ایجاد ساز و کار حمایت از مستند ضروری است

مریم الهامیان، مستندساز و کارگردان فیلم«خانواده خلج» در گفت و گو با پانا درباره چگونگی شکل‌گیری ایده این فیلم گفت: من پیش از ورود به عرصه سینما و ادبیات نمایشی، مهندسی صنایع غذایی خوانده بودم و از همان زمان، علاقه‌مند به تولید و داشتن یک کارخانه بودم. این علاقه باعث شد همیشه ذهنیتی از دنیای تولیدکنندگان و کارآفرینان در من وجود داشته باشد.

وی ادامه داد:  سال‌ها بعد در یکی از سفرهایم، پسر خانواده‌ خلج  به من گفت که بیایید از ما فیلم بسازید، زندگی ما پر از فراز و فرود است. در آن سفر، وقتی قصه زندگی‌شان را شنیدم، دراماتیک بودن سرنوشتشان و روحیه پرکار و پرتلاش این خانواده مرا تحت‌تأثیر قرار داد و تصمیم گرفتم این روایت را بسازم. آنچه بیش از همه مرا جذب کرد، پایداری و عشق درون خانواده بود؛ مادری که در کنار فرزندانش، با وجود فشارها و شکست‌ها، همچنان استوار ایستاد.

الهامیان درباره‌ نگاه خود در ساخت این مستند توضیح داد: برای من دو مسئله بسیار مهم بود؛ یکی قصه‌گویی درست و دیگری طرح یک درد اجتماعی. در ابتدا تلاش کردم با نگاهی انسانی، داستانی روایت کنم که مخاطب با آن همدل شود و در گام بعد، به مشکلات واقعی قشر تولیدکننده بپردازم. خانواده خلج در حقیقت نمادی از بسیاری از کارآفرینانی است که در مسیر تولید، با چالش‌های اقتصادی، بانکی و مدیریتی روبه‌رو شده‌اند. به همین دلیل، فیلم در لایه‌های زیرین خود، روایتی از یک درد جمعی است.

وی درباره‌ فرآیند تولید فیلم افزود: پژوهش تصویری این اثر از سال ۱۳۹۸ آغاز شد و در سال ۱۴۰۲ به پایان رسید. در طول این چهار سال، بارها با توقف‌های ناخواسته روبه‌رو شدیم؛ از جمله همه‌گیری کرونا و تعویق جلسات دادگاه. علاوه بر این، حفظ ارتباط مستمر با خانواده و ثبت روند واقعی زندگی آن‌ها کار ساده‌ای نبود. طولانی شدن پروژه، فشار مالی و فرسایش زمانی برای همه‌مان سخت بود، اما با همراهی مرکز گسترش توانستیم مسیر را تا پایان ادامه دهیم.

کارگردان «امید شهر خسته» درباره‌ نگاه چندبعدی خود در روایت داستان گفت: فیلم از چند منظر بررسی می‌شود؛ از یک‌سو بعد انسانی و عاطفی خانواده، و از سوی دیگر جنبه‌های اقتصادی و حقوقی ماجرا. ایجاد تعادل بین این دو وجه بسیار دشوار بود. اما تجربه من در فیلمنامه‌نویسی و وفاداری به اصول درام کمک کرد تا بتوانم میان دادگاه، مرغداری و زندگی روزمره خانواده خلج پیوندی دراماتیک برقرار کنم. تدوین حجم انبوهی از راش ها، چالش بزرگی بود، اما حاصلش فیلمی شد که هم انسانی است و هم ساختاریافته.

این مستندساز درباره‌ برخی ملاحظات در مسیر تدوین توضیح داد: بخش‌هایی از تصاویر خانوادگی را به دلیل ملاحظات فرهنگی حذف کردیم. البته خانواده هیچ مخالفتی نداشتند، اما در جامعه ما برخی از صحنه‌های صمیمی خانوادگی ممکن است با حساسیت مواجه شود. با این حال، سعی کردم صمیمیت و واقعیت زندگی آن‌ها در اثر حفظ شود.

کارگردان مستند «خانواده خلج» درباره‌ حضور فیلم در جشنواره‌ها گفت: استقبال از فیلم بسیار خوب بوده است. در جشن مستقل خانه سینما، که امسال به شکل آکادمی برگزار شد و رأی‌گیری توسط متخصصان انجام گرفت، جایزه بهترین فیلم و تهیه‌کنندگی را کسب کردیم. این برای من ارزشمندترین جایزه است چون حاصل رأی همکارانم بود.

وی درباره ضرورت برگزاری جشنواره‌ها افزود: جشنواره‌ها فرصت گفت‌وگو، همدلی و دریافت بازخورد از مخاطب را فراهم می‌کنند. فیلم‌ساز می‌فهمد کجا مخاطب را با خود همراه کرده و کجا باید بازنگری کند. اما به باور من، حتی مهم‌تر از برگزاری جشنواره، ایجاد سازوکارهای حمایتی برای تولید آثار مستند است. 

الهامیان ادامه داد: باید فضایی فراهم شود تا جوان‌ترها، پیشکسوت‌ها و حتی مستندسازان مستقل بتوانند ایده‌هایشان را ارائه دهند و حمایت مالی دریافت کنند. بخش‌های خصوصی، شهرداری‌ها و نهادهای صنعتی باید در این مسیر نقش‌آفرین باشند. فرهنگ برخلاف صنعت، سود آنی ندارد اما جامعه را از درون غنی می‌کند. سرمایه‌گذاری بر مستند، سرمایه‌گذاری بر آگاهی و رشد انسانی است؛ اقدامی که بازده واقعی آن در آینده فرهنگی کشور نمایان می‌شود.

الهامیان در بخش دیگری از سخنانش به فرهنگ مستند دیدن در جامعه اشاره کرد و گفت: برای گسترش فرهنگ تماشای مستند، باید آموزش و نمایش آن در مدارس و دانشگاه‌ها جدی گرفته شود. مردم وقتی مستند می‌بینند، احساس می‌کنند با صداقت مواجه‌اند، چون مستندساز واقعیت را بی‌واسطه روایت می‌کند. این اعتماد، گنج ارزشمندی است که باید آن را پاس داشت.

وی درباره‌ جشنواره «سینما حقیقت» نیز گفت: من سال‌هاست که جشنواره حقیقت را دنبال می‌کنم و به نظرم یکی از حرفه‌ای‌ترین و تأثیرگذارترین جشنواره‌های کشور است. امسال هم آثار درخشانی در آن حضور دارند و فضای جشنواره بسیار پویا و الهام‌بخش است. به عنوان عضوی از هیئت انتخاب، بیش از صد فیلم دیدم و خوشحالم که کیفیت آثار امسال بسیار قابل توجه است.

الهامیان درپایان با یادآوری صحنه‌های ماندگار فیلم گفت: قاب‌هایی که از مادر خانواده کنار فرزندانش گرفتم، از یادم نمی‌رود. مادری که تمام وجودش را صرف نگه داشتن خانواده کرده است. در لحظات تدوین بارها با دیدن چهره او گریه کردم. من معتقدم هر فیلمی باید ابتدا بر سازنده‌اش تأثیر بگذارد تا بتواند بر مخاطب اثر بگذارد. حتی فیلم‌بردار ما هم از نخستین روز ضبط گفت که به این سوژه حسادت می‌کنم، چون می‌دانستیم با موضوعی استثنایی روبه‌رو هستیم.

«خانواده خلج» ساخته مریم الهامیان و مصطفی حاجی قاسمی تولید مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی است و در جشنواره شهر روی پرده می‌رود.