در گفتوگو با پانا:
مستندساز شاهد است، اما شاهدی مسئول
تهران (پانا) - هادی آفریده، مستندساز با تأکید بر اینکه «هیچ ثبت خنثی و بینگاهی در سینمای مستند وجود ندارد»، معتقد است مستند باید بر پایه واقعیت، پژوهش و صداقت شکل بگیرد و پیش از جذابیت سینمایی، به کرامت انسانی سوژه وفادار بماند.
هادی آفریده در گفتوگو با پانا درباره نسبت مستندساز با واقعیت گفت: «سینمای مستند برای من ابزاری برای ثبت و گزارش واقعیت است، اما واقعیتی که از فیلتر تجربه زیست، تحقیق، دیدگاه و مسئولیت شخصی مستندساز عبور میکند. هیچ ثبت خنثی و بینگاهی وجود ندارد؛ آنچه اهمیت دارد، صادقانه بودن این نگاه است.»
وی درباره فاصله تصور اولیه با واقعیت در فرآیند ساخت مستند توضیح داد: «این موضوع به سوژه بستگی دارد. اگر با پشتوانه پژوهشی جلو برویم، فاصله کمتر است، اما بدون تحقیق، این فاصله میتواند بسیار زیاد باشد. واقعیت در مستند زنده است و مدام خودش را تحمیل میکند.»
این مستندساز مهمترین خط قرمز خود در مواجهه با سوژههای واقعی را تحریف حقیقت دانست و افزود: «آسیب زدن به آدمهایی که به فیلم اعتماد کردهاند، غیرقابلقبول است. هیچ فیلم یا عقیدهای ارزش شکستن این اعتماد را ندارد.»
آفریده در پاسخ به این پرسش که آیا مستند باید بیطرف باشد یا موضعدار، گفت: «مستند میتواند موضع داشته باشد، اما این موضع باید بر پایه واقعیت، پژوهش و مشاهده شکل بگیرد؛ نه پیشداوری، شعار یا پروپاگاندا.»
وی با اشاره به تأثیر اجتماعی آثار مستند تأکید کرد: «بسیار به پیامدهای اجتماعی فیلمهایم فکر میکنم. مستند میتواند آگاهیبخش باشد، جریان ایجاد کند، گفتوگو بسازد و حساسیت اجتماعی بهوجود بیاورد؛ اما اگر به بیانیه و شعار تبدیل شود، تأثیر خود را از دست میدهد.»
این مستندساز درباره دشوارترین مرحله مستندسازی گفت: «مستندسازی ذاتاً کار دشواری است. پژوهش نفسگیر است و پس از آن تولید و پستولید هم هرکدام چالشهای خاص خود را دارند، اما دشوارترین بخش، بدون شک پژوهش و کشف داستان از دل واقعیت است.»
آفریده با اشاره به تأثیر مستندسازی بر نگاه شخصی خود بیان کرد: «مستندسازی برای من یک فرآیند یادگیری مداوم است. هر مستند یعنی پژوهش، کشف و سفر به جهانی تازه. مستندساز این شانس را دارد که زندگیهای زیادی را تجربه کند و همین، دلیل علاقه من به زیستن در مستند است.»
وی درباره جایگاه اخلاق حرفهای در سینمای مستند گفت: «مستندساز شاهد است، اما شاهدی مسئول. نمیشود فقط دید و ثبت کرد و نسبت به تأثیر روایت بیتفاوت بود. مرز اخلاق جایی است که روایت حقیقت ممکن است به کرامت انسانی سوژه آسیب بزند؛ در این نقطه، مسئولیت انسانی بر جذابیت سینمایی اولویت دارد.»
این مستندساز معتقد است مستند خوب بیش از آنکه پاسخ بدهد، باید پرسش ایجاد کند و افزود: «مستند موفق کاری میکند که مخاطب با مسئله مطرحشده ارتباط بگیرد و وادار به فکر شود.»
آفریده در پاسخ به این پرسش که چرا بخشی از جامعه هنوز با سینمای مستند ارتباط نمیگیرد، گفت: «عدم شناخت جامعه از مستند یکی از دلایل اصلی است. در بسیاری از کشورهای جهان، تلویزیونها بهترین مستندها را نمایش میدهند، اما در ایران اغلب ضعیفترین تولیدات به تلویزیون راه پیدا میکنند و مستند حرفهای کمتر دیده میشود. ضعف در اکران، آموزش رسانهای و این تصور غلط که مستند اثری خستهکننده یا صرفاً آموزشی است، از دیگر مشکلات این حوزه است.»
وی درباره وضعیت امروز سینمای مستند ایران اظهار کرد: «از نظر فردی، مستندسازان جسورتر شدهاند، اما ساختارهای تولید و نمایش همچنان محتاط و محافظهکار هستند.»
آفریده در پایان درباره انگیزه خود برای ادامه مسیر مستندسازی گفت: «هنوز واقعیتهای مهمی وجود دارند که دیده نشدهاند و مستند میتواند صدای آنها باشد. ایران و تمدن آن نیاز به ثبت دارند و مستند ابزار این ثبت است.»
او همچنین در توصیهای کوتاه به مستندسازان جوان تأکید کرد: «کفش آهنی بپوش و دروغ نگو.»
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه