«پزشک خانواده» در ریل اجرا؛ چالش اصلی تأمین اعتبار

طرح پزشک خانواده در ایران از دهه ۸۰ آغاز شد و  در سال‌های گذشته، نسخه شهری این طرح در برخی استان‌ها مانند فارس و مازندران  مورد اجرا قرار گرفت، اما اجرای سراسری آن به‌دلیل وجود برخی مشکلات به‌طور کامل انجام نشد و بر اساس گزارش‌ها، یکی از مشکلات اجرای کامل طرح، کمبود زیرساخت‌های سلامت الکترونیک، نظام ارجاع و یکپارچگی پرونده‌های پزشکی است. 

مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش داده که بخشی از چالش‌های مالی اجرای طرح به ناکافی بودن سرانه مالی‌ در برابر تورم و نقص در حقوق مراقبان‌ سلامت  مربوط می‌شود. از طرفی تعدد مسئولیت‌های تعریف شده برای پزشک خانواده، کسور بیمه‌ای، فقدان امنیت شغلی و  آموزش‌محور بودن آموزش پزشکی از دلایلی‌ است که پزشکان در این طرح انگیزه کافی برای ماندن ندارند. 

پزشک خانواده در اولویت دولت چهاردهم

اما با روی کار آمدن دولت چهاردهم، نگاه به طرح پزشک خانواده تغییر کرده است و در اولویت دولت به‌ویژه شخص رئیس‌جمهور قرار دارد  به‌طوری که بر اساس اعلام وزارت بهداشت، گسترش پوشش طرح در شهرهای کوچک و ادامه استقرار نظام ارجاع در دستور کار قرار دارد و جلسات مستمر ارزیابی با حضور مسئولان ارشد دولت در حال برگزاری است. 

بر اساس اعلام وزارت بهداشت، جلسات پایش طرح پزشک خانواده با حضور رئیس‌جمهور، وزیر بهداشت و مسئولان بیمه‌ها در حال انجام است و در این جلسات، وضعیت جمعیت تحت پوشش، تعداد پزشکان مستقر، روند ارجاع‌ها و بار مالی طرح برای بیمه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت پیش از این با اعلام اینکه برنامه پزشکی خانواده از ابتدای مهر ماه اجرا شود، گفته بود: «اگر اعتبار ۳۷هزار میلیارد تومانی این برنامه را به طور کامل تخصیص دهند، مشکلی در زمینه اجرای آن ایجاد نمی‌شود.»

معاون بهداشت وزارت بهداشت  همچنین توضیح داده بود: «با توجه به اینکه برای اجرای برنامه پزشکی خانواده آماده بودیم، پیش‌بینی می‌کنم که توانایی اجرای این برنامه را در اغلب دانشگاه‌های پزشکی کشور از ابتدای مهر ماه داشته باشیم. اجرای برنامه پزشکی خانواده به صورت تدریجی است؛ منظور این است که دانشگاه‌ها برنامه پزشکی خانواده را به یکباره در تمام سطح استان اجرا نمی‌کنند و آن را تدریجی اجرا می‌کنند. اگرچه برنامه به صورت تدریجی اجرا می‌شود اما تمام دانشگاه‌های علوم‌پزشکی چگونگی اجرای آن از آغاز تا پایان را ارائه می‌دهند. »

 سه‌شنبه ۲۷ آبان ۱۴۰۴ نیز در جلسه‌ای با ریاست مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور و با حضور رئیس فرهنگستان علوم پزشکی، معاون اجرایی رئیس جمهور، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و مدیران مرتبط از وزارت بهداشت، سازمان‌های بیمه‌گر و سازمان برنامه و بودجه،  اقدامات انجام شده و تمهیدات لازم برای اجرای سریع‌تر و دقیق‌تر طرح پزشک خانواده مورد بررسی قرار گرفت.

 در این جلسه گزارشی از آغاز اجرای آزمایشی طرح پزشک خانواده در ۶۴ شبکه سلامت و داشبورد مدیریتی آن ارائه شد که آمادگی مطلوب زیرساخت‌های الکترونیکی برای گسترش پوشش طرح را نشان می‌داد.

رئیس جمهور با تاکید بر اینکه خط قرمز اجرای طرح، جلوگیری از افزایش پرداخت از جیب مردم و رعایت شأن و کرامت آنان است، تاکید کرد: «مردم نباید در دریافت خدمات درمانی سردرگم باشند.»

پزشکیان همچنین خاطرنشان کرد که ضامن اجرای موفق طرح، پرداخت متناسب و به‌موقع حقوق ارائه‌دهندگان خدمات است و مشکل نظام سلامت نه کمبود منابع، بلکه توزیع نادرست آن است. در صورت تخصیص درست منابع، کیفیت خدمات و بهره‌وری تجهیزات به شکل چشمگیری ارتقا خواهد یافت.

کمیسیون بهداشت مجلس  پیگیر طرح پزشک خانواده

همایون سامه‌یح نجف‌آبادی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره اجرای طرح پزشک خانواده با تأکید بر اینکه این کمیسیون پیگیر اجرای طرح مذکور است، به پانا گفت: « دستورالعمل‌ها و برنامه‌های لازم برای اجرای پزشک خانواده از سوی وزارت بهداشت تدوین شده است. اوایل سال جاری، پس از بسته شدن بودجه و در ادامه برنامه هفتم توسعه، وزیر بهداشت با حضور در کمیسیون تمایل جدی خود را به اجرای این طرح اعلام کرد؛ اما کمیسیون به دلیل نگرانی‌های بودجه‌ای معتقد بود که وزارت بهداشت توان مالی لازم برای اجرای کامل آن را ندارد. با این حال وزیر تأکید داشت که اجرای این طرح الزام قانونی است و عدم اجرای آن تخلف محسوب می‌شود.»

او در تشریح وضعیت کنونی این برنامه افزود: «تمامی زیرساخت‌های مورد نیاز برای اجرای طرح پزشک خانواده در شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر در حال تکمیل است. با توجه به محدودیت منابع مالی، کمیسیون بهداشت از وزارتخانه خواست که اجرای طرح را در گام نخست در حداقل دو استان آغاز کند و سپس به‌تدریج آن را به سایر استان‌ها گسترش دهد. با اجرای آزمایشی، نقاط قوت و ضعف طرح شناسایی شده و اصلاحات لازم اعمال خواهد شد.»

نجف‌آبادی بزرگ‌ترین مانع موجود را کمبود اعتبارات دانست و توضیح داد: «در این طرح پزشک باید حدود ۷۰ میلیون تومان حقوق دریافت کند و وزارت بهداشت اعلام کرده که توان پرداخت آن را دارد، اما موضوع تأمین پایدار منابع همچنان جدی است. امیدواریم وزارت بهداشت این مسیر را با دقت و برنامه‌ریزی کامل طی کند تا طرح پزشک خانواده به هدف اصلی خود یعنی ارتقای عدالت در سلامت برسد.»

آغاز عملیات اجرایی پزشکی خانواده در ۶۴ شبکه بهداشتی

همچنین محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت  با بیان اینکه پزشکی خانواده و نظام ارجاع یکی از برنامه‌های اساسی قانون برنامه هفتم توسعه است، اظهار کرد: در حوزه وزارت بهداشت اقدامات اساسی‌ برای این برنامه انجام شده است. زیرساخت الکترونیک آماده‌سازی شده و شهرها و روستاهایی که مشمول این قانون می‌شوند شناسایی شده‌اند.

وزیر بهداشت درباره آخرین وضعیت اجرای طرح پزشک خانواده گفت: برنامه ۰۳ این قانون نیز نوشته شده است و بنابراین ما اکنون در حال شروع عملیات اجرایی در ۶۴ شبکه بهداشتی کشور هستیم.

اجرای پزشک خانواده که به گفته متولیان نظام سلامت یک «برنامه مستمر و بلندمدت» است با وجود چالش‌های متعددی که داشته اکنون به‌صورت منسجم‌تر آغاز شده است. حسن نتاج صلحدار، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با بیان اینکه طرح پزشک خانواده یکی از اقدامات مهم دولت‌های گذشته بوده و لازم بود با سازوکارهای جدید دنبال شود، به پانا گفت: اگر قرار است رویکرد پیشگیرانه در نظام سلامت تقویت شود و از فشار هزینه‌های درمانی بر مردم کاسته شود، باید هرچه سریع‌تر طرح پزشک خانواده در کل کشور عملیاتی شود.

این نماینده مجلس خاطرنشان کرد:  طبق گزارش ارائه‌شده در جلسات کمیسیون بهداشت، روند اجرای پزشک خانواده روستایی رو به بهبود است و روستایی نسبت به گذشته دسترسی کارآمدتری به پزشکان دارند.

با وجود آنکه اجماع قابل‌توجهی میان دولت، مجلس و نهادهای مرتبط درباره ضرورت اجرای طرح پزشک خانواده شکل گرفته است اما آینده این برنامه همچنان به میزان تخصیص اعتبار و تداوم اصلاحات ساختاری وابسته است و اکنون نگاه‌ها به وزارت بهداشت و سازمان برنامه و بودجه دوخته شده تا با تأمین منابع پایدار و اجرای مرحله‌ای، مسیر عملیاتی شدن پزشک خانواده در سراسر کشور هموار شود.