارت به منظور کاهش تقلب بر آزمون‌ها رعایت می‌شود؟
گرایش به سمت آموزش مجازی در واقع رخدادی است که برعکس اروپا و غرب در جامعه آموزشی کشور ما غریب و بیگانه بود، اما با این وجود، معلمان و اساتید با همدلی و همکاری و تجربه گردانی فرد به فرد، دانش مهارتی خود را افزایش دادند و خیلی زود توانستند از پسِ تهیه محتواهای هرچند نیمه استاندارد و کنترل کلاس‌های مجازی بربیایند و از این منظر، این همه‌گیری یک فرصت خوب در امر آموزش به وجود آورد تا شاید هوشمندسازی کلاس‌های درس در کشور که عملا پیشرفت و توسعه آموزش و پرورش قرن بیست و یکم تلقی می‌شود را اندکی به سمت عملی شدن پیش ببرد.
این رویداد با تمام مزایایی که می‌توان برای آن برشمرد، محدودیت‌ها و نواقصی نیز دارد که از جمله نحوه ارزشیابی عادلانه در سیستم نمره محور نظام آموزشی است، سیستمی که سال‌هاست در تلاش است تا با حذف کنکور و یا کاهش میزان اثر آن در ورود به دانشگاه، نمرات درسی و معدل دانش‌آموزان را شرط ورود به دانشگاه کند و امسال با وجود تلاش دبیران و اساتید و خلاقیت‌های فردی آنها در بحث ارزشیابی و برقراری عدالت آموزشی، از نیمسال دوم سال تحصیلی گذشته نحوه ارزشیابی کلاس‌های درس و عادلانه بودن آن و فراتر از همه، سطح واقعی سواد دانش‌آموزان مورد سوال است و در امر قضاوت و سنجش شایستگی‌های علمی و مهارتی دانش‌آموزان، این سیستم جدید در کشور دچار آسیب و نقص جدی است.
به طوریکه دانش‌آموزان نیز نظرات جالبی دارند؛ پریا.د، دانش‌آموز سال یازدهم تجربی یکی از دبیرستان‌های شیراز در گفت‌وگو با پانا با لبخند می‌گوید: «از وقتی آموزش مجازی شده نمره همه بچه‌های کلاس شبیه به هم می شود، یک گروه در فضای مجازی با هم کلاسی‌ها تشکیل داده ایم که در آن گروه سوال و جواب‌های امتحان به اشتراک گذاشته می‌شود و معمولاً همه با هم و همزمان به سوالات آزمون به صورت مشارکتی پاسخ می‌دهیم. نتایج ما در آزمونهای مجازی خیلی بهتر از آزمونهای حضوری است.»
معلمان از چه شیوه‌هایی برای رسیدن به ارزشیابی عادلانه استفاده می‌کنند؟
آرش رضایی، دبیر دوره متوسطه دوم دبیرستان امام خمینی شیراز در گفت‌وگو با پانا در این‌باره می گوید: «معلمان از برنامه‌های کاربردی متنوعی همراه با فنون معلمی خود برای ارزشیابی استفاده می‌کنند تا علاوه بر کم کردن رفتارهای غیراخلاقی دانش‌آموزان در آزمون‌ها، بهترین نتایج و عادلانه‌ترین قضاوت را در مورد عملکرد دانش‌آموزان داشته باشند.»
سارا توانا، معلم متوسطه اول دبیرستان حضرت زهرا(س) شیراز نیز در مورد انتخاب بهترین روش ارزشیابی در آموزش مجازی بر این باور است که: «از این همه نرم افزار و برنامه‌هایی که می توان با آن ارزشیابی را به صورت آنلاین (برخط) انجام داد آنهایی بهتر و مورد اقبال بیشتر معلمان هستند که رایگان باشند و نصب آنها ساده و بدون دردسر و بدون نیاز به فیلتر شکن، قابل کاربرد روی تمام گوشی‌ها و به زبان فارسی باشد.»
او می‌گوید: البته معمولاً معلمان در گروه‌های مجازی با هم به مشورت می پردازند و بهترین و ساده‌ترین روش‌ها و نرم‌افزارها را انتخاب می‌کنند.
سمیرا دهقان، دبیر دوره متوسطه دوم دبیرستان عرفان در یکی از شهرستانهای استان فارس نیز در مورد راهکارهایی که استفاده کرده، تا صحت نتایج ارزشیابی بالا رود می‌گوید: «مدت زمان آزمون را تا حد امکان کم می‌کنم تا احتمال بروز همفکری و مشارکت در آزمون را کاهش دهم.»
او ادامه می‌دهد: «در برخی از آزمون‌ها از چند دسته سوال متفاوت برای دانش‌آموزان با استفاده از لیست‌های انتشار متفاوت استفاده می‌کنم، اما باز هم به نمرات دانش‌آموزان اعتماد کامل ندارم.»
مرضیه زارع، نیز معلم دبستان و مدرس پایه دوم ابتدایی مدرسه معارف بحث را جدی‌تر می‌کند و می‌گوید: «بزرگترین مشکل من این است که در فضای مجازی نمی‌توانم تشخیص دهم که مخاطب من خود دانش‌آموز است یا اشخاص دیگری هستند و به همین دلیل معمولاً ارزشیابی‌ها را به صورت برخط و با تبادل صدا و تصویر برای تک تک دانش آموزان اجرا می کنم تا به ارزشیابی عادلانه‌ای برسم.»
در ادامه این گفت‌وگو به تجربه تلخ و جالب برخی معلمان و دبیران در دعوت از آنان برای حضور در جلسه آزمون به جای فرد دانشجو و دانش‌آموز رسیدیم؛ بیژن .الف، یکی از دبیران دوره متوسطه در شیراز است که تجربه خود را با حسی ناخوشایند تعریف می‌کند و می‌گوید: «در زمان برگزاری امتحانات پایانی سال قبل بود که یک همکار بازنشسته و دوست قدیمی با من تماس گرفت و درخواست کرد که به جای پسرش که ترم دوم دانشگاه است، امتحان بدهم و من هم به خاطر رودربایستی نتوانستم جواب منفی بدهم و مجبور شدم در روز آزمون به جای آن دانشجو آزمون آنلاین بدهم و نمره ۱۸ کسب کنم.»
زهرا.ع، یکی دیگر از این دبیران است که در مورد تجربه خود عنوان می کند: «در خرداد ماه و موقع امتحانات پایانی مدارس، افراد زیادی با من تماس می‌گرفتند و از من می‌خواستند که در قبال گرفتن یک هدیه، به یک یا دو برگ سوال ارسالی آنها، پاسخ دهم و تصویر پاسخ‌ها را برایشان بفرستم. من هم به آنها می گفتم نیازی به هدیه نیست و مشکلی ندارد، من سوالات شما را پاسخ می‌دهم.»
او ادامه می‌دهد: «هنگام ارسال برگ سوال توسط دانش‌آموزان و اولیایشان، برای آنها می نوشتم که ببخشید الان مشغله دارم، جواب سوالات را فردا برایتان ارسال می کنم و بدین گونه نقشه آنها را نقش بر آب می‌کردم، اما می‌دانم که خیلی از دانش‌آموزان و دانشجویان با همین روش یا روش‌های مشابه، تقلب می‌کنند و آزمون‌ها را با نمرات خوبی می‌گذرانند.»
برخی دانش‌آموزان در میان صحبت‌های خود به آگهی‌های منتشر شده در فضای مجازی نیز اشاره کردند به طوریکه با یک جستجوی ساده در اینترنت آگهی‌هایی دیده می‌شود که در آن نوشته: «با دریافت اندکی دستمزد در هر درس و رشته ای که هستید آزمون شما را با بهترین نمره ضمانت می کنیم.»
به نظر می‌رسد با وجود تلاش معلمان و دبیران، راه‌های بسیاری برای انجام تقلب در آزمون است، اما راه پیشگیری از آن و رسیدن به ارزشیابی عادلانه چیست؟ این سوالی بود که برای یافتن پاسخ آن به سراغ رئیس اداره سنجش آموزش و پرورش فارس رفتیم.
امیر شیرازی‌نژاد در پاسخ به این سوال که بهترین مدل ارزشیابی در آموزش مجازی چیست، می‌گوید: سنجش و ارزشیابی شامل دو نوع فرایند محور و فرآورده محور است، سنجش فرآورده محور که ابزار آن امتحان و نتیجه محور است، همان شیوه مرسوم در مدارس و در وضعیت عادی است اما سنجش فرایند محور سنجش عملکردی افراد است و به این پرسش جواب می دهد که آیا در طی فرایند آموزش، تغییرات مورد نظر ما در مخاطب ایجاد شده است یا نه؟
شیرازی نژاد می‌افزاید: بهترین شیوه ارزشیابی در آموزش‌های مجازی یک روش سنجش فرایندی به نام CIPP است که روانشناس برجسته تربیتی، علی اکبر سیف، در کتاب سنجش و ارزشیابی خود، آن را معرفی کرده است.
او می‌گوید: این مدل توجه به 4 مورد در ارزشیابی را مورد تاکید قرار می‌دهد که عبارتند از: «بررسی زمینه‌ها و بافت‌ها که منظور دانش‌آموز، امکانات و فضاست» ، «بررسی درون داده ها و چگونگی استفاده از منابع برای رسیدن به اهداف»، «پاسخ به این سوال که آیا این برنامه‌ها ما را به اهداف آموزشی می‌رساند؟موانع بر سر این اهداف چیست ؟ وتغییرات مورد نظر ما کدام است؟» و در قدم آخر و چهارم اینکه «آیا ما توانسته ایم به این نتایج برسیم؟»
به گفته رئیس اداره سنجش آموزش و پرورش فارس، ابزار سنجش در آموزش مجازی باید مجموعه فعالیت‌‌هایی باشد که دانش‌آموزان انجام می‌دهند؛ در مقطع ابتدایی بهتر است سنجش از طریق پروژه‌ها، تحقیق‌ها و خلاصه نویسی‌ها انجام گیرد.
او می‌گوید: در دوره متوسطه دوم به جز پایه‌های نهم و دوازدهم که آزمونهای پایانی به صورت حضوری انجام می‌شود بهتر است سنجش دانش‌آموز به صورت مستمر و با روش‌هایی مثل ساخت پاورپوینت و انجام تحقیق و پژوهش انجام شود و از دانش‌آموز بخواهید که فعالیت خود را به صورت برخط توضیح دهد، هدف از طراحی‌های خود را شرح دهد و سعی کنیم بفهمیم کار خودش بوده یا نه؟
شیرازی‌نژاد تاکید می‌کند که بهترین شیوه این است که معلمان با همفکری دانش‌آموزان خود بهترین روش‌های سنجش و ارزشیابی را انتخاب کنند.
او ادامه می‌دهد: «استفاده از آزمون سازهای بر خطی که بانک سوالات زیادی داشته باشد و برای هر دانش‌آموز سوالات متفاوتی انتخاب کند، توصیه می‌شود، همچنین اعلام بارم سوالات به دانش‌آموز راهکار مناسبی است، این که دانش‌آموز بداند آزمون تنها بخش کوچکی از نمره را شامل می‌شود و بقیه نمره او حاصل مجموعه فعالیت‌هایش در کلاس و در طول ترم است.»
او می‌افزاید: «این موضوع باعث می شود تا دانش‌آموز اعتماد به نفس بیشتری پیدا کند و خودش بدون استفاده از ابزارهای تقلب امتحان بدهد. اما وقتی امتحان سهم بزرگی از نمره را در بر می‌گیرد دانش آموز سعی می‌کند با استفاده از روش‌های مختلف و مشارکت افراد دیگر نمره بیشتری را به دست آورد.»
او مهمترین راهکار برای بهبود ارزشیابی در آموزش‌های مجازی را فرهنگ‌سازی در بستر جامعه می‌داند و می‌گوید: «سیاست‌گذاران آموزشی باید به فکر تهیه و تصویب قوانین و مقررات آموزش مجازی و اجرای دقیق این قوانین باشند تا آموزش‌های مجازی، برای دست اندر کاران، دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها به صورت صحیح تبیین و اجرا شود. رسانه‌ها نیز در ساخت و تفهیم فرهنگ صحیح در این موضوع، در جامعه نقش بسزایی را ایفا می کنند.»
گزارش: زهرا علی اکبری
