یک وکیل دادگستری در گفت‌وگو با پانا تاکید کرد؛
لزوم گنجاندن حقوق فضای مجازی و اخلاق دیجیتال در کتب درسی
تهران (پانا) - یک وکیل دادگستری بر لزوم گنجاندن حقوق فضای مجازی و اخلاق دیجیتال در کتب درسی تاکید کرد.
علیرضا طباطبایی در گفت‌وگو با پانا اظهار کرد: «جرائم رایانه‌ای در میان نوجوانان در واقع به هر گونه رفتار غیرقانونی گفته می‌شود که توسط افراد زیر سن قانونی در بستر فضای مجازی انجام شود. این مفهوم طیف وسیعی از اعمال را شامل می‌شود؛ از اقدامات ظاهرا ساده مثل انتشار بدون اجازه عکس‌های خصوصی دیگران گرفته تا موارد پیچیده‌تری مانند نفوذ به حساب‌های کاربری یا کلاهبرداری‌های آنلاین. وجه مشترک تمام این اقدامات، خلاف قانون بودن آنها بر اساس مقررات جاری کشور است و متاسفانه ارتکاب چنین جرائمی می‌تواند پیامدهای حقوقی جدی (مانند پیگرد قانونی، جریمه یا حتی محکومیت به حبس در کانون‌های اصلاح و تربیت) و پیامدهای اجتماعی نامطلوبی برای نوجوانان به دنبال داشته باشد.
وی افزود: انواع مختلفی از جرائم رایانه‌ای در میان نوجوانان مشاهده می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از هتک حیثیت و نشر اکاذیب انتشار محتوای خصوصی یا شایعه‌پراکنی و تحریف تصاویر و ویدئوها به قصد آسیب زدن به آبرو و حیثیت دیگران. طبق قوانین ایران، چنین اقداماتی جرم محسوب می‌شود و مثلاً انتشار عکس یا فیلم خانوادگی فردی بدون رضایت او می‌تواند مجازات حبس یا جریمه نقدی در پی داشته باشد. کلاهبرداری اینترنتی و جعل ایجاد صفحات یا حساب‌های جعلی در شبکه‌های اجتماعی برای فریب دیگران یا سرقت اطلاعات از جمله جرائمی است که امروزه دیده می‌شود. نوجوانان ممکن است چه به عنوان قربانی و چه گاهی به عنوان مرتکب درگیر این‌گونه جرائم شوند. همچنین جعل دیجیتال برای مثال ساخت پیامک‌ها یا اسناد الکترونیکی جعلی نیز در زمره همین جرائم قرار می‌گیرد.
طباطبایی گفت: مورد دیگر دسترسی غیرمجاز و نفوذ تلاش برای ورود غیرقانونی به حساب‌های کاربری یا سیستم‌های دیجیتال دیگران و نیز شنود اطلاعات خصوصی، نمونه‌ای دیگر از جرائم سایبری رایج میان نوجوانان است. این اعمال طبق قانون ممنوع بوده و مرتکبین ممکن است با مجازات‌هایی نظیر حبس یا جزای نقدی روبرو شوند. همچنین قلدری سایبری و اخاذی که آزار و اذیت آنلاین همراه با تهدیدمثلاً تهدید به انتشار تصاویر یا اطلاعات شخصی فرد یکی دیگر از جرائم رایج در میان نوجوانان است. این‌گونه قلدری‌ها گاه به اخاذی نیز منجر می‌شود، به این صورت که قربانی که اغلب نوجوان دیگری است تحت فشار تهدید، مجبور به پرداخت پول یا انجام خواسته‌های خلاف میل خود می‌شود.
این وکیل دادگستری گفت: محتوای خلاف عفت عمومی نیز از موارد دیگر است تولید یا اشتراک‌گذاری تصاویر و ویدئوهای غیراخلاقی یا مغایر با عفت عمومی نیز در برخی موارد توسط نوجوانان انجام می‌شود. چنین اقداماتی می‌تواند واکنش قانونی به دنبال داشته باشد، چرا که انتشار محتوای مبتذل و خلاف اخلاق در فضای مجازی طبق قوانین ممنوع است. باید گفت این مورد استفاده از VPN که بسیاری از نوجوانان برای دسترسی به سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی فیلتر‌شده از وی‌پی‌ان یا فیلترشکن استفاده می‌کنند. این کار گرچه خود به طور مستقیم جرم‌انگاری نشده، اما تحت نظارت پلیس فتا قرار دارد و در صورتی که از این طریق مرتکب جرمی شوند یا از VPN برای پنهان کردن فعالیت‌های غیرقانونی بهره ببرند، با برخورد قضایی مواجه خواهند شد.
وی افزود: عوامل متعددی را می‌توان در بروز جرائم رایانه‌ای توسط نوجوانان مؤثر دانست. شاید نخستین و مهم‌ترین دلیل، پایین بودن سطح آگاهی نوجوانان از قوانین و عواقب کارهای‌شان در فضای مجازی باشد. بسیاری از نوجوانان دقیقاً نمی‌دانند که برخی رفتارهای ظاهرا بی‌ضرر در اینترنت مثلاً به اشتراک گذاشتن بدون اجازه‌ی عکس دیگران یا انتشار شایعات می‌تواند از نظر قانونی جرم محسوب شود و برایشان مسئولیت کیفری به همراه داشته باشد. دلیل مهم دیگر جذابیت و سهل‌الوصول بودن فضای مجازی است که به نوجوانان امکان فعالیت ناشناس را می‌دهد. این احساس ناشناس بودن و مصونیت در اینترنت باعث می‌شود برخی نوجوانان دست به کارهایی بزنند که شاید در دنیای واقعی هرگز جرأت انجام‌شان را نداشته باشند.
این حقوق‌دان تصریح کرد: علاوه بر این، انگیزه‌های فردی و روان‌شناختی نیز دخیل‌اند. کنجکاوی، هیجان‌طلبی و میل به آزمودن حدود در سنین نوجوانی بسیار قوی است. برای مثال ممکن است یک نوجوان صرفا برای تجربه حس قدرت در فضای سایبری یا تفریح، اقدام به هک کردن یک حساب کاربری کند. در کنار این انگیزه‌های هیجانی، نبود تربیت کافی در زمینهٔ کنترل نفس و رعایت اخلاق دیجیتال نیز تأثیرگذار است. نوجوانی که مهارت‌های خودکنترلی و مسئولیت‌پذیری در فضای مجازی را نیاموخته باشد، بیشتر در معرض ارتکاب رفتارهای نادرست آنلاین قرار می‌گیرد.
وی اضافه کرد: همچنین نباید از نقش عوامل محیطی غافل شد. اگر نظارت مؤثر والدین و مدرسه بر فعالیت آنلاین نوجوانان وجود نداشته باشد یا نوجوان در گروه همسالانی قرار بگیرد که او را به رفتارهای ناهنجار در اینترنت تشویق می‌کنند، احتمال گرایش او به این‌گونه جرائم افزایش می‌یابد.
پیامدهای اجتماعی و حقوقی ارتکاب جرائم رایانه‌ای
طباطبایی ادامه داد: از منظر حقوقی، ارتکاب جرائم رایانه‌ای می‌تواند عواقب جدی برای خود نوجوان خاطی داشته باشد. بر اساس قوانین جاری ایران – از جمله قانون جرائم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ بسیاری از این رفتارها مانند هک، کلاهبرداری اینترنتی، نشر اکاذیب و .... صراحتا جرم‌انگاری شده‌اند. البته رسیدگی به جرائم افراد زیر ۱۸ سال در دادگاه اطفال و نوجوانان صورت می‌گیرد و مجازات‌ها با توجه به سن و شرایط فرد تعیین می‌شود. برای نمونه ممکن است یک مجرم نوجوان به جای زندان بزرگسالان، به کانون اصلاح و تربیت فرستاده شود یا حکم آزادی مشروط همراه با نظارت آموزشی دریافت کند. با این حال این به این معنا نیست که نوجوانان به کلی از مجازات مصون هستند.
وی افزود: در مواردی ممکن است حتی یک نوجوان به پرداخت جریمه نقدی سنگین یا گذراندن یک دوره بازپروری محکوم شود. علاوه بر مجازات رسمی داشتن سابقه کیفری در چنین سن پایینی می‌تواند بر آینده فرد تأثیر منفی بگذارد. نوجوانی که سابقه جرم پیدا کرده، در ادامه زندگی از نظر تحصیلی یا شغلی ممکن است با محدودیت‌ها و بدبینی اجتماعی مواجه شود.
طباطبایی بیان کرد: از منظر اجتماعی نیز پیامدهای ناگواری متوجه نوجوان خاطی است. چنین فردی احتمال دارد اعتماد خانواده، معلمان و اطرافیان خود را از دست بدهد. اگر جرمی مانند قلدری سایبری یا انتشار محتوای غیراخلاقی انجام داده باشد، ممکن است آبرو و اعتبار خودش نیز در میان همسالان لکه‌دار شود. همچنین درگیر شدن در فرایندهای قضایی و اصلاحی می‌تواند برای نوجوان انگ اجتماعی برچسب مجرم به همراه داشته باشد. این مساله اغلب احساس شرمندگی و انزوای فرد را به دنبال خواهد داشت.
این وکیل دادگستری گفت: از سوی دیگر خود تجربه انجام جرم و تنبیه شدن می‌تواند بر روحیه نوجوان اثرات نامطلوبی بگذارد و او را دچار اضطراب یا افسردگی کند. در مجموع ارتکاب جرائم رایانه‌ای در سنین پایین نه تنها از حیث قانونی بلکه از نظر اجتماعی و روانی نیز آینده نوجوان را تهدید می‌کند.
وی در پاسخ به این سوال که چه راهکارهایی برای پیشگیری از ارتکاب جرائم رایانه‌ای در میان نوجوانان پیشنهاد می‌کنید، افزود: پیشگیری از جرائم رایانه‌ای در میان نوجوانان نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است. مهم‌ترین راهکارها در حوزه‌های مختلف عبارت‌اند از حقوقی که از منظر قانون‌گذاری و اجرا، لازم است نقش بازدارنده قوانین پررنگ‌تر شود. قانون جرائم رایانه‌ای و سایر مقررات مرتبط باید همگام با پیشرفت فناوری و شیوه‌های جدید سوءاستفاده، به‌روز شوند. همچنین پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات پلیس فتا می‌تواند با مدارس همکاری نزدیکی داشته باشد و با برگزاری نشست‌ها و همایش‌های آموزشی برای دانش‌آموزان، آنها را نسبت به عواقب قانونی جرائم سایبری آگاه کند. ایجاد سامانه‌های گزارش‌دهی مطمئن و محرمانه نیز بسیار مؤثر است تا نوجوانانی که در معرض خطر در فضای مجازی قرار می‌گیرند چه به عنوان قربانی و چه شاهد بتوانند بدون ترس موارد را به مراجع ذی‌صلاح اطلاع دهند.
این متخصص جرائم رایانه‌ای ادامه داد: همچنین آموزش و فرهنگ‌سازی از سنین پایین کلیدی‌ترین راهکار پیشگیری است. مدارس باید برنامه‌های مدونی برای ارتقای سواد دیجیتال و آشنایی دانش‌آموزان با خطرات فضای مجازی داشته باشند. برای مثال آشنا کردن نوجوانان با مصادیق جرائم رایانه‌ای مانند هتک حیثیت، کلاهبرداری آنلاین، فیشینگ به زبان ساده کمک می‌کند تا این رفتارها را بشناسند و از آنها پرهیز کنند. همچنین آموزش درباره پیامدهای حقوقی این اعمال این‌که مثلا انتشار یک عکس خصوصی بدون اجازه صاحب آن چه مجازاتی می‌تواند داشته باشد، دید واقع‌بینانه‌تری به نوجوانان می‌دهد.
طباطبایی گفت: گنجاندن مباحثی مانند حقوق در فضای مجازی و اخلاق دیجیتال در برنامه درسی مدارس نیز بسیار مفید است تا دانش‌آموزان ارزش‌ها و هنجارهای صحیح در اینترنت را بیاموزند. علاوه بر این، برگزاری کارگاه‌ها و جلسات آموزشی برای خود نوجوانان و حتی والدینشان با حضور کارشناسانی نظیر افسران پلیس فتا، حقوقدانان یا روان‌شناسان می‌تواند آگاهی هر دو نسل را درباره جرائم سایبری و راه‌های پیشگیری از آن افزایش دهد.
طباطبایی افزود: مورد دیگر نقش خانواده در پیشگیری بسیار پررنگ است. والدین باید دانش خود را درباره فضای مجازی افزایش دهند و با فرزندانشان درباره فرصت‌ها و تهدیدهای اینترنت گفت‌وگوی سازنده داشته باشند. به جای نظارت صرفاً سخت‌گیرانه یا تنبیهی، بهتر است رویکردی مبتنی بر اعتماد و راهنمایی اتخاذ شود. برای مثال والدین می‌توانند قوانین و محدودیت‌های معقولی برای مدت و نوع استفاده از اینترنت تعیین کرده و دلایل آن را برای نوجوان توضیح دهند. بهره‌گیری از ابزارهای کنترل والدین نیز مفید است تا دسترسی نوجوانان به سایت‌ها و محتوای نامناسب محدود شود بی‌آنکه حس بی‌اعتمادی یا تحت نظر بودن کامل در آنها ایجاد شود. مهم‌تر از همه باید فضایی در خانواده به وجود آید که نوجوان در صورت مواجهه با هرگونه مشکل یا تهدید سایبری، بدون واهمه از تنبیه شدن، آن را با والدین در میان بگذارد و از آنان کمک بخواهد.
این وکیل دادگستری بیان کرد: مورد دیگر فنی تکنیکی است. بهره‌گیری از راهکارهای فنی می‌تواند احتمال وقوع بسیاری از جرائم سایبری را کاهش دهد. نصب و به‌روز نگه داشتن نرم‌افزارهای امنیتی نظیر آنتی‌ویروس‌ها و ابزارهای ضد فیشینگ بر روی دستگاه‌های مورد استفادهٔ نوجوانان ضروری است. آموزش نکات فنی ساده اما مهم نیز نقش پیشگیرانه‌ای دارد مثلاً این‌که نوجوانان یاد بگیرند کلمات عبور قوی انتخاب کنند، آنها را به صورت دوره‌ای تغییر دهند و هرگز رمزهای خود را در اختیار دیگران نگذارند. همچنین توصیه می‌شود مدت زمان استفادهٔ نوجوانان از اینترنت کنترل‌شده باشد. والدین می‌توانند با زمان‌بندی مناسب و تعیین ساعات مشخص استفاده از کامپیوتر یا گوشی، اطمینان حاصل کنند که فرزندشان زمان کافی برای فعالیت‌های مفید دیگری مانند ورزش، هنر و تعاملات حضوری با همسالان دارد و استفاده بیش از حد از اینترنت، او را از زندگی عادی و سالم دور نمی‌کند.
وی ادامه داد: رسانه‌ها و جامعه نیز در پیشگیری از جرائم رایانه‌ای نقش مهمی دارند. یکی از اقدامات مؤثر، تولید محتوای آنلاین سالم، جذاب و آموزنده برای نوجوانان است تا نیاز کنجکاوی و سرگرمی آنان به شیوه‌ای مثبت پاسخ داده شود. با این رویکرد، نوجوانان کمتر به سراغ محتوای نامناسب یا فعالیت‌های خطرناک در فضای مجازی خواهند رفت. الگوسازی در فضای آنلاین نیز می‌تواند بسیار مفید باشد؛ برای مثال معرفی افرادی چه چهره‌های مشهور و چه نوجوانان موفق هم‌سن خودشان که از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به شکل خلاقانه و مفید استفاده کرده‌اند، می‌تواند به ترویج فرهنگ صحیح استفاده از فضای مجازی کمک کند. علاوه بر این، اجرای پویش‌ها و کمپین‌های اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های عمومی با موضوعاتی همچون احترام به حریم خصوصی دیگران، مبارزه با قلدری سایبری و ترویج مسئولیت‌پذیری در اینترنت، باعث افزایش آگاهی عمومی و ایجاد یک محیط مجازی امن‌تر برای نوجوانان خواهد شد.
الهه کلهری
ارسال دیدگاه