کاهش مهاجرت پرستاران ایرانی صحت دارد؟

با تشدید مشکلات اقتصادی در کشور طی سال‌های اخیر، شاهد مهاجرت پرستاران و پزشکان از کشور بوده‌ایم. موضوعی که موجب نگرانی مسئولان، کارشناسان و مردم شده است. اخیرا نیز محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت از کاهش ۳۵ درصدی مهاجرت پرستاران در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل از آن خبر داده است؛ ادعایی که پرستاران و فعالان حوزه سلامت آن را تایید نمی‌کنند و معتقدند آمار مهاجرت فروکش نکرده است و پرستاران به روش‌های مختلفی از کشور خارج می‌شوند.

کاهش قابل توجه تقاضای دریافت نامه جهت مهاجرت پزشکان و پرستاران از کشور

کاهش قابل توجه تقاضای دریافت نامه جهت مهاجرت پزشکان و پرستاران از کشور خبری است که اخیرا از سوی محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده و گفته است که یکی از شاخص‌هایی که همواره مورد توجه و بررسی ماست، میزان مهاجرت نخبگان، به‌ویژه در حوزه سلامت، شامل پزشکان و پرستاران است. در بررسی‌هایی که انجام می‌دهیم، یکی از معیارهای ارزیابی میزان تمایل به مهاجرت، تقاضا برای تایید صلاحیت یا دریافت نامه‌ای به نام "گود استندینگ" (Good Standing) است. این نامه نشان‌دهنده میزان علاقه‌مندی افراد به دریافت مدارک لازم برای مهاجرت است.

وزیر بهداشت ادامه داد: آنچه در سال گذشته اتفاق افتاده، کاهش قابل توجهی در تقاضای دریافت این نامه، هم در رشته پزشکی و هم در رشته پرستاری بوده است. در حوزه پرستاری، میزان تقاضا برای "گود استندینگ" در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ حدود ۳۵ درصد کاهش داشته است. همچنین در حوزه پزشکی نیز این کاهش حدود ۱۸ درصد بوده است.این موضوع قابل تحلیل است و تحلیل آن بحث مفصلی را می‌طلبد، اما در هر صورت، این کاهش می‌تواند نشانه‌ای باشد که باید با دقت بررسی، تحلیل و پیگیری شود.

گزارش وزیر بهداشت از روند مهاجرت پزشکان و پرستاران

محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت در جلسه هیات دولت(هفتم خردادماه سال جاری) گزارشی از روند مهاجرت، پرستاران، پزشکان و متخصصان ارائه و اعلام کرد که این آمار در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ با کاهش چشمگیر روبه‌رو بوده است. بر اساس گزارش وزیر بهداشت، روند مهاجرت پزشکان و پرستاران در سال‌های اخیر به شرح زیر بوده است:

مهاجرت پزشکان

• سال ۱۳۹۸: افزایش ۲۳۲ درصدی مهاجرت پزشکان نسبت به سال ۱۳۹۷.
• سال ۱۳۹۹: کاهش ۸ درصدی نسبت به سال قبل، احتمالاً به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا.
• سال ۱۴۰۰: افزایش ۱۰۲ درصدی.
• سال ۱۴۰۱: افزایش ۴۲ درصدی.
• سال ۱۴۰۲: افزایش ۶ درصدی.
• سال ۱۴۰۳: کاهش ۱۸ درصدی در مجموع سال، با کاهش چشمگیر در نیمه دوم (شهریور تا اسفند).

مهاجرت پرستاران

• در سال ۱۴۰۳، مهاجرت پرستاران کاهشی ۳۵ درصدی داشته است.

کاهش ماهانه مهاجرت پرستاران در نیمه دوم سال ۱۴۰۳ به ترتیب ۴۴، ۲۸، ۵۷، ۶۷، ۴۳، ۵۴ و ۵۴ درصد بوده است.

در خواست نظام پرستاری برای ورود مستقیم رئیس‌جمهور به مساله کمبود پرستار

احمد نجاتیان، رئیس کل سازمان نظام پرستاری نیز دوم خردادماه سال جاری با حضور در یک برنامه تلویزیونی خواستار ورود مستقیم رئیس جمهوری به مسئله کمبود پرستار در کشور شد.

وی گفت: معضل کمبود پرستار به مرحله خطرناکی رسیده است و دستگاه‌هایی مثل سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور استخدامی برای حل این مسئله مهم همکاری نمی‌کنند، از رئیس جمهوری می‌خواهیم شخصاً برای حل این معضل ورود کنند. هنوز پرستاران ۸۹ روزه و شرکتی در بیمارستان‌ها داریم حتی پرستاران دوران کرونا نیز استخدام نشده‌اند. کمبود پرستار در بیمارستان‌ها بسیار شدید است و با وجود آموزش سالانه ۱۲ هزار پرستار در ۴ سال گذشته کمتر از ۱۰ هزار پرستار استخدام شده‌اند.

نجاتیان ادامه داد: هم در جذب و هم در نگهداشت پرستاران مشکلات جدی وجود دارد به همین علت سالانه حدود ۱۸۰۰ پرستار از سیستم بیمارستان‌های دولتی خارج می‌شوند و تعداد زیادی از آنان مهاجرت می‌کنند.

محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانه پرستار درباره اهمیت نقش پرستاران در حوزه سلامت به پانا گفت: «سلامتی اصل اولیه نیاز انسان‌هاست و تامین سلامت هم وظیفه حاکمیت است. پرستاران در این حوزه نقش زیادی دارند چون پرستاری تعطیلی ندارد.»

مهم‌ترین دلیل مهاجرت در حوزه پرستاری مساله اقتصادی است

دبیر کل خانه پرستار بهبود وضعیت معیشت جامعه پرستاری و رفع تبعیض‌های موجود در نظام سلامت را مهم‌ترین دغدغه این قشر از جامعه عنوان کرد و درباره مهاجرت پرستاران گفت: «مهاجرت‌ها یکسری دلایل دارند که از دلایل آن می‌توان به مسایل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد اما مهم‌ترین دلیل مهاجرت در حوزه پرستاری مساله اقتصادی است که شامل دستمزد پایین پرستاران و هزینه‌های بالای زندگی می‌شود. پرستاری که در سال گذشته ۱۵ میلیون تومان حقوق می‌گرفته است و امسال به ۱۸ میلیون تومان رسیده است در صورتی‌که پرستاری با جان انسان‌ها سروکار دارد و اگر آن‌ها دغدغه معیشت داشته باشند، جان بیماران در معرض خطر قرار می‌گیرد.»

دبیرکل خانه پرستار با اشاره به سختی کار پرستاران نیز گفت: «موضوع دومی که چالش جامعه پرستاری محسوب می‌شود، سختی کار پرستاران و کمبود کادر پرستاری است که موجب مهاجرت پرستاران و به تعبیری فرار آن‌ها می‌شود. زمانی که در بیمارستان کمبود پرستار وجود دارد، حتی با خطر مرگ و میر بیماران هم مواجه هستیم.»

شریفی‌مقدم با اشاره کمبود نیروی پرستاری در کشور گفت: «به ازای هر تخت باید دو پرستار وجود داشته باشد اما این عدد اکنون یک و در برخی شهرها به ۰.۶ یا ۰.۷ دهم است. این وضعیت باعث می‌شود که در وضعیت عادی به جای ۶ بیمار برای یک پرستار، ۱۲ نفر را در نظر می‌گیرند در حالی که بر اساس استانداردهای جهانی به ازای هر هزار نفر جمعیت ۱۰ پرستار به بالا برای بالاترین میزان مراقبت، ۵ تا ۶ پرستار برای متوسط مراقبت و ۳ پرستار برای حداقل مراقبت است. پرستاران به دلیل معیشت مجبور به دو یا سه شیفت کار هستند که این مساله درصد خطا را افزایش می‌دهد.»

وی تبعیض در نظام سلامت را یکی دیگر از عوامل مهاجرت پرستاران عنوان کرد و گفت: «مشکلات پرستاران با زیرساخت ناعادلانه هیچ‌گاه حل نخواهد شد. تبعیض علت مهمی است که متاسفانه بین گروه‌های پزشکی و پرستاری وجود دارد. در ایران یک پزشک چند صد میلیون کارانه می‌گیرد و در مقابل پرستار چند میلیون کارانه می‌گیرد که این تعارض منافع سال‌هاست در کشور ما وجود دارد. مشکل پرستاران بی‌عدالتی و ناامیدی از وضعیت موجود است که همچنان به قوت خود باقی است.»

پرستاران از روش‌های مختلفی اقدام به رفتن می‌کنند

شریفی مقدم خاطرنشان کرد: «باید بررسی کرد که کدام یک از این عوامل که باعث مهاجرت پرستاران شده است، بهبود پیدا کرده که تقاضا برای مهاجرت کاهش پیدا کرده است. باید شاخص‌های مربوط به مطالبات پرستاران بهبود یابد که وضع بهتر شود. گفته می‌شود که آمار تقاضا برای دریافت برگه صلاحیت حرفه‌ای کاهش یافته است اما هیچ کسی نمی‌تواند آمار دقیق پرستارانی که مهاجرت کرده‌اند را اعلام کند چرا که پرستاران از روش‌های مختلفی اقدام به رفتن می‌کنند که یکی از آن‌ شرکت‌های کاریابی است و از طرفی برخی کشورها نیز برگه صلاحیت حرفه‌ای نمی‌خواهند بنابراین آماری که وزیر بهداشت به آن استناد کرده است، نمی‌تواند واقعی باشد.»

وی اضافه کرد: «دریافت دریافت برگه صلاحیت حرفه‌ای، دلیلی بر رفتن یا ماندن پرستاران نیست و استناد به آمار مربوط به دریافت این برگه متقن نیست.»

مهاجرت پرستاران، نشانه‌ای از چالشی ساختاری در نظام سلامت است که اگر امروز به آن توجه نشود فردا ممکن است در شکل کاهش کیفیت مراقبت‌های سلامت، خالی‌ماندن تخت‌ها و طولانی‌شدن صف‌های درمان رخ‌نمایی کند.