در گفت‌وگو با پانا:
مستندسازی راهی برای فهم لایه‌های پنهان جهان است
مستند هنر فهم جهان است، نه فقط ثبت آن
تهران (پانا) - علیرضا سعیدی کیاسری، مستندساز از ماهیت مستند، مسئولیت‌های اخلاقی فیلمساز، مرز میان واقعیت و خلاقیت، نقش پلتفرم‌ها در دیده‌شدن آثار و همچنین چشم‌انداز مستند ایران سخن گفت. او تأکید می‌کند مستندسازی برایش نتیجه یک روند تدریجی و کنجکاوی مداوم نسبت به تجربه انسانی است.
سعیدی کیاسری ورود خود به مستندسازی را نتیجه یک «فرایند تدریجی» می‌داند: او می گوید«کنجکاوی اش نسبت به زندگی روزمره و تلاش برای فهم تجربه‌های دیگران، آرام‌آرام او را به سمت سینما کشاند.با او در این باره گفت و گویی داشتیم که در مطلب ذیل می‌خوانید.
چگونه شد که به سمت سینمای مستند رفتید؟
در مستند احساس کردم آنچه پیش روی من می‌گذرد، ظرفیت روایت مستقل و مستدل دارد؛ روایتی که نه ساختگی است و نه صرفاً خبری. همین میل به فهم عمیق، مسیرم را مشخص کرد.»
تعریف شما از مستند چیست؟
او مستند را «هنر سازمان‌دهی واقعیت» توصیف می‌کند: «مستند میان دو پرسش حرکت می‌کند؛ چه اتفاق افتاده و چرا اهمیت دارد؟ این ژانر با انتخاب‌های دقیق در قاب، لحن، زمان و ساختار، واقعیت را تبدیل به تجربه‌ای معنادار می‌کند.»
مستندساز ناظر است یا کنشگر؟
به باور او هر مستندساز هر دو نقش را دارد: «مستندساز ناظر حساس و کنشگر اخلاق‌مدار است. هر تصمیم، از پرسش تا سکوت، نوعی کنش است که بر موقعیت اثر می‌گذارد؛ اما باید مبتنی بر شفافیت و مسئولیت‌پذیری باشد.»
ایده‌های شما از کجا شکل می‌گیرند؟ معیار فیلم‌شدن یک سوژه چیست؟
او می‌گوید ایده‌ها از دل زندگی می‌آیند: «یک عکس، یک تیتر خبری، یک مواجهه ساده… معیار من برای فیلم شدن این است که آیا سوژه پرسشی تازه می‌سازد؟ ظرفیت بصری و زمانی دارد؟ و آیا با مخاطب امروز نسبت دارد؟ اگر این‌ها جمع باشد، سوژه وزن فیلم‌شدن پیدا می‌کند.»
مرز میان واقعیت و خلاقیت را چگونه مدیریت می‌کنید؟
سعیدی کیاسری سه اصل را در کار خود رعایت می‌کند: «شفافیت نیت، حفظ اصالت اطلاعات و مسئولیت‌پذیری نسبت به سوژه. دستکاری خلاقانه زمانی درست است که در خدمت فهم بهتر باشد، نه تحریف واقعیت.»
چالش‌برانگیزترین مرحله برای شما کدام است؟
او بدون تردید «تدوین» را دشوارترین مرحله می‌داند: «در تدوین باید میان حجم گسترده تصویر، ساختار روایی بسازید. این مرحله هم آزمون فکری است و هم احساسی؛ چون گاهی باید از نماهایی که دوست‌شان دارید، دل بکنید.»
آیا مستند می‌تواند عامل تغییر اجتماعی باشد؟
او معتقد است: «مستند می‌تواند گفت‌وگو و آگاهی ایجاد کند، اما قصد تحریک مستقیم بدون پایه اخلاقی خطرناک است. تغییر اجتماعی نتیجه روایت معتبر و انسانی است.»
مسئولیت مستندساز در ایران چیست؟
به گفته او، مستندساز باید «حافظ امانت تجربه انسانی» باشد: «این امانت شامل حقیقت رخداد، کرامت افراد و توجه به پیامدهای اجتماعی است. در ایران باید میان شجاعت روایت و حفاظت از سوژه تعادل برقرار کرد.»
روایت شاعرانه یا ثبت مستقیم؟ کدام‌یک اولویت دارد؟
او می‌گوید: «تابع ضرورت سوژه است. برخی سوژه‌ها زبان شاعرانه می‌خواهند و برخی ثبت مستقیم. انتخاب سبک باید با جهان سوژه هماهنگ باشد.»
سخت‌ترین یا پرخطرترین تجربه؟
«تا کنون تجربه پرخطر قابل‌ذکری نداشته‌ام.»
شخصی‌ترین اثر شما؟
«فعلاً چنین تجربه‌ای در آثارم نداشته‌ام؛ اما فیلمنامه بلندی با عنوان تو پاییز را نمی‌بینی نوشته‌ام که جهان‌بینی فلسفی من را بازتاب می‌دهد و قصد ساخت آن را دارم.»
واکنش مخاطبان چه‌قدر بر مسیر کاری شما تأثیر دارد؟
«بازخوردها یکی از مهم‌ترین معیارهای اصلاح مسیرند. نقدها و گفت‌وگوها نشان می‌دهند کدام بخش‌ها نیاز به بازخوانی دارند.»
آینده مستند در ایران را چگونه می‌بینید؟
او خوش‌بین است: «نسل جوان ابزار، دانش و شبکه‌سازی قوی‌تری دارد. اگر سازوکارهای نمایش و حمایت اصلاح شود، قطعاً جریان‌ساز خواهند شد.»
نقش پلتفرم‌ها در دیده‌شدن مستند؟
«پلتفرم‌ها توزیع را متحول کرده‌اند؛ هم فرصت‌اند و هم چالش. باید هوشمندانه از آن‌ها استفاده کرد تا پیام فیلم ساده‌سازی نشود.»
توصیه شما به مستندسازان جوان چیست؟
«صبر کنید، صداقت اخلاقی را مقدم بدانید، زبان سینمایی را بیاموزید، بازخورد بگیرید و شبکه‌سازی کنید. و مهم‌تر از همه: کنجکاو بمانید؛ مستندسازی کار آدم‌هایی است که جهان را در یک نگاه خلاصه نمی‌کنند.»
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه