نویسنده کتاب «تئاترکراسی در عصر مشروطه» مهمان «چراغ مطالعه»شبکه چهار شد

کامران سپهران در ابتدای برنامه گفت: تئاترکراسی در عصر مشروطه قرار است به تئاتر در عصر مشروطه بپردازد و در حقیقت به جامعه و تئاتر آن زمان نگاهی موازی بیندازد. در دموکراسی یونان می‌دانیم که طبقات اجتماعی عمدتاً می‌توانستند در آن نقشب نداشته باشند، مثلاً زنان، لایه‌های اجتماعی مختلف یا بردگان و ... . افلاطون خیلی دید مثبتی به تئاتر نداشت. او می‌گفت اگر در آن تئاتر قرار است آدم‌ها هویتی جدید بیابند این برای جامعه خطرناک است.

این پژوهشگر و نویسنده افزود: این چشم‌انداز کلی و مقدمه می‌شود تا بیاییم و این بحث را - بحثی که قرار است گروه‌های مختلف اجتماعی صدایشان شنیده شود و دیده شوند و فرصتی برای ابراز کردن داشته باشند - در این برهه تاریخ یعنی مشروطه ببینیم. به عنوان مثال فصل دوم کتاب سراغ مبحث زنان می‌رود، اقلیت‌های مذهبی، لایه‌های مختلف یا کارگران و کسانی که تا قبل شاید صدایشان کمتر شنیده می‌شد از دریچه تئاتر به آنها و مجالی که برای رساندن صدایشان یافته اند، نگاه می‌شود. این برهه، دوره‌ای است که انجمن‌های سیاسی و تشکل های مختلفی شکل گرفته است.

کامران سپهران در ادامه عنوان کرد: یک نکته جذاب اینکه این‌ها اکثراً خودشان را به تئاتر خیلی وابسته می‌دانند؛ یعنی افرادی هستند که شاید شناخت زیادی از تئاتر نداشتند ولی خود را ملزم می‌دانند در این عصر جدید از تئاتر استفاده کنند. برای اینکه آراءشان را ارائه دهند یا تنقیح افکار کنند. فصل سوم در حقیقت این را پوشش می‌دهد؛ یعنی انجمن‌هایی تشکیل می‌شوند و وظیفه خود می‌دانند به تئاتر هم بپردازند که حتی بعدها خیلی از آن‌ها کارگزاران سیاسی مملکت می‌شوند ولی در دوره جوانی‌شان یک تجربه تئاتری را هم دارند.

عضو هیأت علمی دانشگاه هنر تهران ادامه داد: در مشروطه این‌گونه نیست که افراد راحت تئاترهای خود را اجرا کنند. بگیر و ببندهایی وجود دارد و خود این شاید آن درام سیاسی ما را جذاب‌تر کرده است. در علوم سیاسی هم خیلی اتفاقات در حوزه تئاتر افتاده است. در قرن نوزدهم مثلاً ایپسن و دیگرانی فعال هستند، ولی در قرن بیستم هم اگر چنین نباشد باز به یونان برمی‌گردد. من نظریه‌پرداز نیستم و به نظرم آمد که می‌شود آن دوره را بررسی کرد. یک بخش قضیه آن پایه‌ها و نظریه است و یک بخش هم داده‌های تاریخی است. قبل از اینکه من شروع به نگارش کنم یا تحقیقم را جلو ببرم یک رفت و برگشتی بود بین اینها که به نظرم آمد این‌ها با هم می‌توانند خوب روی‌هم پیوند پیدا کنند. یعنی نظریه تئاترکراسی و این دوره تاریخی که مورد توجه من بود.

کورش علیانی مجری برنامه در این بخش از برنامه گفت: کتاب شما می‌گوید: فکر نکنید چون عدالت‌خانه به آن معنی که می‌خواستند محقق نشد پس نظریه شکست مشروطه به ‌جاست. خیر، مشروطه چیزهایی برای ما آورده که روی یکی از اینها من دست گذاشتم و آن تئاتر است. تئاتر یک فرم هنری نیست. خیلی بیشتر از این است. یک فعالیت اجتماعی است.

کامران سپهران سپس گفت: این نیست که شما بگویید فقط ما در ایران مشروطه و قیل و قال داشتیم. در آن دوره همه‌جا قیام و انقلاب هست. مثلاً ترکان جوان را بعدتر در عثمانی داریم. پس این آشوب در جای دیگر هم هست. منتهی این توازی خیلی جالب است. در واقع من «چراغ مطالعه» را روی تئاتر انداختم. برای همین گفتم یک نوع تبارشناسی کردم. یعنی یکسری واقعیات تاریخی را با یک تمرکزی روی یک قضیه پیگیری کردم. طبعاً در این تمرکز خیلی چیزهای پیرامون کمرنگ شده است، ولی این کتاب در این سطح صرفاً تمرکز اساسی خود را به تئاتر داده است و از دریچه این دارد تماشا می‌کند. اما لزوماً بگوییم این کتاب همه حرف آن دوران را می‌زند خیلی خیلی حرف خطایی است.

کورش علیانی پرسید شما می‌گویید تبارشناسی پس دارید به فوکو ارجاع می‌دهید؟

کامران سپهران در پاسخ گفت: این کار را نمی‌کنم. جای دیگری هم اخیراً دیدم چنین صحبتی شده است. در کتابم اشاره کردم که من به آن تعریف برنارد ویلیامز از تبارشناسی اشاره دارم که متفاوت است. یعنی قضیه فوکویی نیست. چون پای قدرت پیش می‌آید و این سؤال پیش می‌آید که چرا یک کلیدواژه قدرت در کار شما نیست. ادعایم این است که داده‌های تاریخی را تحریف نکردم. چون به نظرم فرضاً آقای طباطبایی هم تبارشناسی می‌کند ولی در آن تبارشناسی داده‌های تاریخی یک‌دفعه فراموش می‌شود و ما یک داستان خیالی‌تری را می‌خواهیم بشنویم که چه می‌شد که اگر حقوق مدرن از فقه استخراج می‌شد.

این مدرس حوزه‌ تئاتر همچنین اضافه کرد: می‌خواهم این را بگویم که قضیه برای من این است آن کنش که یک مفهوم طلایی در تئاتر است، این کنش در این دوره دارد انجام می‌شود. ما نمی‌توانیم به تحولات

افسانه, [۰۸.۱۲.۱۹ ۱۳:۵۱]
[Forwarded from افسانه]
اجتماعی بگوییم متوقف شوید، یک سری متفکر ما بیایند و یک مبانی استخراج کنند. به نظرم من به آن داده‌های تاریخی احترام گذاشتم.

مجری برنامه سپس این سوال را مطرح کرد که اگر از سطح تئاتر بالاتر بیاییم چه تصویر جامع‌تری از وضعیت دوران مشروطه به ما می‌دهید که این پژوهش تئاتری شما گوشه‌ای از آن را در بر بگیرد؟

کامران سپهران پاسخ داد: دید من این است که کنش‌های خود افراد مهم است و اینکه افراد در صحنه سیاست قرار می‌گیرند و نسبت به آن شرایط واکنش نشان می‌دهند و ما لزوماً نمی‌توانیم برویم بگردیم که این قبلاً در کتاب خود فلان حرف را زده بوده و این اتفاقی است که در حقیقت بداهه‌پردازی چیزی است که در ابتدا هم گفتیم و بحثی است که خیلی تئاتری است و بازیگران سیاست هم از این خیلی استفاده می‌کنند. این‌قدر ما برگردیم و همه نخبگان سیاسی را روی این نگاه بکنیم که قصدش این بوده که چطور این تناقض وجود دارد. تناقض این نیست، این هست که دارد بر اساس شرایط موجود آن اقدام و کنش خود را انجام می‌دهد و همه افراد می‌توانند ببینند.

وی در ادامه از دریچه تئاتر دیدن را این گونه معنا کرد: به‌طور مثال اینکه افراد می‌آیند و می‌خواهند دیده شوند و نامه و عریضه نمی‌نویسند. جمعیت انبوهی یک جا جمع می‌شوند و می‌خواهند صدای خودشان را برسانند. این خودش یک کنش تئاتری هست. یعنی بر اساس مقدمه‌ای که در کتاب گفته شده، مردم می خواهند صحنه خودشان را در فضای باز برپا کنند و از این لحاظ جامعه نسبت به چیزی که در قبل بود بسیار متفاوت است.

وی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا به این فکر افتاده اید که ۳۲ یا ۵۷ را این‌گونه تحلیل کنید گفت: در پایان کتاب گفته ام که بعد از شهریور ۲۰ تا ۳۲ شاید یک خصلت‌های مشابهی باشد. یا یک معنای دیگر اتفاقی که از بالا در جشن هنر شیراز می‌افتد از لحاظ هنر تئاتر که خود همین هم شاید خیلی پیامدهای سیاسی دارد، نه دقیقاً ولی شاید یک مقدار برای چنین بحث‌هایی همسایه باشد.

کامران سپهران در پایان گفت: افرادی هستند که در حوزه تئاتر و جامعه‌شناسی دارند کار می‌کنند. در غرب هم کتابی به نام تئاترکراسی چند سال بعد از این کتاب چاپ شده است. البته آن کار تاریخی نیست. بیشتر مفهوم تئاترکراسی را بررسی کرده و خیلی دقیق آن را مطالعه نکردم ولی برایم جالب بود که زمانی که من کار می‌کردم چنین چیزی نبود.

«چراغ مطالعه» برنامه ای تخصصی در حوزه کتاب است و با نویسندگان ایرانی در مورد آثارشان به گفتگو می نشیند. این برنامه شنبه ها ساعت ۲۱ روی آنتن شبکه ۴ می رود. تکرار این برنامه نیز یکشنبه ها ساعت ساعت ۱۰ و دوشنبه ها ساعت ۱۳ پخش می شود.