جشنواره کودک و نوجوان؛ جدایی ظاهری یا تفکیک واقعی؟

سهیل موفق، کارگردان کودک و نوجوان، در گفت‌وگو با خبرنگار پانا از دلایل بی‌توجهی سینمای کودک در رسانه‌ها گفت: «واقعیت این است که کم‌رنگ بودن سینمای کودک در فضای رسانه‌ای دلایل مختلفی دارد. بخشی به مشکلات ساختاری سینمای کودک و بخشی دیگر به کم‌توجهی رسانه‌ها و نگاه کلی جامعه نسبت به مخاطب کودک برمی‌گردد.»

کارگردان فیلم «نوروز» با اشاره به نگاه سودمحور و تأثیرش بر تولید فیلم‌های کودکانه افزود: «متأسفانه، نگاه اقتصادی به سینما باعث شده بیشتر سرمایه‌گذاران به‌دنبال تولید فیلم‌هایی باشند که سریع‌تر و بیشتر بفروشند. از آن‌جا که کودک خودش به سینما نمی‌رود و خرید بلیت نمی‌کند، معمولاً به‌عنوان "مخاطب سودآور" دیده نمی‌شود. همین دیدگاه باعث شده بخش کودک از چرخه‌ی جدی تولید و توزیع سینمایی خارج شود.»

وی در ادامه بیان کرد: «پلتفرم‌ها و سایت‌های فیلم هم به‌دلیل همین دیدگاه و نبود تقاضای پررنگ، بخش سینمای کودک را بسیار محدود طراحی می‌کنند یا اصلاً لحاظ نمی‌کنند. این در حالی‌ است که اگر همین رسانه‌ها نقش فعال‌تری ایفا کنند و بخش‌های جذاب و اختصاصی برای کودک و نوجوان ایجاد کنند، نه‌تنها مخاطبان کم‌ سن‌وسال را جذب می‌کنند، بلکه خانواده‌ها هم بیشتر به سمت تماشای فیلم‌های مناسب کودک هدایت می‌شوند.»

موفق در رابطه با فقدان دیدگاه حرفه‌ای در ساخت فیلم ادامه داد: «یکی دیگر از مشکلات ما، نبود نگاه تخصصی در تولید فیلم کودک است. گاهی فیلم‌هایی تولید می‌شود که تنها ظاهر کودکانه دارد، اما از نظر محتوا و روانشناسی اصلاً مناسب این گروه سنی نیست. فیلمی برای کودک خوب است که کودک را به‌عنوان یک انسان کامل و مستقل بشناسد، نه "بزرگسال کوچولو" یا موجودی نیازمند تربیت.»

وی تاکید کرد: «چنین فیلمی داستان تعریف می‌کند، نه پیام می‌دهد. کودک‌ها پند و قضاوت مستقیم را خیلی زود پس می‌زنند. فیلم خوب کودک را با خود همراه می‌کند، نه اینکه راه را نشان دهد. هم‌مسیر اوست، نه راهنما. آموزش در دل قصه اتفاق می‌افتد، نه به شکل مستقیم. کودک امروز باهوش‌تر و حساس‌تر از آن است که با پیام‌های مستقیم هدایت شود.»

 

این فیلم‌ساز با اشاره به اهمیت تخیل کودک و اهمیت دنیاسازی در آثار سینمایی اظهار داشت: «تخیل کودک جدی‌تر از چیزی است که اغلب بزرگ‌ترها فکر می‌کنند. فیلم کودک باید جهانی منسجم و درون‌منطقی، حتی اگر فانتزی باشد، بسازد. کودک تناقض یا بی‌منطقی را خیلی زود تشخیص می‌دهد، چون با تمام وجود وارد آن دنیا می‌شود. شخصیت‌ها باید واقعی باشند، اشتباه کنند، یاد بگیرند و چندبُعدی باشند، نه معصوم مطلق یا الگوهای اخلاقی. چون کودک خودش را در آن شخصیت پیدا می‌کند.»

وی افزود: «زیبایی‌شناسی فیلم کودک هم نباید سطحی گرفته شود. کودک نگاه تصویری بسیار دقیق و فعالی دارد. همه‌چیز، از طراحی صحنه و رنگ تا ریتم تدوین و موسیقی، باید با دقت انتخاب شود. فیلم کودک خوب آموزش نمی‌دهد، بلکه تجربه می‌سازد. معنا اگر قرار باشد شکل بگیرد، باید از دل روایت بیاید، نه از بیرون تزریق شود.»

 

کارگردان فیلم «شکلاتی» در مورد تفاوت سینمای کودک گذشته و امروز تصریح نمود: «در گذشته، سینمای کودک در ایران جایگاه قابل‌توجهی داشت. فیلم‌هایی ساخته می‌شد که در عین سادگی، عمیق بودند و مفاهیمی مثل دوستی، شجاعت، همدلی و خانواده را غیرمستقیم منتقل می‌کردند. اما امروز، سینمای کودک یا وجود ندارد یا تکرار آثار موفق گذشته است. شخصیت‌سازی، فضاپردازی و زبان آثار امروز، از ذهنیتی می‌آید که با کودک دیروز شکل گرفته و دیگر پاسخ‌گوی کودک امروز نیست.»

سهیل موفق خاطرنشان کرد: «نگاه همچنان تربیت‌محور، از بالا به پایین، و بی‌اعتماد به تخیل کودک است. آموزش مستقیم جای قصه‌گویی را گرفته و فیلم‌ها ابزار انتقال پیام‌های اخلاقی شده‌اند. حتی سرگرمی هم سطحی، بی‌هویت یا تقلیدی‌ است. در حالی که اگر قصه‌گویی درست انجام شود، نیازی به جداسازی آموزش و سرگرمی نیست.»

این کارگردان در خصوص نبود حمایت عملی و پشتیبانی پایدار برای سینمای کودک ابراز کرد: «از سوی دیگر، سینمای کودک در ایران سال‌هاست که درجا می‌زند. نه به‌خاطر نبود استعداد، بلکه چون هیچ پشتیبانی جدی از آن وجود ندارد. همه‌چیز در حد شعار مانده. از "اهمیت کودک" و "آینده‌ساز بودن" می‌گویند، اما پای عمل که می‌رسد، انگار با کوهی مواجهیم که کسی حاضر نیست حتی سنگی از آن جابه‌جا کند. حمایت‌ها یا نیستند، یا بی‌هدفند و انرژی را هدر می‌دهند.»

وی درباره ی چالش خلق قهرمانان انسانی و پیچیده یادآور شد: «یکی از نمودهای روشن این وضعیت، فقر شدید در خلق قهرمان و اَبَرقهرمان برای کودک است. در سینمای کودک کشورهای دیگر، قهرمان‌ها بخشی از هویت کودک‌اند. کودک با آن‌ها معنا پیدا می‌کند، رشد می‌کند، ترس‌هایش را مدیریت می‌کند. اما در ایران، قهرمان‌ها یا سطحی‌اند یا ابزار تربیت اخلاقی.