«نمایه رشدی - تربیتی - آموزشی» نیازمند بازنگری مبتنی بر مبانی علمی است

رضوان حکیم‌زاده در گفت‌وگو با پانا با اشاره به تدوین «نمایه رشدی - تربیتی - آموزشی دانش‌آموزان» اظهار کرد: این موضوع نخستین‌بار در برنامه هفتم توسعه مورد توجه قرار گرفت و پیش از آن نیز در دولت سیزدهم در برخی جلسات مطرح شده بود. اصل کلی این بحث، شناخت دقیق‌تر دانش‌آموز برای فراهم‌کردن فرصت‌های بهتر یادگیری و تربیت است که امری پسندیده و ضروری به شمار می‌رود.

وی افزود: با این حال، یک ابهام جدی در تعریف عملیاتی «نمایه رشدی» وجود دارد. از منظر علمی، نمایه رشدی به ویژگی‌هایی اطلاق می‌شود که کودک باید در ابعاد مختلف رشد از جمله رشد مهارت‌های زبانی، حسی‌ـ‌حرکتی، اجتماعی‌ـ‌عاطفی و شناختی، در سنین مختلف کسب کند. این چارچوب، تعریفی جهانی دارد و توسط نهادهایی مانند سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت کشورمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حکیم‌زاده با تأکید بر اینکه این شاخص‌ها وابسته به فرهنگ کشورها نیست، تصریح کرد: همان‌طور که مشخص است کودک شش‌ماهه یا پنج‌ساله چه توانایی‌هایی باید داشته باشد، مبنای غربالگری‌های سازمان آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی نیز همین شاخص‌های رشدی است. هدف از این سنجش‌ها، شناخت وضعیت کودک در نقطه شروع نسبت به استانداردهای رشد است.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش خاطرنشان کرد: نمایه رشدی به‌طور معمول تا پیش از ورود کودک به مدرسه معنا دارد و پس از ورود به نظام آموزشی، تجربه‌های یادگیری کودک تغییر می‌کند. از نظر علمی، نمی‌توان برای دانش‌آموز ۱۵ ساله استاندارد رشدی در حوزه‌هایی مانند رشد حرکتی یا زبانی تعریف کرد زیرا در این سن، موضوع اصلی «سنجش سواد و یادگیری» است، نه رشد اولیه کودکی. لذا به‌نظر می‌رسد کسانی که این عنوان را تدوین کرده‌اند، به مبانی علمی آن توجه کافی نداشته‌اند.

وی با اشاره به بخش «نمایه آموزشی» این عنوان گفت: آموزش عملا در قالب کارنامه تحصیلی تعریف می‌شود و در رویکردهای نوین ارزشیابی، تأکید بر «ارزشیابی برای یادگیری» و «ارزشیابی به‌مثابه یادگیری» است، یعنی دانش‌آموز با عملکرد گذشته خود مقایسه شود. با این حال، در این طرح نیز مشخص نشده که «نمایه آموزشی» به‌طور دقیق چه تعریفی دارد. اگر بتوانیم بر اساس آن اصولی که در سند تحول بنیادین گفته است با توجه به کارنامه کار کنیم کار خوبی است.

حکیم‌زاده درباره بخش «نمایه تربیتی» یا آنچه کارنامه پرورشی نامیده می‌شود نیز اظهار کرد: در برخی جلسات، ایده‌هایی مطرح شد که نگران‌کننده بود، از جمله ثبت صفر تا صد فعالیت‌های دانش‌آموز و صدور گزارش‌های قطعی تربیتی. این سئوال جدی وجود دارد که آیا اساساً مجاز هستیم برای کودکی که در حال رشد است، گزارش‌ تربیتی صادر کنیم؟ مدرسه باید محل تربیت باشد، نه محل حذف یا اعمال گزینش. دانش‌آموز ممکن است دچار مشکل رفتاری یا آموزشی باشد و وظیفه مدرسه، اصلاح و تربیت اوست، نه طرد کردن دانش‌آموز.

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش‌وپرورش تصریح کرد: اگر قرار باشد گزارشی در تمام مقاطع تحصیلی همراه دانش‌آموز باقی بماند و در ثبت‌نام‌های بعدی ملاک تصمیم‌گیری شود، این امر تضییع حقوق دانش‌آموز بوده و با رویکردهای تربیتی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش همخوانی ندارد. البته اگر کارنامه تربیتی به شناسایی علاقه‌مندی‌ها، استعدادها، نیازها و سطح یادگیری دانش‌آموز کمک کند، اقدامی ارزشمند خواهد بود اما لازمه آن، تعریف عملیاتی شفاف، علمی و محترمانه و پیش‌بینی سازوکارهایی برای جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده است.