نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران: ساماندهی خیابان لاله‌زار باید متولی معینی داشته باشد

زهرا نژاد بهرام در جلسه‌ای برای بررسی و مشکلات خیابان لاله‌زار و گفت‌وگو برای باز زنده‌سازی این خیابان که با حضور محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران و علی محمد سعادتی شهردار منطقه 12 تهران برگزار شد به پانا گفت: ناصرالدین شاه پس از بازگشت از سفر اول فرنگستان به فکر احداث خیابانی مانند «شانزه‌لیزه» در تهران به عنوان «دارالخلافه» افتاد و دستور داد که از میان باغ مصفای لاله‌زار، خیابان بکشند و زمین‌های اطراف خیابان نیز میان «مقربین درگاه» تقسیم شد. بعدها در دوره پهلوی خوانندگان موسیقی عامیانه ایران همگی در لاله‌زار به روی صحنه می‌رفتند.

وی با اشاره به تفاوت خیابان لاله‌زار با خیابان شانزه‌ لیزه گفت: خیابان لاله‌زار از نظر شکلی تفاوت‌های بسیاری با خیابان شانزه‌لیزه داشت، به‌ طوری که پهنای خیابان شانزه‌لیزه در حدود ۱۰۰ متر و خیابان لاله‌زار حدود ۲۰ متر است و طول خیابان شانزه‌لیزه در حدود ۲ کیلومتربوده ولی طول خیابان لاله‌زار در حد یک کیلومتر است. همچنین در شانزه‌لیزه هزاران درخت کاشته شده و این خیابان به واسطه‌ درختان در دو بخش قابل تفکیک است ولی در خیابان لاله‌زار نظم خاصی در طراحی رویش درختان وجود ندارد.

نژادبهرام گفت: البته تفاوت‌های ظاهری بسیار زیادی بین این دو خیابان وجود دارد، ولی آنچه که در بعضی نوشتارها شباهت بین این دو خیابان عنوان می‌شود، این است که خیابان لاله‌زار در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی، همچون شانزه‌لیزه نماد نوگرایی و هنر ایران بود و «شانزه‌لیزه تهران» لقب گرفته بود. «خانه و باغ اتحادیه» یا «خانه امین‌السلطان» عمارتی مربوط به دوران قاجار است که به عنوان تنها بازمانده از خیابان لاله‌زار قدیم و یکی از خانه‌های بی‌نظیر در معماری عصر قاجار شناخته می‌شود. این خانه پس از کش و قوس‌های فراوان از سوی شهرداری منطقه ۱۲ در حال مرمت است.

وی با اشاره به هتل‌ها و مراکز تفریحی و بناهای شاخص در خیابان لاله‌زار خاطرنشان کرد: در این خیابان مجموعا 37 مجموعه تاریخی از جمله سینما، کافه، عکاسی و هتل وجود دارد. زمانی در لاله‌زار ۱۵ سینما و چندین تئاتر و تماشاخانه فعالیت داشت ولی امروزه ۱ تا ۲ سینما در این خیابان فعالیت دارد و اکثر سینماها اکنون از رونق افتاده‌اند. در اوایل دوره پهلوی، در ابتدای خیابان لاله‌زار از سوی میدان توپخانه مغازه‌ای به نام پیرایش قرار داشت که به دلیل داشتن پوشاک مد روز در تهران شهرت داشت. روبروی این مغازه کافه قنادی لاله‌زار قرار داشت. امروزه بیشتر لاله‌زار را صنف فروشندگان لوازم برقی در اختیار گرفته‌اند.

این عضو شورای شهر تهران ادامه داد: با آغاز نهضت مشروطیت، لاله‌زار به عنوان محل سکونت افراد مرفه و روشنفکر و پردرآمد و از مهمترین مراکز تجمع و مبارزه علیه استبداد شد به طوری‌ که در هرگوشه‌ای از این خیابان عده‌ای مشغول چاپ روزنامه‌ها بودند که با روی کار آمدن رضاشاه و دسته‌های مختلف فرهنگی و سیاسی، روبروی یکدیگر قرار گرفتند. از سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۲۰ با خراب کردن دیوارهای شهر و پرکردن خندق و ایجاد خیابان شاه‌‌ رضا (انقلاب اسلامی فعلی)، محور مرکزی شهر به سمت شمال کشیده شد، چنان که تاثیرات معماری اروپائی به خوبی مشاهده می‌شود.

وی افزود: پدیده‌های نوین غرب به راحتی در خیابان لاله‌زار رشد کرد و با سفر اروپاییان به تهران و نیاز به سکونت موقت به سبک اروپایی، هتل‌ شکل گرفت که اولین آنها گراندهتل بود. بعد از مسجد، در کوچه معروفی به نام اتحادیه که سینما مرجان یا سینما مایاک سابق در آن قرار دارد، در سال ۱۳۱۲ ه.ش اولین فیلم ناطق تاریخ سینمای ایران، یعنی دختر لر به نمایش گذاشته شد. کافه‌ها نیز نیاز به تفریحات به سبک اروپایی را برطرف می‌کردند. تمامی عوامل باعث شد که لاله‌زار به شکل اروپا عمل کند و فضایی به وجود آورد که مردم مجذوب اروپا دسته دسته به آن رو آوردند.

نژادبهرام با بیان اینکه دوران، دوره پهلوی اول، اوج خودنمایی و رونق این خیابان بوده است، گفت: افول لاله‌زار در دوره پهلوی دوم اتفاق افتاد. هرچه جمعیت شهر در این دوره بیشتر می‌شد، طبقه مرفه به سمت شمال شهر هدایت شد و به دنبال آنها واحدهای تجاری لوکس هم به آن مناطق راهی شدند؛ به‌ طوری که به‌ دلیل حضور افراد کم درآمد در این منطقه، بیشتر مغازه‌های عمده‌فروشی یا خیاطی‌ها تبدیل به تولیدی و سری‌دوزی شدند.

وی تصریح کرد: البته باید گفت که تولیدی‌های پوشاک نتوانستند همه عرصه‌های موجود در لاله‌زار را اشغال کنند؛ زیرا کالاهای جدید الکتریکی در این خیابان جایگزین شد و اطراف خیابان چراغ برق (امیر کبیر) را به علت سابقه وجود کارخانه برق مناسب استقرار این فعالیت‌ها دیدند. به این دلیل الکتریکی‌ها به خیابان ناصر خسرو و پشت شهرداری روی آوردند تا بتوانند به مشتریان کارخانه برق سرویس دهند. به واسطه گسترش جمعیت، سینماها و تئاترهای لاله‌زار ترفندهایی برای جلب مشتریان جدید که اغلب شهرستانی‌ها وسربازان بودند، پیدا کردند. بنابراین تئاتر و سینماهای لاله‌زار دچار تنزل کیفی شدند و با نمایش برنامه‌های طنز و مبتذل و ارزان قیمت، مشتریان جدیدی برای خود پیدا کردند. لاله زار دیگر محل اجرای نمایش‌های عارف و عشقی نبود، بلکه کمدین‌های درجه دو و سه با استفاده از لهجه‌های شهرستانی سعی در خنداندن مردم داشتند.

نژادبهرام با اشاره به سخنان احمد محیط طباطبایی یکی از نخبگان تهران‌شناس می‌گوید: عجیب است، مسئولان شهرداری که علاقه به ساختن پردیس‌های بزرگ سینمایی دارند، این خیابان را نادیده می‌گیرند. ساختمان‌های حاضر و آماده سینمایی که می‌توانند راه‌اندازی شوند. کافه‌هایی که می‌توانند فعال شوند. کتابفروشی‌های بسیاری در همین ساختمان‌ها می‌تواند بازسازی شود. همه این‌ها در قلب خیابان لاله‌زار می‌تواند دیده شود اما افسوس.

وی با بیان اینکه کمتر نوجوانی است که بداند لاله‌زار هنوز وجود دارد، گفت: اما لاله‌زار واقعا وجود داشته و دارد.

عضو کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران با اشاره به سیاست‌های پیشنهادی برای باز زنده‌سازی هویت فرهنگی- تاریخی خیابان لاله زار توضیح داد: اولین نکته‌ای که نسبت به هر اقدام و هماهنگی دیگری اولویت دارد، این مسأله است که بدانیم از لاله‌زار چه می‌خواهیم و چه چشم‌اندازی را بری آن پس از اجرای طرح متصور شده‌ایم. به نوعی می‌توان گفت ابتدا باید بر یک سری اصول مانیفست تور در حضور کلیه ذی‌نفعان و با تلاش برای جلب نظر و اقناع اکثریت، توافق کرد و پلان اجرایی را بر همان اساس پیاده‌سازی کرد.

این عضو شورای شهر تهران ادامه داد: این پروژه با توجه به حساسیت‌های زیادی که دارد، باید ضرورتاً همه ذی‌نفعان (به تناسب حوزه نفوذ و میزان اهمیت و نقش) را به مشارکت بطلبد. با توجه به اینکه سهم قابل توجهی از املاک با هویت خیابان لاله‌زار تحت مالکیت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و دانشگاه تهران قرار دارد، این دو گروه در کنار صنف الکتریکی حاضر در وضع موجود خیابان، از مهمترین ذی‌نفعان ماجرا محسوب می‌شوند.

نژادبهرام خاطرنشان کرد: نکته مهمی که وجود دارد این است که هیچ‌گاه از زمان شکل‌گیری این خیابان، نقش و کارکردی مذهبی برای این خیابان قائل نبوده‌ایم اما با عنایت به موقعیت کنونی و وجود محدودیت‌هایی که نمی‌توان بر آنها چشم پوشید، ضروری‌ است با هنرمندی و با اقداماتی همچون در اولویت و دستور کار قرار دادن تجهیز مسجد خیابان لاله‌زار از تنش‌ها و سنگ اندازی‌ها کاست و در عین حالی که می‌دانیم کارکرد اصلی این خیابان، فرهنگی خواهد بود.

عضو شورای شهر تهران تأکید کرد: علی‌رغم آنکه ضروری است لاله‌زار جنوبی و لاله‌زار نو در یک بسته یکپارچه نگریسته شوند، نباید از برخی تفاوت‌های میان این دو غافل شد. به طور مثال لاله‌زار جنوبی دارای بافت مسکونی حداقلی است و لاله‌زار شمالی دارای بافت مسکونی قابل توجهی است که در همین راستا ضروری است ساکنان محدوده (به ویژه لاله‌زار نو که سکونت در آن کرد و بروز بیشتری دارد) به بازی گرفته شوند.

نژادبهرام با بیان اینکه طرح ساماندهی خیابان لاله‌زار باید متولی معینی داشته باشد، گفت: همه دستگاه‌ها و نهادهای دیگر مدیریت شهری باید هماهنگ شوند زیرا تجربه نشان داده است که اگر بخواهیم کاری انجام نشود کافی است آن را به چند نهاد به صورت موازی بسپاریم و در اینصورت کار به صورت خودکار قفل خواهد شد.

وی تصریح کرد: باز زنده‌سازی محور لاله‌زار صورت نخواهد گرفت مگر در صورتی که بسته‌های تشویقی مناسب کالبدی-فرهنگی(به صورت همزمان) برای صنف پر قدرت الکتریکی فعلی در نظر گرفته شود زیرا منافع سینماگران و فعالان حوزه صنعت برق ساکن در محدوده خیابان لاله‌زار در تعارض با یکدیگر است و نیازمند مدلی برد- برد برای حل این مدیریت تعارض هستیم.

نژادبهرام بیان کرد: در واقع اگر خواهان اجرای درست و دقیق پروژه باز زنده‌سازی هستیم، باید متناسب با نیازها و علائق مردم کنونی جامعه گام برداریم. به طور مثال اکنون الب شهروندان علاقه مند به سینما، پردیس های سینمایی را ترجیح میدهند. با در نظر گرفتن این واقعیت، نباید انتظار داشت که مردم در همان الگوی قدیمی سینما داری به حضور در سینماها و رونق بخشی به آنها مشارکت فعال داشته باشند. این بخش مهمی از ماجراست که کمتر به آن توجه شده است.