دیپلماسی فعال تهران در هفته گذشته؛ از گشایش اقتصادی در اوراسیا تا تحرک دیپلماتیک در باکو

به گزارش گروه سیاسی پانا؛ سفرهای همزمان مسعود پزشکیان به قزاقستان و پاکستان که پس از سفر سید عباس عراقچی به باکو انجام شد، حلقه مکمل و هماهنگ استراتژی سیاست خارجی دولت را تشکیل می‌داد. در حالی که عراقچی در غرب و شمال غرب بر مدیریت بحران و ترسیم خطوط قرمز امنیتی متمرکز بود، پزشکیان با سفر به شرق و شمال شرق بر دیپلماسی اقتصادی، تنوع‌بخشی به شرکا و تعمیق پیوندهای راهبردی تأکید داشت.

اهداف راهبردی سفر

قزاقستان به عنوان بزرگ‌ترین کشور در آسیای مرکزی و دارای مرزهای گسترده با روسیه، دروازه حیاتی ایران به بازارهای اوراسیا و کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب محسوب می‌شود. این سفر با هدف تحکیم جایگاه ایران به عنوان یک شریک ترانزیتی و اقتصادی مطمئن انجام شد. بر اساس گزارش‌ها، ۱۴ سند همکاری در حوزه‌های گسترده‌ای از جمله تجارت، ترانزیت، انرژی، کشاورزی و علوم پزشکی به امضا رسید. پزشکیان بر اینکه «تعمیق روابط ایران و قزاقستان به نفع دو کشور است» تأکید کرد. برگزاری همایش بزرگ تجاری با حضور صدها تاجر از دو کشور، نشان‌دهنده محوریت اقتصاد در این سفر بود.

باید گفت که این سفر ظرفیت تبدیل شدن به نقطه عطفی در روابط اقتصادی ایران با بلوک اوراسیا را داشت. موفقیت آن می‌تواند به افزایش مبادلات تجاری غیرنفتی، جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تقویت امنیت انرژی منطقه بینجامد.

سفر به پاکستان:

پاکستان به عنوان همسایه امنیتی-استراتژیک ایران با مرزهای طولانی و تاریخ پیچیده روابط، همواره از اولویت‌های سیاست خارجی تهران بوده است. این سفر در شرایطی انجام شد که روابط تحت تأثیر مسائل مرزی، رقابت‌های منطقه‌ای و تحولات افغانستان قرار داشت. هدف، احیای اعتماد، هماهنگی در مسائل امنیتی و فعال‌سازی پروژه‌های اقتصادی متوقف‌مانده مانند خط لوله گاز بود. در حاشیه این سفر، دیپلماسی موازی نیز فعال بود. وزرای خارجه ایران و پاکستان (عراقچی و محمد اسحاق دار) ابتدا گفت‌وگوی تلفنی داشتند و سپس در حاشیه اجلاس عشق‌آباد دیدار حضوری کردند. آنها بر تعمیق همکاری در حوزه‌های تجارت، اتصالات و پیوندهای مردمی و پایبندی به صلح و ثبات منطقه تأکید نمودند. می‌توان گفت که این سفر تلاشی ضروری برای تنظیم مجدد روابط بر پایه منافع مشترک و رفع بدبینی‌ها بود.

 سفر عراقچی به باکو

سفر سید عباس عراقچی به باکو فراتر از یک دیدار دوجانبه متعارف بود. این سفر در شرایطی حساس و به‌دقیقه از نظر زمانی رخ داد که منطقه قفقاز جنوبی پس از پایان مناقشه قره‌باغ در آستانه «عصری نوین» برای تعریف دوباره معادلات امنیتی و اقتصادی قرار داشت. هدف ایران از این سفر، نه تنها مدیریت روابط با همسایه شمالی، بلکه بازیگری فعال در شکل‌دهی به این نظم نوین منطقه‌ای بود.

 دستاوردهای این سفر

نفی هرگونه تغییر ژئوپلیتیک: عراقچی در باکو به صراحت اعلام کرد که ایران «تغییرات ژئوپلیتیک را در منطقه نمی‌پذیرد». این موضع‌گیری مستقیم متوجه طرح کریدور زنگزور» (اتصال نخجوان به خاک اصلی آذربایجان از طریق ارمنستان) بود. وی با اشاره به بیانیه اخیر ارمنستان و آذربایجان که بر تغییرناپذیری مرزها تأکید داشت، اعلام کرد این نگرانی «ظاهراً رفع شده است». این یک دستاورد دیپلماتیک مهم برای ایران محسوب می‌شد.

نگرانی از حضور نیروهای خارجی و امنیت مشترک: یکی از نگرانی‌های اصلی تهران، استفاده از طرح‌های ارتباطی به عنوان بهانه‌ای برای حضور نیروهای آمریکایی یا شرکت‌های امنیتی خصوصی وابسته به آن در منطقه بود. ایران این را یک خط قرمز می‌دانست و از مقامات ارمنی بر اساس تماس‌های متعدد، «اطمینان» دریافت کرده بود که چنین حضوری محقق نخواهد شد. طرفین همچنین بر همکاری برای تأمین امنیت منطقه، مقابله با جرائم سازمان‌یافته و قاچاق مواد تأکید کردند.

عراقچی صراحتاً اعلام کرد که اختلافات و سوءتفاهم‌هایی میان دو کشور وجود دارد که باید منحصراً از مسیر گفت‌وگو و مشورت حل‌وفصل شود و نباید اجازه داد هیچ طرف ثالثی این رابطه را خراب کند. این پیام هم به باکو و هم به بازیگران خارجی مداخله‌جو خطاب بود.

به همین خاطر می‌توان گفت که مهم‌ترین توافق عملیاتی این سفر، تصمیم برای تداوم و افزایش ملاقات‌ها و مشورت‌های دیپلماتیک در سطوح بالا بود.

همکاری‌های اقتصادی و ترانزیتی: در این سفر بر گسترش همکاری در حوزه‌های حمل‌ونقل، ترانزیت، انرژی و تجارت تأکید شد. ایران به نقش تاریخی خود در تأمین دسترسی نخجوان به خاک اصلی آذربایجان از طریق خاک خود و اجرای توافق سواپ گاز به آن منطقه افتخار کرد و آن را نشانه اعتماد متقابل دانست. بحث‌هایی نیز درباره پیگیری اجرای توافقات صورت گرفته در سفر قبلی رئیس‌جمهور به باکو انجام شد.

در همین رابطه، امیر حیات مقدم، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، درگفت‌وگو با پانا، با اشاره به سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران گفت: ما نسبت به کشورهای همسایه نگاه متفاوت و ویژه‌ای داریم و از هرگونه ارتباط و تعامل وزارت امور خارجه با همسایگان حمایت می‌کنیم.

وی با اشاره به شرایط خاص جمهوری آذربایجان افزود: اگرچه متأسفانه در این کشور لابی صهیونیست‌ها فعال است و برخی شیطنت‌ها نیز از سوی آن‌ها صورت می‌گیرد، اما فاصله گرفتن ایران از این کشورها عملاً میدان را برای صهیونیست‌ها بازتر می‌کند.

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با مثبت ارزیابی کردن سفر اخیر سیدعباس عراقچی تأکید کرد: به نظر می‌رسد آقای عراقچی اقدام درستی انجام داد و این سفر از اهمیت بالایی برخوردار بود، چرا که هرچه تعامل ما با همسایگان بیشتر باشد، توازن منطقه‌ای بهتر حفظ می‌شود و فرصت مانور دشمنان کاهش می‌یابد

دیپلماسی هماهنگ و چندوجهی در جهت منافع ملی

می‌توان گفت که دیپلماسی فعال دولت در این برهه، نشان‌دهنده درکی واقع‌بینانه از تهدیدها و فرصت‌های پیرامونی ایران است. این رویکرد هماهنگ نشان می‌دهد که ایران به‌طور همزمان در حال مدیریت جبهه غرب با محوریت امنیت و ثبات و کسب فرصت در جبهه شرق با محوریت اقتصاد و توسعه  است. موفقیت نهایی این استراتژی چندوجهی، علاوه بر تداوم گفت‌وگو و انعطاف دیپلماتیک، به توانایی تبدیل توافق‌ها به پروژه‌های عملیاتی و ملموس برای مردم منطقه وابسته است.