ابوالفضل بیهقی؛ نویسنده‌ای که تاریخ را با صداقت نوشت
نیشابور(پانا)- ابوالفضل بیهقی، نویسنده، ادیب و مورخ نامدار ایرانی در قرن پنجم هجری، یکی از درخشان‌ترین چهره‌های نثر فارسی است. اثر ماندگار او، «تاریخ بیهقی» نه‌تنها سندی ارزشمند از دوران غزنویان، بلکه نمونه‌ای بی‌نظیر از نثر شیوا و حقیقت‌گوی فارسی است. بیهقی با قلمی آگاه و دیدگاهی انسانی، تاریخ را به زبانی نو و اخلاقی روایت کرد و نام خود را در حافظه‌ی فرهنگی ایران جاودانه ساخت.
ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی در سال ۳۸۵ هجری قمری در شهر بیهق (سبزوار امروزی) به دنیا آمد. او از کودکی به علم و دانش علاقه‌مند بود و پس از سال‌ها تحصیل، وارد دستگاه دیوانی دربار سلطان محمود غزنوی شد. بیهقی در دوران سلطنت مسعود غزنوی به عنوان یکی از دبیران ارشد دیوان، در اداره‌ی امور حکومتی نقش داشت و به سبب دقت، نظم و صداقتش در میان هم‌دوره‌ای‌های خود زبانزد بود.
بیهقی پس از سال‌ها خدمت در دیوان، تصمیم گرفت آنچه در دوران حکومت غزنویان دیده و تجربه کرده بود را به‌صورت دقیق و بدون تحریف بنویسد. حاصل این تلاش، اثری شد که امروز با نام «تاریخ بیهقی» شناخته می‌شود؛ کتابی که در کنار ارزش تاریخی، از لحاظ ادبی و اخلاقی نیز یکی از شاهکارهای زبان فارسی به شمار می‌رود.
در میان نویسندگان قرن پنجم، نثر بیهقی جایگاهی ویژه دارد. نوشته‌های او آمیخته با واقع‌گرایی، صداقت و عمق انسانی است. او در روایت تاریخ، فقط به پادشاهان و جنگ‌ها نپرداخت، بلکه از مردم، رفتارها، احساسات و سرنوشت انسان‌ها نیز نوشت. بیهقی با واکاوی انگیزه‌ها و تحلیل روانشناختی شخصیت‌ها، تاریخ را فراتر از یک گزارش ساده برد و به یک اثر ادبی-اخلاقی ماندگار تبدیل کرد. نثر او ساده و روان است، اما در عین حال پر از زیبایی و ظرافت ادبی است؛ نثری که هنوز پس از قرن‌ها، برای خواننده‌ی امروز زنده و تاثیرگذار است.
کارشناسان زبان و ادبیات فارسی، بیهقی را پایه‌گذار نثر علمی و تاریخی فارسی می‌دانند. در آثار او خبری از اغراق و تملق نیست؛ بلکه هر جمله بر پایه‌ی واقعیت و اندیشه‌ای دقیق بنا شده است. او در نوشتن وقایع، همیشه انصاف را رعایت می‌کرد و حقیقت را فدای قدرت و مقام نمی‌ساخت.
کتاب «تاریخ بیهقی» درباره‌ی دوران حکومت سلطان مسعود غزنوی نوشته شده است، اما ارزش آن تنها در ثبت حوادث تاریخی نیست. در لابه‌لای روایت‌ها، بیهقی درباره‌ی اخلاق، عدالت، خیانت، وفاداری و سرنوشت انسان‌ها سخن می‌گوید. نمونه‌ی اعلای این نگاه، روایت تکان‌دهنده‌ی "داستان حسنک وزیر" است که به شکلی عمیق به تعارض میان اخلاق و قدرت می‌پردازد. او به مخاطبش یاد می‌دهد که از گذشته درس بگیرد و حقیقت را بر هر چیز دیگری مقدم بدارد.
در بسیاری از دانشگاه‌ها و مدارس، بخش‌هایی از نوشته‌های بیهقی به عنوان نمونه‌ی نثر فارسی آموزش داده می‌شود. زبان او الگوی سادگی، دقت و زیبایی است. همین ویژگی باعث شده تا بیهقی نه فقط یک مورخ، بلکه یک معلم اخلاق و اندیشه شناخته شود.
ابوالفضل بیهقی با قلمی آگاه و وجدانی بیدار، میراثی ماندگار برای فرهنگ ایران بر جای گذاشت. او در روزگاری که چاپلوسی و ترس در دربار پادشاهان مستبد غزنوی رواج داشت، حقیقت را گفت و از راستی دفاع کرد. یاد و نامش یادآور ارزش‌هایی است که همیشه باید در دل جامعه زنده بمانند: صداقت، خرد، انصاف و عشق به حقیقت.
ارسال دیدگاه