«معاویه»، درام تاریخی یا بازنویسی سیاسی؟

به گزارش روابط عمومی مجله عصر‌تی‌وی، شیما الیوسف، خبرنگار حوزه فرهنگ و رسانه در پایگاه تحلیلی The New Arabدر گزارشی به کالبدشکافی سریالی پرداخته که گرچه با بودجه‌ای نجومی ساخته شده؛ اما به‌زعم بسیاری از منتقدان، نه‌تنها از نظر هنری موفق نبوده، بلکه از لحاظ تاریخی و روایی نیز پرسش‌برانگیز است. سریال تاریخی «معاویه»، محصول مشترک کارگردانان مصری، طارق العریان و احمد مدحت و نویسنده‌ای جنجالی به نام خالد صلاح است که توسط گروه رسانه‌ای سعودی MBC تولید شده و پرهزینه‌ترین سریال تاریخ تلویزیون عرب لقب گرفته است.

این مجموعه که تلاش دارد چهره‌ای جدید از معاویه بن ابی‌سفیان، صحابی پیامبر و نخستین خلیفه اموی، ارائه دهد با نقدهایی جدی از سوی تاریخ‌پژوهان و منتقدان رسانه‌ای روبه‌رو شده‌است. اولین و مهم‌ترین نقد، مربوط به تحریف‌های تاریخی موجود در فیلمنامه است. از جمله این‌که، سریال ادعا می‌کند معاویه در دوران اولیه اسلام مسلمان شده، حال آن‌که شواهد تاریخی نشان می‌دهد او از «طلقاء» بود؛ یعنی کسانی که پس از فتح مکه اسلام آوردند، و نه در دوران سختی اسلام.

همچنین، طراحی صحنه‌ها و لباس‌ها به‌گونه‌ای بوده که بیشتر شبیه بازسازی قرون وسطی اروپاست تا فضای عربستان قرن اول هجری. برخی منتقدان، سریال را تلاش نافرجامی برای ساخت نسخه عربی «بازی تاج‌ و تخت» توصیف کرده‌اند‌؛ بی‌آن‌که ظرفیت داستان‌پردازی پیچیده یا شخصیت‌سازی چندلایه را داشته باشد.

از منظر دراماتیک نیز ایرادات متعددی به سریال وارد شده‌است. احمد سعدالدین، منتقد رسانه عرب، روایت سریال را میان دو قطب متناقض این‌گونه معرفی می‌کند: «قهرمان‌سازی از معاویه و تلاش برای انسانی‌نشان‌دادن او.» این دوگانه به‌جای غنای شخصیتی، به سردرگمی ساختاری منجر شده‌است. به گفته او «سریال نه جسور است و نه بی‌طرف، بلکه محصول تردید و محافظه‌کاری تاریخی است».

منتقدان همچنین اشاره می‌کنند که سریال با حذف نقش یزید بن معاویه در فاجعه کربلا و اسارت خاندان پیامبر، تصویری منزه از خاندان اموی ارائه می‌دهد. در واقع، کل مجموعه تلاشی برای تطهیر معاویه و نادیده‌گرفتن نبرد صفین، ماجرای حکمیت، و کینه‌های تاریخی او با امام علی (ع) است. به گفته واعظ اسلامی، محمد نصر، این مجموعه در روایت تاریخ «یک‌سویه، انتخابی و گاه نادرست» عمل کرده است.

از زاویه روایی نیز سریال بیش از آنکه به مخاطب اجازه درک فضای فکری، اجتماعی و سیاسی آن دوران را بدهد، به بازسازی سانتیمانتالیستی شخصیت‌ها بسنده کرده و از درک عمق درگیری‌های فکری میان جناح‌های مختلف اسلامی ناتوان بوده‌است.

در مجموع، سریال «معاویه» در حالی با ادعای روایت تاریخ به میدان آمد که از منظر بسیاری از ناظران، بیشتر به بازنویسی تاریخ شباهت دارد. روایتی با بودجه‌ای سنگین اما پایی لرزان که نه‌تنها نتوانسته اجماع مذهبی یا هنری به‌دست آورد، بلکه به اختلافات تاریخی عمق و زخم تازه‌ای زده‌است.

مشروح این گزارش را می‌توانید در مجله عصرتی‌وی مطالعه کنید.