در گفت‌و‌گو با پانا:
سینمای مستند بی‌واسطه‌ترین و صادقانه‌ترین شکل سینماست
مستندساز هم ناظر است و هم کنشگر/مستند فقط ثبت واقعیت نیست، رسالت اجتماعی هم دارد
تهران (پانا) - مریم الهامیان، مستندساز، با تأکید بر شفافیت و صداقت در سینمای مستند می‌گوید: این گونه سینمایی بی‌واسطه‌ترین ارتباط را با مخاطب برقرار می‌کند و در کنار ثبت واقعیت، نقشی جدی در ایجاد آگاهی و تغییرات اجتماعی دارد.
مریم الهامیان، یکی از شناخته شده‌ترین مستندسازان جوان سینمای ایران است که با او درباره ورودش به این عرصه گفت‌وگویی داشتیم که در مطلب ذیل می‌خوانید.
از چه زمانی وارد عرصه مستندسازی شدید و اولین جرقه علاقه شما به این حوزه چه بود؟
از سال ۸۱ وارد حوزه سینما شدم. در دوره باشگاه رادیو و تلویزیون جوان شرکت کردم و آنجا بود که کم‌کم به سمت مستند رفتم. بعضی وقت‌ها جلوی دوربین بودم، به عنوان راوی یا پژوهشگر و نویسنده نریشن. همان زمان دنیای مستند برایم جذاب شد. بعد هم در دانشگاه تربیت مدرس ادبیات نمایشی خواندم و بیشتر در حوزه نوشتن و پژوهش جلو رفتم. یکی از فیلم‌هایی که در نوجوانی دیدم و خیلی روی من اثر گذاشت «نانوک شمال» بود؛ همان موقع حس کردم مستند می‌تواند راهی باشد برای نگاه کردن واقعی‌تر به دنیا.
اولین مستند جدی شما چه بود؟
اولین مستندی که جدی ساختم «امید شهر خسته» بود درباره شهر قائمشهر و تیم فوتبال نساجی. برای من خیلی مهم بود، چون به نوعی بازگشت به ریشه‌ها و دغدغه‌های شخصی‌ام بود.
سینمای مستند را چطور تعریف می‌کنید؟
سینمای مستند برای من بی‌واسطه‌ترین شکل سینماست. سینمایی است شفاف، سالم و صادق. در آن خبری از اغراق و جلوه‌گری نیست؛ مخاطب مستقیماً با حقیقت مواجه می‌شود و همین جذابیت آن است.
در کار با سوژه‌ها، مستندساز را بیشتر ناظر می‌دانید یا کنشگر؟
به نظرم مستندساز هم ناظر است و هم کنشگر. حتی در مستند طبیعت، آن‌قدر با محیط عجین می‌شوی که بخشی از آن می‌شوی. در مستند اجتماعی هم فقط نگاه نمی‌کنی، بلکه با نحوه روایت و زاویه دیدت باعث می‌شوی مخاطب واکنش نشان دهد.
ایده‌های فیلم‌هایتان از کجا می‌آید؟
از زیست شخصی‌ام. از سفرهایی که می‌روم، از معاشرت‌ها، کتاب‌هایی که می‌خوانم و حتی شنیده‌هایم. مستندساز باید نگاه دقیق‌تری به جامعه و محیط اطرافش داشته باشد؛ چیزهایی را ببیند که بقیه معمولاً از کنارش رد می‌شوند.
مرز میان واقعیت و خلاقیت در کار شما کجاست؟
من تلاش می‌کنم دوربینم همیشه صادقانه واقعیت را ثبت کند. اما خلاقیت در مرحله روایت و تدوین خودش را نشان می‌دهد. اینکه با چه صحنه‌ای شروع کنم، روایت را چطور بچینم، ریتم کار چگونه باشد. این‌جاست که خلاقیت وارد می‌شود، بدون اینکه به اصل واقعیت خدشه‌ای وارد شود.
چالش‌برانگیزترین بخش کار برای شما چیست؟
فیلمبرداری و ارتباط گرفتن با سوژه. خیلی وقت‌ها گرفتن مجوزها یا نزدیک شدن به سوژه‌ها سخت‌ترین بخش کار است. باید در عین احترام به حریم خصوصی، لحظه ناب را هم ثبت کنی؛ این تعادل کار آسانی نیست.
به نظر شما وظیفه مستند فقط ثبت واقعیت است یا ایجاد تغییر اجتماعی هم دارد؟
این دو از هم جدا نیستند. وقتی واقعیت را ثبت می‌کنی، آگاهی ایجاد می‌شود. این آگاهی می‌تواند تغییر اجتماعی به وجود بیاورد. به همین دلیل معتقدم مستند علاوه بر ثبت واقعیت، رسالتی فرهنگی و اجتماعی هم دارد.
شخصی‌ترین فیلمتان کدام بوده است؟
«امید شهر خسته» چون درباره شهر زادگاهم قائمشهر و تیم نساجی بود. در آن فیلم بخشی از خاطرات کودکی و دغدغه‌های شخصی‌ام بازتاب پیدا کرد.
چه بازخوردی از مخاطبان گرفته‌اید؟
خیلی‌ها بعد از دیدن فیلم‌هایم می‌گفتند داستانش شبیه زندگی خودشان یا اطرافیانشان است. همین همذات‌پنداری و همراهی برای من ارزشمندترین بازخورد است، چون نشان می‌دهد فیلم توانسته دل‌ها را لمس کند.
آینده مستند در ایران را چطور می‌بینید؟
خیلی روشن. نسل جوان مستندسازان بسیار خلاق، جسور و جریان‌ساز هستند. فقط امیدوارم حمایت‌ها بیشتر شود تا این استعدادها بهتر دیده شوند.
فضای مجازی و پلتفرم‌ها چه نقشی در دیده شدن مستندها دارند؟
خیلی مهم هستند. الان هرکسی با یک گوشی ساده در مترو یا هر جای دیگر می‌تواند فیلم ببیند. این دسترسی گسترده، فرصت بزرگی برای مستندسازان است که آثارشان راحت‌تر به دست مردم برسد.
توصیه شما به مستندسازان جوان چیست؟
باید زیاد بخوانند، زیاد ببینند، سفر کنند و شنونده خوبی باشند. تجربه زیسته خیلی مهم است. مهم‌تر از همه اینکه شجاع باشند و تولید کنند. حتی یک کار متوسط ساخته‌شده خیلی ارزشمندتر است از یک کار عالی که هیچ‌وقت ساخته نشود.
فاطمه آبروش
ارسال دیدگاه