در گفتوگو با پانا:
مستندساز از لحظه برداشتن دوربین یک کنشگر است
تهران (پانا) - محسن اسلامزاده، مستندساز شناختهشده کشور، از مسیر ورود خود به سینمای مستند، نگاهش به ماهیت مستند، جایگاه پژوهش، نقش مستندساز در روایت و کنشگری، و چگونگی شکلگیری ایدههای آثارش سخن گفت.
محسن اسلامزاده، مستندساز، در گفتوگو با پانا درباره آغاز فعالیت خود در عرصه مستند بیان کرد: «در دهه ۸۰ علاقهمند به فعالیتهای اجتماعی و سیاسی بودم و آثار دکتر علی شریعتی و آقای رحیمپور ازغدی را بسیار مطالعه میکردم. همان زمان همراه با گروههای دانشجویی فعال، کارهای رسانهای را آغاز کردیم؛ از جمله یک مجله صوتی که به مناسبت سالگرد دکتر شریعتی تولید کردیم و هنوز نسخهای از آن را به یادگار دارم.»
وی افزود: «پس از آن بر اساس یکی از سخنرانیهای دکتر شریعتی، نخستین کار تصویریام را ساختم؛ کلیپی که بعدها در نقاط مختلف کشور و حتی در لبنان پخش شد. این بازخورد باعث شد مسیر مستندسازی را جدیتر دنبال کنم.»
اسلامزاده درباره نخستین تجربه تولیدی خود گفت: «با وجود اینکه اهل مشهدم، اولین فیلم تولیدی را در سیستان و بلوچستان ساختم. هرچند آن کار به دلیل مشکلات فنی هیچگاه پخش نشد، اما برایم تجربهای مهم بود؛ حتی هزینه ساخت فیلم که یک میلیون تومان بود را با وام شخصی تأمین کردم و دو سال قسط دادم. همین اثر ناتمام بعدها نمونهکاری شد که موجب شد آقای مرحوم نادر طالبزاده آن را ببیند و مسیر حرفهای من تغییر کند.»
این مستندساز افزود: «طالبزاده پس از دیدن فیلم گفت مرا یاد سیدابراهیم اصغرزاده انداختهام؛ مستندساز توانایی که در سانحه سقوط هواپیما به شهادت رسیده بود. این جمله برای من بسیار دلگرمکننده بود.»
وی درباره تعریف خود از سینمای مستند اظهار کرد: «مستند برای من علاوه بر اینکه یک اثر سینمایی است، یک پژوهش تصویری نیز محسوب میشود. مستندساز یک پژوهشگر و جستجوگر است؛ کسی که میتواند با پژوهش میدانی و پیشتولید دقیق، به نظریات تازهای برسد. هیچ کاری برای من شیرینتر از مستندسازی نیست؛ چون امکان میدهد در کشورهای مختلف و شهرهای گوناگون، حتی زیر پوست شهر، به دنبال سوژه بروم و قصه پیدا کنم.»
اسلامزاده در پاسخ به اینکه مستندساز ناظر است یا کنشگر، گفت: «به محض اینکه مستندساز دوربینش را برمیدارد، تبدیل به کنشگر میشود؛ چون میخواهد چیزی را به دیگران نشان دهد. با این حال، در فرآیند تولید تلاش میکنم کمتر دخالت کنم و بیشتر ناظر باشم تا اتفاقات طبیعی و ارگانیک ثبت شوند. البته گاهی موقعیتهایی برای سوژه ایجاد میکنم تا واکنشهای واقعی او نمایان شود.»
وی تأکید کرد: «در انتخاب سوژه کنشگر هستم، اما در میدان ثبت وقایع تلاش میکنم دوربین دیده نشود و شخصیتها خودِ واقعیشان باشند.»
اسلامزاده درباره چرایی انتخاب سوژهها توضیح داد: «من براساس دغدغههایم فیلم میسازم. جامعه ما با مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی روبهروست و هنرمند نمیتواند در خلأ کار کند. درباره مفاسد اقتصادی، مسائل سیاسی و موضوعات اجتماعی مختلف در تهران و مشهد فیلم ساختهام. انتخاب سوژه برای من فقط زمانی اهمیت دارد که ظرفیت دراماتیک داشته باشد؛ چون من علاقهای به ساخت مقاله تصویری ندارم.»
وی با اشاره به تفاوت «واقعیت» و «حقیقت» در مستند گفت: «به نظر من مستندساز میتواند برخی واقعیتها را در چارچوب نگاه خلاقانه خود بازآرایی کند، اما حقیقت را نمیتوان تغییر داد. سوژه باید همانگونه که هست دیده شود، اما میتوان با نزدیک شدن درست، درام نهفته در آن را کشف و پرورش داد.»
اسلامزاده درباره مراحل تولید مستند نیز گفت: «پیشتولید چالشیترین بخش کار برای من است. رسیدن به قصه و محتوای اصلی همیشه با استرس همراه است. خیلیها به من نقد میکنند که چرا دیر وارد تولید میشوم، اما واقعیت این است که پیشتولید شالوده اصلی فیلم است و اگر درست نباشد، ساختمان فیلم روی آن استوار نمیشود.»
وی ادامه داد: «پژوهش، انتخاب عوامل، هماهنگیهای تولید، محل فیلمبرداری و حتی تعامل با سوژهها، همه در مرحله پیشتولید رقم میخورد و همین موجب میشود این بخش سختترین مرحله کار باشد.»
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه