جنگل‌های هیرکانی، میراث هزارساله گیلان در خطر

جنگل‌های هیرکانی با قدمتی میلیون‌ها ساله و گونه‌های نادر گیاهی و جانوری، یکی از ارزشمندترین ذخایر طبیعی ایران و جهان هستند. یونسکو در سال ۲۰۱۹ جنگل‌های هیرکانی را به عنوان میراث طبیعی جهانی ثبت کرد، اقدامی که اهمیت این اکوسیستم را در سطح بین‌المللی نشان می‌دهد. اما اهمیت این جنگل‌ها تنها در قدمت و زیبایی‌شان خلاصه نمی‌شود؛ آن‌ها نقش کلیدی در تعدیل آب‌وهوا، حفظ منابع آب و جلوگیری از فرسایش خاک دارند. با این حال، همین سرمایه بی‌بدیل امروز در معرض تهدیدی جدی قرار گرفته است.

بزرگ‌ترین خطری که حیات جنگل‌های هیرکانی را تهدید می‌کند، قطع غیرمجاز درختان و قاچاق چوب است. طی سال‌های اخیر بارها مأموران منابع طبیعی و محیط‌بانان در گیلان خبر از کشف محموله‌های غیرقانونی چوب داده‌اند. درختانی که برخی از آن‌ها صدها سال عمر داشته‌اند، به راحتی با اره‌های موتوری بریده شده و برای مصرف صنعتی یا زغال‌گیری از دل جنگل خارج می‌شوند. این روند نه تنها پوشش گیاهی را نابود می‌کند، بلکه زیستگاه جانورانی چون پلنگ ایرانی و خرس قهوه‌ای را به شدت محدود می‌سازد.

زباله‌های رهاشده در طبیعت، دومین تهدید بزرگ برای جنگل‌های هیرکانی است. ورود هزاران گردشگر به این مناطق، بدون رعایت اصول زیست‌محیطی، باعث انباشت پلاستیک و پسماند در حاشیه رودخانه‌ها و مسیرهای پیاده‌روی شده است. کارشناسان هشدار می‌دهند تجزیه پلاستیک در جنگل ممکن است صدها سال طول بکشد و در این مدت به خاک، گیاهان و حتی جانوران آسیب جدی وارد کند. تصاویر متعدد از حیواناتی که در اثر بلعیدن پلاستیک یا گیر افتادن در زباله‌ها آسیب دیده‌اند، بارها منتشر شده و زنگ خطری برای آینده این اکوسیستم است.

تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها نیز به مشکلات افزوده است. کاهش منابع آبی و خشک شدن برخی چشمه‌ها، فشار مضاعفی بر جنگل‌ها وارد کرده است. کارشناسان می‌گویند تغییر اقلیم نه تنها تنوع زیستی را تهدید می‌کند، بلکه روند احیای طبیعی جنگل‌ها را نیز کند کرده است.

از سوی دیگر، ساخت‌وسازهای غیرمجاز و گسترش ویلاها در حاشیه جنگل‌ها عرصه را بر طبیعت تنگ‌تر کرده است. زمین‌خواری و تبدیل اراضی جنگلی به کاربری مسکونی یا کشاورزی، ضربه‌ای مهلک به پیوستگی این جنگل‌ها وارد کرده است. قطع درختان برای باز کردن جاده‌های دسترسی یا احداث خانه‌های شخصی، در سال‌های اخیر بارها مورد اعتراض فعالان محیط زیست قرار گرفته است.

اما شاید مهم‌ترین تهدید، کمبود آگاهی و فرهنگ عمومی باشد. بسیاری از گردشگران و حتی برخی ساکنان محلی هنوز به اهمیت جنگل‌های هیرکانی واقف نیستند. روشن کردن آتش در دل جنگل‌ها، چرای بی‌رویه دام و ورود وسایل نقلیه به مناطق ممنوعه، همگی نمونه‌هایی از رفتارهایی است که آینده جنگل را به خطر انداخته است. مسئولان محیط زیست بارها از مردم خواسته‌اند که نقش خود را در حفاظت از جنگل‌ها ایفا کنند، اما همکاری‌ها همچنان محدود است. با وجود تلاش‌های محیط‌بانان و سازمان‌های مردم‌نهاد، این جنگل‌ها همچنان بی‌دفاع در برابر موج تخریب قرار دارند.

جنگل‌های هیرکانی، با درختان کهن و تنوع زیستی بی‌نظیر، نیازمند توجه فوری مردم، مسئولان و گردشگران هستند. هر اقدامی که امروز برای حفاظت از این میراث طبیعی انجام شود، تضمین‌کننده زندگی پایدار نسل‌های آینده و حفظ سرمایه‌های طبیعی گیلان خواهد بود.