توسعه مناطق کویری ایران نیازمند همبستگی اجتماعی، بهره‌گیری از دانش بومی و برنامه‌ریزی جامع

محمدحسین پاپلی یزدی، در اولین همایش ملی امنیت و توسعه پایدار مناطق کویری کشور به تشریح دیدگاه‌های خود درباره توسعه مناطق کویری و بیابانی ایران پرداخت.

این جغرافیدان و محقق برجسته ایرانی ابتدا با اشاره به اهمیت فرهنگ و تمدن کاریزی در کویر ایران گفت: قدیمی‌ترین قنات‌های جهان، که برخی بیش از هزار و هفتصد سال عمر دارند، نمونه بارز پایداری و همبستگی اجتماعی مردمان کویر است و این پایداری و انسجام اجتماعی در طول قرن‌ها، الگویی ارزشمند برای مدیریت منابع آب، کشاورزی و توسعه پایدار محسوب می‌شود.

پاپلی یزدی با تأکید بر نقش دانش بومی و اجتماعی مردم این مناطق اظهار داشت: توسعه مناطق کویری نباید تنها متکی به فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی یا انرژی خورشیدی باشد، بلکه باید به تجربه و دانش اجتماعی مردمان بومی توجه شود تا ساختارهای اجتماعی کهن همچنان در توسعه منطقه مؤثر باقی بمانند.

وی به دستاوردهای پس از انقلاب در حوزه راه‌سازی و تثبیت شن‌ها اشاره کرد و افزود: ایجاد جاده‌ها و دسترسی به مناطق دورافتاده کویری علاوه بر تسهیل اقتصاد و حمل‌ونقل، نقش مهمی در امنیت و جلوگیری از تخلیه روستاها دارد و بسیاری از آبادی‌های کویری هنوز با جاده‌های کوتاه و ناقص مواجه‌اند که نیازمند تکمیل و توسعه زیرساختی است.

پاپلی یزدی به اهمیت پوشش گیاهی و تنوع زیستی کویر نیز اشاره کرد: در کویرهای ایران بیش از صد نوع گیاه دارویی، بسیاری از آن‌ها منحصر به مناطق کویری ایران، وجود دارد و حفظ گونه‌های جانوری مانند یوزپلنگ، پلنگ و گورخر نیز برای تعادل اکوسیستم و جلوگیری از پیری جمعیت حیوانات اهمیت دارد.

وی در ادامه به ضرورت ایجاد نهادهای هماهنگ‌کننده و ساختار حکمرانی برای مناطق کویری و بیابانی اشاره کرد: تشکیل دبیرخانه دائمی استان‌های کویری و بیابانی با مدیریت چرخشی، ایجاد شورای عالی توسعه کویر، صندوق توسعه و بانک اختصاصی برای این مناطق، می‌تواند هماهنگی بین استان‌ها و بهره‌وری طرح‌ها را افزایش دهد و از موازی‌کاری‌ها جلوگیری کند.

پاپلی یزدی ضمن بیان چالش‌های مرتبط با آب و انرژی تصریح کرد: انتقال آب به شهرهای کویری با هزینه‌های هنگفت و ریسک‌های امنیتی همراه است و باید به جای تمرکز صرف بر فناوری‌های بزرگ، استفاده از منابع محلی، قنات‌های قدیمی و مدیریت خرد جمعی در نظر گرفته شود. به‌علاوه، صنایع پرآب‌بر در این مناطق باید با توجه به محدودیت منابع آب و هزینه‌های انرژی طراحی شود.

وی همچنین به نقش گردشگری کویری در توسعه و امنیت اشاره کرد: گردشگری کویری نه تنها منبع درآمد است، بلکه با حضور فعال مردم و سرمایه‌گذاری در آبادی‌ها، امنیت منطقه را نیز تقویت می‌کند لذا فعالیت‌های گردشگری باید با حمایت بخش خصوصی، فرهنگ‌سازی و توجه به ارزش‌های بومی و محیط‌زیستی همراه باشد.

پاپلی یزدی بر اهمیت همبستگی اجتماعی و ایجاد فرصت‌های فرهنگی و ورزشی در مناطق کویری تأکید کرد: مسابقات رالی، شترسواری، جشنواره‌های فرهنگی، مسابقات ورزشی و فعالیت‌های هنری می‌تواند عرق همبستگی در مناطق کویری را تقویت کرده و مشارکت مردم را در توسعه پایدار افزایش دهد.

وی درباره چالش‌های ژئوپولتیکی و امنیتی این مناطق نیز گفت:مدیریت هوشمند امنیت، زیرساخت‌های اطلاعاتی، ایجاد پاسگاه‌ها و توجه به نقش اقلیت‌های مذهبی در حفظ امنیت محلی، از جمله مؤلفه‌های کلیدی برای ثبات و توسعه پایدار مناطق کویری است.

وی بر ضرورت هماهنگی بین قوانین، برنامه‌ریزی آمایش سرزمین و حمایت از مشوق‌های قانونی برای کارکنان و ساکنان مناطق کویری تأکید کرد و افزود: ساختار قانونی و برنامه‌ریزی دقیق، ایجاد صندوق توسعه، بانک اختصاصی و تمرکز بر بخش خصوصی، مسیر توسعه پایدار و امنیت این مناطق را تضمین می‌کند.

وی در پایان، با تأکید بر نقش دانشگاه‌ها و مراکز علمی در مطالعات و تحقیقات کویری، خاطرنشان کرد: مرکز مطالعات و آینده‌پژوهی کویر و بیابان باید فعال شود و دانشگاه‌های سراسر کشور به صورت هماهنگ در برنامه‌های پژوهشی و توسعه‌ای این مناطق مشارکت کنند تا طرح‌ها و لوایح مربوط به استان‌های کویری با نگاه علمی و عملیاتی تدوین شود.

محمدحسین پاپلی یزدی در این نشست با اشاره به ضرورت سوال‌گری و نقد منطقی در علم و توسعه گفت: اگر پرسش نباشد، توسعه علمی و عملی در این مناطق متوقف خواهد شد. تجربه تاریخی نشان داده است که سوال و پاسخ منطقی، پایه اصلی پیشرفت پایدار و امنیت ملی است.