معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش خبر داد:
جشنواره ملی «نقشینه» در مدارس برگزار می‌شود/ همه دانش‌آموزان باید از فرصت‌های پرورشی و تربیتی بهره‌مند باشند
تهران (پانا) - معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه یکی از رویکردهای مهم معاونت پرورشی در سال تحصیلی جدید، توسعه مشارکت و نقش‌آفرینی دانش‌آموزان است، از برگزاری جشنواره ملی نقشینه در مدارس خبر داد و گفت این جشنواره سه مرحله دارد و نوع ارزیابی مدارس بر اساس این شاخص صورت خواهد گرفت.
به گزارش خبرنگار پانا؛ صادق حسین‌زاده ملکی، معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در برنامه پرسشگر شبکه آموزش سیما ضمن تبریک سال تحصیلی جدید و نیز تبریک به کشتی‌گیران کشورمان گفت: به‌طور ویژه باید تبریک گفت به افتخارآفرینی‌های جهان پهلوانان کشتی که واقعاً باز هم رکوردی جدید خلق کردند، هم در کشتی آزاد و هم در کشتی فرنگی قهرمان جهان شدند و چه بسا برتر از این قهرمانی، نوع رفتار و منش کشتی‌گیران بود که واقعاً الگویی بسیار حیرت‌انگیز برای جامعه ایرانی به نمایش گذاشتند. از این منظر باید به جامعه ایرانی تبریک گفت که چنین فرزندانی را تربیت کرده که در میدان‌های جهانی اینگونه بدرخشند و امیدواریم همیشه چنین قهرمانانی و چنین قهرمانی‌هایی وجود داشته باشند.
معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در ادامه به تشریح برنامه نوروز دانش پرداخت و گفت: اتفاق بزرگی در کشور در حال رخ دادن است؛ ماجرایی که باعث می‌شود عموم خانواده‌ها درگیر یکی از موضوعات اساسی فرهنگی و اجتماعی کشور باشند، یعنی کسب علم و دانش و یک پویایی جمعی برای ارتقای سطح فکری، روحی و رفتاری جامعه که در کانونی به نام مدرسه رقم می‌خورد. واقعاً یکی از افتخارات فرهنگی ایرانی این است که موضوع مدرسه، درس، علم و دانش، از موضوعات اصلی خانواده‌هاست.
وی با بیان اینکه ما شاید بعضی از موارد را به دلیل اینکه بیشتر در اختیارمان هست کمتر قدر بدانیم گفت: اینکه خانواده‌های ایرانی علاقه ویژه‌ای به موضوع علم و تحصیل فرزندان‌شان دارند و برای رشد و تربیت فرزندان‌شان حتی حاضرند خودشان را فدا کنند، یک افتخار و یک ظرفیت مهم هویت ملی ایرانی است.
حسین‌زاده ملکی افزود: ما از این منظر در آغازین لحظات بازگشایی مدارس هستیم، به نوعی یک «نوروز مهم» در حال وقوع است که تمام شئونات زندگی بسیاری از خانواده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به تبع آن وزارت آموزش و پرورش نیز تکالیف مهمی دارد و از چه بسا بیش از شش ماه گذشته(تقریبا از اواخر زمستان)، مقدمات بازگشایی سال تحصیلی آینده در حال انجام بوده است. ستاد استقبال از مهر وزارت آموزش و پرورش از اردیبهشت ماه تشکیل شده و تقسیم کارها در موضوعات مختلف از بازگشایی مدارس، آماده‌سازی فضا و تجهیزات، برنامه‌های درسی، کلاس‌بندی‌ها و سازماندهی جمعیت عظیم فرهنگیان برای خدمت فکری، علمی و تربیتی به عموم خانواده‌های ایرانی انجام شده است.
وی گفت: جالب است بدانید که در یک ماه گذشته، شرایط بازگشایی مدارس به شکل فشرده‌تر دنبال شد. شورای معاونین وزارت آموزش و پرورش مرتب با شورای معاونان تمام ادارات کل سراسر کشور جلسات مستمر داشتند و موضوعات را به دقت بررسی کردند، مناطق مختلف برخوردار و کمتر برخوردار را به صورت جداگانه ارزیابی کرده و مسائل را حل و فصل کردند تا «نوروز دانش» بسیار آرام، بی‌دغدغه و در عید با حال پرنشاط و مؤثر برگزار شود.
وی در ادامه به تشریح برنامه معاونت پرورشی در ذیل پروژه مهر پرداخت و افزود: ذیل این پروژه عظیم مهر، برنامه‌های فرهنگی و پرورشی مختلفی رقم خورده است. ما سال تحصیلی جدید را در شرایطی آغاز می‌کنیم که کشور با وقایع بسیار مهم منطقه‌ای و حتی جهانی مواجه بوده است؛ یک جنگ بسیار ظالمانه علیه ملت ما تحمیل شد که جمعی از فرهنگیان و خانواده‌های عزیز این دانش‌آموزان در این ایام متأثر شدند.
وی با گرامیداشت یاد و خاطره شهدای جنگ ۱۲ روزه گفت: یکی از جلوه‌های این وقایع و این ظلم جهانی علیه ملت ایران و ملت‌های منطقه نوع بروز و جلوه حیرت‌انگیزی بود که از هویت ایرانیان در این دوازده روز، جهانیان شاهد بودند که انواع و اقسام سلایق، قومیت‌ها و جناح‌ها یکپارچه شدند و یک واحد ملی را تشکیل دادند و جلوی ظلم جهانی ایستادند و یک دفاع چندجانبه حیرت‌انگیز را رقم زدند که سیلی سختی به دشمن وارد کرد. این یکی از جلوه‌های قهرمانی است که از ملت ایران بروز کرد.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با تاکید بر نقش ملت ایران در این حوادث گفت: ما چون در متن این حوادث مهم هستیم، گاهی کمتر قدر این موضوعات را می‌دانیم. اینکه یک ملت دست در دست هم بدهد و در برهه‌ای حساس از تاریخ وجوه عمیق هویتی خود را به نمایش گذارد و از کشور، دین، ارزش‌ها و هویت انسانی و ظلم‌ستیزی خود دفاع کند، اتفاق بسیار مهمی است. جلوه‌هایی از این امر طبیعتاً باید در فضای تعلیم و تربیت برجسته شود، زیرا معتقدیم نسل آینده از اتفاقات تاریخی و هویتی نسل خود و زمانه خود درس می‌گیرد.
حسین‌زاده ملکی به همزمان بودن ایام بازگشایی مدارس با هفته دفاع مقدس و گرامیداشت یاد و خاطره شهدا گفت: از سوی دیگر، آغاز سال تحصیلی با ایام هفته بزرگداشت دفاع مقدس همراه است، از این منظر، دفاع مقدس جدیدی را هم شاهد هستیم. این مجموعه برنامه‌ها وظایف متنوعی را بر عهده نظام تعلیم و تربیت گذاشته است.
یک فناوری نو در حوزه پرورشی؛ تهیه بسته برنامه‌ای و فعالیت مدرسه‌ای به همراه مجموعه متنوعی از محصولات
وی در ادامه به یکی از این برنامه‌ها اشاره کرد و گفت: یک بسته برنامه‌ای و فعالیت مدرسه‌ای به همراه مجموعه متنوعی از محصولات آماده شده است که به نوعی یک فناوری نو در حوزه فعالیت‌های پرورشی و تربیتی محسوب می‌شود و به نسبت هویت ملی و روایت جنگ دوازده روزه طراحی شده است. بعد از مراسم بازگشایی مدارس، این بسته در اختیار شبکه پرورشی قرار می‌گیرد.
دانش‌آموز باید پرچم‌دار، طراح و مجری بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، پرورشی، تربیتی و آموزشی باشد
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش افزود: قبل از اینکه به مصادیق هویت ملی بپردازیم، لازم است اشاره شود که یکی از اولویت‌های کلیدی معاونت پرورشی در سال تحصیلی پیشرو، بهره‌مندی فضای دانش‌آموزی کشور بیش از گذشته از خلاقیت‌ها، مسئولیت‌پذیری‌ها و فعالیت‌های خود دانش‌آموزان است. ما معتقدیم باید مجموعه‌ای از اتفاقات در آموزش و پرورش رخ دهد که دانش‌آموز نه صرفاً مخاطب برنامه‌ها، بلکه پرچم‌دار، طراح و مجری بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، پرورشی، تربیتی و آموزشی باشد.
حسین‌زاده ملکی به مصادیق نقش‌آفرینی دانش‌آموزان در ایام پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: اساساً در این چهل سال گذشته در خیلی از تحولات اجتماعی نوجوان‌ها نقش کلیدی داشتند. شما جریان شکل‌گیری انقلاب اسلامی را ببینید؛ مناسبت سیزده آبان، ایام جنگ و ۳۶ هزار شهید دانش‌آموز که وقتی وصیت‌نامه‌های آنان را نگاه می‌کنید، مملو از فکر و اندیشه و ایده و انتخاب آگاهانه بر اساس یک منطق عقلایی، دینی و انقلابی بوده و نقش‌آفرین بودند.
وی افزود: در دهه‌های بعد هم این نقش‌آفرینی ادامه داشته است، اما قبول کنیم در برخی جاها ما بعضاً شاید فرصت‌ها را محدود کرده‌ایم یا احساس کردیم که باید خیلی بیش از اندازه خودمان برای دانش‌آموزان صحبت و برنامه اجرا کنیم.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در ادامه به رویکرد این معاونت با توجه به ویژگی‌های نسل جوان پرداخت و گفت: از سوی دیگر، برنامه‌ها و رویکردهای جدید معاونت پرورشی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که دانش‌آموزان خودشان بتوانند مشارکت فعال داشته و نه صرفاً مخاطب باشند. این شامل فرصت‌های خلاقانه و مسئولیت‌پذیری در فعالیت‌های فرهنگی، پرورشی، تربیتی و آموزشی است که دانش‌آموزان خودشان طراحی و اجرا می‌کنند.
یکی از رویکردهای مهم معاونت پرورشی در سال تحصیلی جدید، توسعه مشارکت و نقش‌آفرینی دانش‌آموزان است
حسین‌زاده ملکی افزود: از این منظر، یکی از رویکردهای مهم معاونت پرورشی در سال تحصیلی جدید، توسعه مشارکت و نقش‌آفرینی دانش‌آموزان است. هدف این است که دانش‌آموزان نه تنها در فعالیت‌ها شرکت کنند بلکه مسئولیت کامل برنامه‌ها و پروژه‌های مدرسه را بر عهده بگیرند. مربیان پرورشی نیز نقش تسهیل‌گری، راهبری و سازماندهی فعالیت‌های دانش‌آموزان را دارند و باید فرصت تجربه، اشتباه و یادگیری را در اختیار آنان قرار دهند.
وی گفت: ما در برخی موارد فرصت‌ها را از دانش‌آموزان سلب کردیم یا حداقل آن مقدار که توانستیم نقش‌آفرینی برای دانش‌آموز در فضای مدرسه فراهم کنیم، کمتر رقم زدیم. از این رو، یکی از مهم‌ترین رویکردهای سال تحصیلی جدید در فعالیت‌های پرورشی، توسعه مشارکت و نقش‌آفرینی دانش‌آموز است؛ یعنی ما نه تنها می‌خواهیم دانش‌آموزان در برخی برنامه‌ها شرکت کنند، بلکه می‌خواهیم آنان در مرحله نخست مشارکت فعال داشته باشند و فراتر، مسئولیت‌پذیر باشند.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش افزود: در این برنامه، تدارکات متعددی دیده‌ایم؛ بخشی از آن گفتمان‌سازی این نگاه است. البته لازم است عرض کنم که در میان بسیاری از مربیان پرورشی و مدیران مدارس، این دغدغه وجود دارد که کارها را به دانش‌آموزان واگذار کنند، ولو آنکه گاهی کیفیت کار ظاهرا اندکی کاهش یابد.
معاونت پرورشی مسئولیتی مهم دارد؛ فراهم آوردن فرصت تمرین مهارت‌ها
وی با تاکید به نیاز به آزمون و خطا در این دوره برای یادگیری درست مطالب، گفت: وقتی دانش‌آموز در دوران تحصیلی خود فرصت فعالیت، اشتباه و تجربه خطا نداشته باشد، در سنین بالاتر و در محیط‌های اجتماعی، چه در خانواده و چه در جامعه، با چالش مواجه می‌شود؛ زیرا بسیاری از تعاملات اجتماعی را اساساً تمرین نکرده است. ما بر این باوریم که بسیاری از کلیدهای خوشبختی در نظام تعلیم و تربیت به دانش‌آموزان عزیز منتقل می‌شود و یا به آن‌ها آموزش داده می‌شود. دانش‌آموزان، این مهارت‌ها را می‌شنوند و می‌خواهند، اما کمتر فرصت تمرین عملی آن‌ها را می‌یابند. به تعبیر دیگر، معاونت پرورشی مسئولیتی مهم دارد؛ فراهم آوردن فرصت تمرین مهارت‌های خوشبختی برای دانش‌آموزان است.
«نقشینه» برگزار می‌شود
حسین‌زاده ملکی از برگزاری جشنواره ملی نقشینه در مدارس خبر داد و گفت: امسال، ما جشنواره‌ای را تدارک دیدیم و پس از طی فرآیندی، با شیبی ملایم در فضای عمومی مدارس آن را گسترش خواهیم داد؛ این جشنواره، «نقشینه» نام دارد. نقشینه هم به معنای «نقش‌آفرینی» است و هم به معنای خود «نقش‌اینه». این جشنواره سه مرحله دارد و نوع ارزیابی مدارس بر اساس این شاخص صورت خواهد گرفت.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در ادامه به تشریح این مراحل پرداخت و افزود: در مرحله نخست، توجه و تمرکز مربیان، مدیران و معاونان پرورشی بر فعال‌سازی تشکل‌های دانش‌آموزی در مدرسه خواهد بود. در این مرحله، مسئولیت‌ها به خود دانش‌آموزان سپرده می‌شود: آنان جلسات خود را برگزار می‌کنند، برنامه‌ریزی و برنامه‌ها را اجرا می‌کنند. در برخی موارد موفق می‌شوند و در برخی دیگر تجربه کسب می‌کنند؛ اما این فرآیند، روحیه‌ای شاد و پرانرژی ایجاد می‌کند.
وی در ادامه با تاکید بر اهمیت نقش میدان‌‌داری در دانش‌آموزان گفت: زمانی که رویکرد ما این باشد که دانش‌آموز صرفاً مخاطب فعالیت‌های تربیتی باشد، با تفاوت چشمگیری مواجه خواهیم شد؛ اما هنگامی که او را «میدان‌دار» فعالیت‌ها فرض کنیم، تشکل‌هایی شکل می‌گیرند که فرصت مسئولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی در فضای مدرسه فراهم می‌آورند. تشکل‌هایی که از مصادیق و نمونه‌های این مهم هستند و فرصت مسئولیت‌آفرینی و نقش‌آفرینی را در فضای مدرسه فراهم می‌کنند، متعددند: سازمان دانش‌آموزی و پیشتازان، بسیج دانش‌آموزی، انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، هلال احمر، از آن طرف نهادهایی مثل شورای دانش‌آموزی، ظرفیت خبرگزاری پانا، همیار مشاور، کانون‌های یاری‌گران زندگی و انواع هیئت‌های مدارس که خودش یک جریان جالبی دارد. انواع ظرفیت تشکلی وجود دارد. در سامانه‌ای که وجود دارد، خود دانش‌آموزان مکلف می‌شوند ثبت‌نام می‌کنند و عضویت می‌گیرند، در هر کدام از این تشکل‌ها به انتخاب خودشان عضو می‌شوند.
یکی از اقداماتی که باید به مرور اصلاح شود، تغییر شاخص‌های ارزیابی مدارس است
وی در ادامه در پاسخ به سوالی درباره نسبت مدارس دولتی به غیرانتفاعی گفت: بسیار بالاست، اما جلساتی که با حوزه معاونت وزیر و مدارس غیرانتفاعی برگزار می‌کنیم، نشان می‌دهد دغدغه آن‌ها در زمینه فعالیت‌های پرورشی و تربیتی، دست‌کم کمتر از مدارس دولتی نیست. در ستاد نیز بررسی‌ها حکایت از آن دارد که در مدارس غیرانتفاعی پیشرو در حوزه فرهنگی و تربیتی، فعالیت‌های قابل توجهی انجام می‌شود. با این حال، برخی مدارس به دلیل رقابت‌ها، فشار برنامه‌های کنکوری و مسائل آموزشی، کمتر به این حوزه ورود کرده‌اند. این وضع مشابه برخی مدارس دولتی است. ما معتقدیم یکی از اقداماتی که باید به مرور اصلاح شود، تغییر شاخص‌های ارزیابی مدارس است.
دکتر ملکی گفت: مثلاً در انتخاب مربی یا مدیر نمونه کشور، چه در مدارس دولتی و چه غیرانتفاعی، شاخص‌های فعلی بیشتر مبتنی بر کارایی و توانمندی‌های فردی است: اینکه دوره‌های آموزشی را گذرانده باشد، پژوهش انجام داده باشد، یا مهارت‌ها و توانایی‌هایش چگونه است. کمتر به این موضوع توجه می‌شود که این فرد چه میزان دانش‌آموزان مدرسه خود را در فعالیت‌های مدرسه سازماندهی کرده است. خوشبختانه این شاخص‌ها به تدریج اصلاح می‌شوند تا علاوه بر کارایی، اثربخشی و نقش‌آفرینی دانش‌آموزان نیز لحاظ شود. خوشبختانه برنامه هفتم توسعه هم این فضا را برای ارتقای مشارکت دانش‌آموزان باز کرده است. احکام برنامه هفتم توسعه، که در دستور کار دولت است، تصریح دارد که درصد و میزان مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های آموزشی، ورزشی، تربیتی و پرورشی، یکی از شاخص‌های ارزیابی آموزش و پرورش باشد. با این شاخص‌ها، مدارس دولتی و غیر دولتی هر دو تشویق می‌شوند که وضعیت مدرسه را با توجه به نقش‌آفرینی دانش‌آموزان بهبود دهند. این باعث می‌شود رقابت‌ها فقط در حوزه آموزشی و کنکور نباشد، بلکه در فعالیت‌های پرورشی و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان نیز افزایش یابد.
همه دانش‌آموزان باید از فرصت‌های پرورشی و تربیتی بهره‌مند باشند
وی تصریح کرد: یکی از شیرینی‌ها و نقاط جذاب، کار با دانش‌آموزان و میدان دادن به آن‌هاست؛ دانش‌آموزان عموما اهل کار صوری و نمایشی نیستند و هرچه به این سمت حرکت کنیم، چون خمیرمایه و ضمیرشان پاک است، نتایج واقعی‌تر و ماندگارتر خواهد بود. این مرحله اول است. فرض می‌گیریم تشکل‌های دانش‌آموزی توانسته‌اند سهم قابل توجهی از بچه‌های مدرسه را میدان بدهند، نقش و مسئولیت بدهند. حالا میزان قوت یا کم و زیاد این تشکل‌ها متفاوت است؛ بعضی تشکل‌ها و بعضی مدارس ممکن است ۵۰٪، ۶۰٪ یا ۷۰٪ دانش‌آموزان مدرسه را پوشش دهند و سازماندهی کنند، بعضی مدارس ممکن است ۱۰٪ یا ۲۰٪. یکی از رویکردهای جدی وزارت آموزش و پرورش، به ویژه در دوره جدید، این است که همه دانش‌آموزان باید از فرصت‌های پرورشی و تربیتی بهره‌مند باشند و بتوانند به انتخاب خود از گزینه‌های نقش‌آفرینی استفاده کنند. لذا ما مرحله دوم جشنواره مدرسه «نقشینه» را خواهیم داشت. در این مرحله، به کمک مربیان عزیز و پرتلاش پرورشی، یک سفره رنگینی از نقش‌های متنوع که در مدرسه قابلیت پیاده‌سازی دارد و برای عموم دانش‌آموزان جذاب است، آماده‌سازی کرده‌ایم.
وی در این باره ادامه داد: ما خیلی قانع نیستیم که ستاد بنشیند و فقط یک فهرست آماده کند. نه، ما ضمن اینکه فهرست اولیه داریم، یک جمع‌سپاری با طیف وسیعی از مربیان پرورشی در مناطق مختلف کشور خواهیم داشت. یک فهرست متنوع از نقش‌های مبتکرانه، خلاق و جذاب درون‌مدرسه‌ای احصا می‌شود. در مرحله دوم، این نقش‌ها در سامانه «نورینو» که مربوط به حوزه‌های پرورشی است، در اختیار مربیان قرار می‌گیرد. ما به شدت قائل به حق انتخاب مدیر و مربی هستیم؛ چون آن‌ها در میدان عملیات کار می‌کنند، مدرسه‌شان را خیلی بهتر از من و شما می‌شناسند، حتی بهتر از مدیران ارشد وزارتخانه. این مدرسه را کاملا مدیریت می‌کنند و برنامه راهبردی دارند. لذا مربی، معاون و مدیر مدرسه این امکان را دارند که از میان نقش‌هایی که ستاد معرفی می‌کند، انتخاب کنند. لازم نیست هر آنچه ما می‌گوییم را حتما اجرا کنند. نباید در تهران بنشینیم و بگوییم همه باید این ۲۰۰ برنامه را اجرا کنند؛ نه، این‌ها می‌توانند انتخاب کنند، برخی برنامه‌ها را حذف و برخی را اضافه کنند. حتی دانش‌آموزان هم این امکان را دارند که بگویند: «آقا، اصلا من این نقش‌هایی که شما گذاشتید را دوست ندارم، خودم نقش اضافه کنم.» در سامانه ثبت می‌کنند: «من می‌خواهم از باغچه حیاط مدرسه مراقبت کنم و به آن رسیدگی کنم» یا «می‌خواهم در دیواره مدرسه فلان اتفاق را رقم بزنم».
صادق حسین‌زاده ملکی گفت: ما از مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به‌عنوان نقشه راه استفاده می‌کنیم. این سند، اهداف کلان و شاخص‌های کلیدی آموزش و پرورش را مشخص کرده است و تأکید ویژه‌ای دارد بر مشارکت فعال دانش‌آموزان در فرآیندهای آموزشی، تربیتی و پرورشی. یعنی وقتی ما در نقشه راه و مدرسه تراز بر نقش‌آفرینی، مسئولیت‌پذیری و مشارکت دانش‌آموزان متمرکز شویم و سازوکارهای لازم برای آن فراهم شود، مربیان پرورشی می‌توانند با آزادی عمل کافی و بدون فشار ناشی از هزاران ابلاغیه، فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی دانش‌آموزان را هدایت کنند. هدف این است که دانش‌آموز نه صرفاً مخاطب برنامه‌ها باشد، بلکه پرچم‌دار طراحی و اجرای فعالیت‌ها شود و تجربه واقعی مسئولیت‌آفرینی را کسب کند. وقتی این رویکرد در مدارس اجرا شود، مربی می‌داند که برای ارزیابی مدرسه و شاخص‌های مدرسه تراز، میزان سازماندهی دانش‌آموزان و مشارکت آن‌ها در فعالیت‌ها اهمیت دارد.
مرحله دوم جشنواره مدرسه «نقشینه» و نقش‌های فراتشکلی
وی ادامه داد: در مرحله دوم جشنواره مدرسه «نقشینه»، نقش‌های فراتشکلی نیز در فهرست مدرسه قرار می‌گیرد و مربی و دانش‌آموز می‌توانند آن‌ها را انتخاب یا اضافه و کم کنند. این کار باعث می‌شود کل مدرسه، با میزان واقعی مشارکت و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان ارزیابی شود، نه صرفاً براساس حضور صوری یا اجرای دستورات.
معاون وزیر آموزش و پرورش در ادامه به موضوع آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد و گفت: یکی از اتفاقات مهم این چند ساله گذشته کشور، تمرکز مدیریتی کلان کشور بر موضوع آسیب‌های اجتماعی بود. از حدود یک سال پیش، مجموعه‌ای از جلسات در حضور رهبر معظم انقلاب برگزار شد و تمرکز بسیاری از دستگاه‌های کشور بر موضوع آسیب‌های اجتماعی شکل گرفت. به تبع آن، آموزش و پرورش نیز چنین شرایطی داشت. در یک سال گذشته، این موضوع یکی از اولویت‌های کلیدی وزارت آموزش و پرورش بود، به‌طوری که شخص وزیر و شورای معاونین به صورت هفتگی و حتی به صورت برخط، موضوعات، چالش‌ها، آمارها و وضعیت آسیب‌های اجتماعی را مورد بحث و گفتگو قرار می‌دادند و راه‌حل‌های مختلف را به اشتراک می‌گذاشتند. تجربه‌های موفق‌تر جمع‌آوری می‌شد و نقاط آسیب‌دار به دقت رصد و گزارش می‌شد.
وی گفت: دو تا آسیب داریم، آسیب‌های روانی و آسیب‌های اجتماعی، که دو نوع موضوع هستند. در بحث آسیب‌های روانی یک برنامه‌ای داریم که سال گذشته خیلی ارتقا و وسعت پیدا کرد، بحث غربالگری بود که به طرق مختلف دانش‌آموزان عزیزمان مورد غربالگری قرار می‌گرفتند تا معلوم شود در چه گزاره‌هایی این‌ها ممکن است در معرض آسیب باشند. در موضوع آسیب‌های روانی از طریق غربالگری و در موضوع آسیب‌های اجتماعی از طریق رصد و پایش که مدیر انجام می‌داد یا مربی و به طور خاص مشاور که یک نقش طلایی در این موضوعات دارند.
غربالگری بیش از ۸ میلیون دانش‌آموز در سال گذشته
ملکی با تاکید بر اینکه مدارس ما واقعا از فداکارترین اقشار جامعه هستند، افزود: از باب نیروی انسانی مشاور ما خیلی کمبود داریم، اما این‌ها واقعا فداکارانه عمل می‌کنند. چه بسا در فضای خارج از آموزش و پرورش مزایای مادی بیشتری هم در انتظار برخی از این مشاوران باشد، اما این‌ها واقعا فداکارانه بیش از آن مقداری که طبق استانداردها باید پوشش بدهند، مسائل دانش‌آموزان را دنبال می‌کنند و حقیقتاً یک بار بزرگی از حل و فصل مسائل این‌چنینی را مشاوران عزیز ما در مدارس به عهده دارند. هم غربالگری و هم رصد و پایش آسیب‌های اجتماعی این‌ها به صورت مدرسه‌ای و دقیق ثبت می‌شود. ما پارسال موفق شدیم به کمک مشاوران عزیزمان که فداکارانه پای کار بودند و معلمان و مدیران مدارس، بیش از هشت میلیون نفر را غربالگری کنیم و شناسایی شد که چه سطحی از دانشآموزانمان ممکن است در معرض برخی از آسیب‌ها باشند.
معاون وزارت آموزش و پرورش ادامه داد: بر این اساس، این‌ها را دسته‌بندی می‌کنیم با حالت کاملاً محرمانه‌ای که حتی توی سطوح مختلف، خود معلم فرد آسیب‌دیده هم ممکن است خبر نداشته باشد، چون این‌ها جزء حریم خصوصی آن فرد است. رسیدگی انجام می‌شود و اتفاقات خیلی گسترده‌ای در رسیدگی به دانش‌آموزانی که مقداری در معرض خطر احساس می‌شدند، انجام می‌شد. این اقدامات طبق مدل‌های غربالگری و رصد و پایش صورت گرفت که اتفاقات وسیعی بود.
وی با بیان اینکه قصه‌ها و ماجراها می‌شود خلق کرد، کتاب‌ها می‌شود نوشت از کاری که مشاور یک مدرسه نسبت به مشکلات فردی و خانوادگی یک دانش‌آموز انجام داده و چه خوب است که اگر ما یک موقع سریال قصه‌های مجید را داشتیم، واقعا از این فداکاری معلمان و این‌ها سریال جدیدی ساخته بشود و این جلوه‌های معلمی را به عموم جامعه نشان بدهید.
ملکی تاکید کرد: اما کمبودها و کاستی‌ها هست؛ یعنی بالاخره امکانات لازم دارد، منابع، نیرو انسانی باید تقویت بشود، امکانات در دسترس‌شان باید زیاد بشود، فرهنگ‌سازی باید اتفاق بیفتد حتی در فضای رسانه‌ای و تبلیغاتی. کار گسترده‌ای می‌خواهد. این کار یک کار بسیار وسیعی را می‌طلبد. ما در سال تحصیلی پیشرو به این سمت می‌رویم که زحمتی که برای مشاورین و معلمین داریم را واقعا مضاعف کنیم و این‌ها هم فداکارانه پای این کار هستند که ما بتوانیم همه دانشآموزانمان را غربالگری انجام بدهیم، حداقل نزدیک بشویم به صد درصد، خصوصاً در مقطع متوسطه و دوره دوم ابتدایی که بالاخره مراقبت مان از دانش‌آموزان عزیزی که ممکن است در معرض برخی از مسائل باشند بهتر و علمی‌تر باشد. یکی از اتفاقات خیلی خوب، در حوزه آسیب‌های اجتماعی، نظام مراقبت اجتماعی هست که برای دانش‌آموزان طراحی شده به نام «نماد» ؛ یک ائتلاف.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه در دولت چهاردهم اتفاق خیلی مبارکی افتاد و آن این است که یکی از چند اولویت اصلی دولت و شخص رئیس جمهور موضوع آموزش و پرورش هست و خیلی برکات هم داشته است، گفت: مجموع جلساتی که آقای دکتر پزشکیان در موضوع آموزش و پرورش با مسئولین آموزش پرورش داشتند، بالای ۴۰ مورد بوده است. این فرصت بسیار طلایی، یک رکورد تاریخی‌ست، اصلا این نوع وقت‌گذاری و دنبال‌گیری امورات آموزش و پرورش سابقه نداشته است. حتی ایشان بعضا استان می‌روند، روسای مناطق آموزش پرورش را می‌خواهند در موضوع تا با آن‌ها گفت‌وگو کنند، فارغ از فضای رسمی، جایگاه رئیس‌جمهور. این اهتمام شخص رئیس جمهور منجر می‌شود تمام دستگاه‌های کشور در نسبت موضوعاتی که مورد اولویت آموزش و پرورش باشد، اهتمام مضاعفی داشته باشند.
ملکی در پایان تاکید کرد: این تمرکز دولت در ارتقای سطح آموزش و پرورش، کیفیت و عدالت آموزش و پرورش منجر شده دستگاه‌ها یک هم‌افزایی مضاعفی داشته باشند. خواهشی که از همه دستگاه‌ها دارم این است که به کمک وزارت آموزش و پرورش بیایید.
وی در ادامه گفت: در دولت چهاردهم اتفاق مبارکی رخ داد و آن، توجه جدی به محتوای رسانه‌ای و آثار نمایشی است. متاسفانه گاهی در برخی سریال‌هایی که با هزینه عمومی مردم تولید می‌شود، شاهد نمایش صحنه‌هایی از مصرف مواد مخدر یا دخانیات توسط بازیگران هستیم؛ تصاویری که در قاب‌های زیبا به دانش‌آموزان و خانواده‌ها عرضه می‌شود. این امر به‌طور مستقیم به ترویج رفتارهای پرخطر و آسیب‌های اجتماعی منجر می‌شود. اگرچه ممکن است برخی بگویند «مخاطب نباید ببیند»، اما واقعیت این است که چنین بازنمایی‌هایی به‌عنوان مقدمه‌ای برای کاهش عمر مفید جوانان و افزایش گرایش آنان به آسیب‌ها عمل می‌کند.
معاون وزیر آموزش و پرورش اضافه کرد: جامعه ما باید به سطحی از بلوغ برسد که تهیه‌کنندگان، کارگردانان، بازیگران و حتی شرکت‌های تبلیغاتی بدانند ترویج چنین الگوهایی نوعی جنایت فرهنگی است. هنرمندان و بازیگران ما نیز باید نسبت به این مسائل حساسیت نشان دهند و در برابر حضور در آثاری که به ترویج آسیب‌های اجتماعی می‌انجامد مقاومت کنند. چراکه بسیاری از چالش‌های رفتاری و اجتماعی دانش‌آموزان، ریشه در همین تصاویر و بازنمایی‌های غلط دارد. مقابله با این روند، نیازمند وفاق و اجماع ملی است تا بتوان به‌تدریج از بروز و گسترش این آسیب‌ها جلوگیری کرد.
باید شرایطی فراهم شود تا نقش خانواده‌ها در فرآیندهای تربیتی بیش از گذشته پررنگ شود
ملکی تصریح کرد: در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز بر نقش خانواده به‌عنوان یک رکن اساسی در نظام تعلیم و تربیت تاکید شده است. اگر خانواده جایگاه واقعی خود را بیابد، بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی و تربیتی مدارس و جامعه برطرف خواهد شد. بنابراین باید شرایطی فراهم شود تا نقش خانواده‌ها در فرآیندهای تربیتی بیش از گذشته پررنگ شود؛ چراکه ارتقای خانواده به‌طور مستقیم به ارتقای شرایط اجتماعی و ملی منجر خواهد شد.
وی در این باره افزود: در همین زمینه، یکی از مدیران پیشین رسانه ملی خاطره‌ای نقل می‌کرد. وی می‌گفت در دهه شصت که کارتون‌های ژاپنی برای کودکان ایرانی پخش می‌شد – مانند «چوبین»، «هاچ زنبور عسل» یا «پرین» – همواره محور اصلی داستان، جست‌وجوی کودک برای یافتن مادرش بود. وقتی از مسئولان ژاپنی علت این موضوع پرسیده شد، پاسخ دادند که در آن زمان فرهنگ غربی به‌تدریج وارد جامعه ژاپن می‌شد و خطر فروپاشی خانواده‌ها احساس می‌شد. از این‌رو، مدیران فرهنگی ژاپن تصمیم گرفتند دو محور اصلی را در تولیدات خود پررنگ کنند: نخست لباس سنتی «کیمونو» به‌عنوان نماد هویت فرهنگی و دوم جایگاه مادر به‌عنوان محور خانواده. آنان باور داشتند که اگر کودکان از همان سال‌های ابتدایی قدر لحظات حضور در کنار مادر را بدانند، در بزرگسالی نیز خانواده حول محور مادر استحکام بیشتری خواهد داشت. این نمونه نشان می‌دهد که توجه به جایگاه خانواده و به‌ویژه مادر در آثار فرهنگی و رسانه‌ای، نقشی کلیدی در انسجام اجتماعی دارد.
طراحی بسته «ایرانمونه» برای دانش‌آموزان
ملکی با بیان اینکه در آموزش و پرورش نیز تقویت نقش خانواده از اهمیت مضاعفی برخوردار است و باید در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌سازی‌های فرهنگی و تربیتی، جایگاه خانواده به‌طور جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد، گفت: خوشبختانه در چند سال اخیر، پس از یک دوره کم‌توجهی به تولیدات حوزه نوجوان، حرکت‌های جدیدی در این زمینه آغاز شده است. بسیاری از محصولات فرهنگی ویژه نوجوانان که پیش‌تر تعطیل شده بودند، بار دیگر جان گرفته‌اند و این امید وجود دارد که در آینده نزدیک، آثار این تحولات مثبت را بیش از گذشته در نسل نوجوان کشور شاهد باشیم. فارغ از اینکه در برنامه‌های درسی آموزش‌وپرورش مباحثی مرتبط با سواد رسانه‌ای در سطوح مختلف گنجانده شده است، در حوزه فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی نیز توجه ویژه‌ای به این موضوع صورت گرفته است. یکی از اقدامات مهم در این زمینه، «بسته ایرانمون» است که مجموعه‌ای از پیام‌ها و تولیدات ادبی برای دانش‌آموزان ابتدایی و متوسطه را دربر می‌گیرد. ذیل هر یک از این محتواها، انواع فعالیت‌ها طراحی شده است که بسیاری از آن‌ها در قالب سرگرمی‌های فردی و گروهی شکل گرفته و به‌عنوان بستری برای کنشگری و مشارکت دانش‌آموزان عمل می‌کند.
وی افزود: یکی از موضوعات اصلی در این بسته، سواد رسانه‌ای است که در چند بُعد دنبال می‌شود. بخشی از آن آموزش مستقیم است، اما مهم‌تر از آموزش، ایجاد موقعیت‌های واقعی برای تجربه دانش‌آموزان است. به همین منظور، مدل‌های «بازی‌واره» طراحی شده که دانش‌آموزان در قالب فعالیت‌های گروهی، القائات و پیام‌های خلاف واقع رسانه را تجربه می‌کنند و با اثرات آن آشنا می‌شوند. این فرایند علاوه بر جذابیت، به درونی‌سازی مفاهیم کمک می‌کند. بخش دیگر این رویکرد، فعال‌سازی خود دانش‌آموزان است. در حال حاضر گروه‌های دانش‌آموزی فعالی در حوزه سواد رسانه‌ای شکل گرفته‌اند که تعداد قابل‌توجهی دارند و می‌توان آن‌ها را توسعه داد. در قالب «نقش‌های مدرسه‌ای» نیز دانش‌آموز باید موقعیت‌هایی را تجربه کند تا هم به عمق مسئله پی ببرد و هم خود به‌عنوان مروج و حتی آموزش‌دهنده ایفای نقش کند.
مناطق محروم، در کانون توجه معاونت پرورشی
وی گفت: در بسیاری از موضوعات، نیازی به آموزش مستقیم نیست؛ کافی است مسئله برای دانش‌آموز طرح شود، زیرا او با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فناوری و ابزارهای موجود، می‌تواند به جستجوگری و یادگیری بپردازد. امروز حتی کودکان در سنین پیش از مدرسه نیز با استفاده از قابلیت‌های جستجوی صوتی و فناوری‌های نوین، پرسش‌های خود را مطرح و پاسخ‌های مورد نیازشان را دریافت می‌کنند. بنابراین وظیفه ما این است که مسئله درست را پیش روی دانش‌آموز قرار دهیم تا خود او مسیر صحیح را بیابد.
ملکی با بیان اینکه دو اولویت اصلی دولت چهاردهم در آموزش‌وپرورش، «ارتقای کیفیت» و «تحقق عدالت آموزشی و پرورشی» است، گفت: در همین راستا، بسته‌های تولید شده عمدتاً برای مناطق محروم طراحی و ارسال می‌شوند. مهم‌تر از این، فراهم‌کردن فرصت‌های نقش‌آفرینی برای مدارس این مناطق است؛ چه از طریق جشنواره‌ها و رویدادها، چه از مسیر استفاده از ظرفیت‌های مجازی. خوشبختانه اقدامات متنوعی نیز در دستور‌کار قرار گرفته است؛ از ایجاد کتابخانه‌های سیار و کتابخانه‌های کلاسیک برای مناطق محروم و برگزاری رویدادهای کتاب‌محور گرفته تا اعزام تشکل‌های دانش‌آموزی به مناطق دورافتاده و تأمین معلمان و به‌ویژه مربیان پرورشی برای این مناطق. این اقدامات، گامی مهم در راستای کاهش محرومیت‌ها و تحقق عدالت تربیتی به‌شمار می‌رود.
آرمیتا رزاقیان
ارسال دیدگاه