محرز: ایدز در صورت تشخیص به‌موقع دیگر بیماری کشنده‌ای نیست

طبق جدیدترین آمارهای اعلام شده از سوی مسعود مردانی، دبیر علمی کنگره بین المللی ایدز، حدود ۳۶.۹ میلیون نفر در دنیا با HIV زندگی می‌کنند و ۱.۸ میلیون نفر تنها در سال ۲۰۱۷ به بیماری ایدز مبتلا شده‌اند. این بیماری از شروع اپیدمی تا امروز ۳۵ میلیون نفر را به کام مرگ کشانده است و آمار مرگ و میر این بیماری در سال ۲۰۱۷ حدود ۹۴۰ هزار نفر بوده است. ۵۹ درصد بالغین و ۵۲ درصد کودکان دارای HIV توانسته‌اند به داروی ضد ایدز دسترسی داشته باشند و در حال درمان هستند؛ درحالی‌که سال‌ها قبل این رقم بسیار پایین بود. از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ موارد جدید ابتلا به ویروس ایدز، ۳۴ درصد کم شده و در همین بازه زمانی مرگ و میر ناشی از ایدز ۳۸ درصد کاهش یافته است. طبق آمار اعلامی سال ۹۶ وزارت بهداشت و براساس نظام جامع مدیریت داده‌های الکترونیک اچ آی وی کشور ۳۶ هزار و ۳۹ تن مبتلا به HIV در کشور شناسایی و ثبت شده‌اند که ۸۴ درصد آنان را مردان و ۱۶ درصد را زنان تشکیل می‌دهند و ۵۲ درصد موارد ثبت شده نیز در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال هستند.

«اما چند سالی است که الگوی انتقال بیماری ایدز در ایران تغییر یافته است و رفتارهای پرخطر جنسی از علت‌های مهم آن اعلام شده است، هر چند با روش‌های درمانی کنونی ایدز دیگر بیماری کشنده‌ای نیست و اگر به موقع تشخیص داده شود و تحت مراقبت و درمان قرار گیرد، فرد مبتلا تا آخر عمر بدون علامت و عوارض زندگی می‌کند و حتی خطر انتقال به دیگران را ندارد اما هنوز در آگاهی و اطلاع‌رسانی درباره این بیماری نتوانسته‌ایم موفق باشیم.» دکتر مینو محرز در گفت‌وگو با پانا با بیان این مطالب همزمان با روز جهانی ایدز درباره وضع این بیماری در ایران توضیحاتی داده است که در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می خوانید:

آمارهای ابتلا به ایدز در ایران متفاوت است، چرا ؟

درباره آمار HIV یا ایدز دو نوع آمار تایید شده و تخمینی وجود دارد. آماری که از سوی وزارت بهداشت به صورت رسمی ارائه می‌شود آماری است که بر اساس مراجعات و انجام تست ایدز به دست می‌آید. یک آمار تخمینی نیز وجود دارد و در همه جای دنیا نیز اینگونه است. طبق اعلام آمار وزارت بهداشت اکنون بیش از 37 هزار فرد مبتلا به ایدز در کشور ثبت شده است اما آمار تخمینی می‌گوید حدود 60 هزار بیمار در کشور وجود دارد. آمار تخمینی به این دلیل است که هنوز در خط تشخیص مشکل وجود دارد.

آیا هرم سنی مبتلایان به ایدز در کشور تغییر کرده است؟

سن افرادی که مبتلا می‌شوند اکنون جوان‌تر شده است. البته یکسری مریض‌های 60 ساله و 50 ساله که مبتلا شده‌اند هم وجود دارد اما بیشتر جوانان هستند. نوجوانان نیز خیلی کم است.

علت مراجعه نکردن افراد برای انجام تست ایدز چیست؟

علتش ناآگاهی است. مردم خودشان باید برای انجام تست مراجعه کنند. ما نمی‌توانیم به زور غربالگری انجام دهیم و اگر کسی مراجعه نکند ما نمی‌توانیم متوجه شویم. در نتیجه آمار دو برابری تخمین تعداد مبتلایان به ایدز برای همین مساله است. در کشور ما بیش از 150 مرکز مشاوره رفتاری وجود دارد که در این مراکز به صورت رایگان تست HIV انجام می‌شود. در این مراکز مشاوره نیز ارائه می‌شود و اگر نتیجه تست افراد مثبت شد، به صورت رایگان تحت درمان و مراقبت قرار می‌گیرند. تمام پزشکانی که در مراکز هستند، دوره دیده‌اند. در بخش مراقبت و درمان نیز دستورالعملی تهیه شده است که مورد تایید استادان است و در ایران هیچ مشکلی در مراقبت و درمان در زمینه بیماری ایدز وجود ندارد. UNAIDS و همه کشورها هدفی را دنبال می‌کنند که طبق برنامه جهانی «90 - 90 - 90» اهدافی برای مبارزه با بیماری ایدز تعیین شده است به این معنی که در هدف اول باید 90 درصد تشخیص ایدز انجام شود که ما در این زمینه مشکل داریم. در هدف دوم باید 90 درصد از آنهایی که تشخصی می‌دهیم، تحت درمان قرار بگیرند و در هدف سوم باید 90 درصد سطح ویروسی در بدن مبتلایان صفر بشود. ایران در هدف دوم و سوم روند خوبی دارد و در کشور برای افرادی که تشخیص داده شده‌اند مشکلی وجود ندارد.

برای هدف اول چه باید کرد؟

یکسری استراتژی‌هایی از سوی وزارت بهداشت دنبال می‌شود که مورد تایید است. از طرفی باید تعداد مراکزی که تست می‌گیرند، بیشتر شود. نباید فقط این مراکز برای وزارت بهداشت باشد، ان.جی.اوها نیز می‌توانند در این زمینه کمک کنند. بنابراین می‌توانیم با اقداماتی اینچنینی سیستم انجام تست را بالا ببریم و در هدف اول برنامه جهانی وضع ایران را بهتر کنیم.

تست‌های تشخیص ایدز چقدر قابل اعتماد هستند؟

باید گفت که نه پاسخ منفی آنها صد درصد بیماری را رد می‌کند نه مثبت به معنی تایید صد درصدی است، چون ماهیت بیماری طوری است که دوره پنجره طولانی دارد. به همین دلیل باید موارد لازم در مشاوره گفته شود تا چنانچه فرد رفتار پرخطر داشته است اما تست او منفی بود، حتما تست مجددا تکرار شود و اگر هم مثبت بود باید حتما با تست‌های دقیق‌تر تایید شود. البته انجام اولیه تست‌ها بسیار کمک‌کننده است و افراد دارای رفتار پرخطر و در معرض این بیماری، می‌توانند به کلینیک‌های ویژه وزارت بهداشت مراجعه کنند و به صورت رایگان و محرمانه مشاوره و تست ‌دهند و در صورت مثبت بودن، تحت نظر همان مرکز و پزشکان دوره دیده آن، درمان کاملا رایگان را آغاز کنند.

در آماری که برای مبتلایان به ایدز اعلام کردید، بازهم تعداد مردان بیش از زنان است؟

با توجه به اینکه آمار ایدز تجمعی است، بازهم آمار مردان بیشتر است. مدتی طولانی اپیدمی ایدز در معتادانی که تزریق می‌‌کردند و از سرنگ مشترک استفاده می‌کردند، افزایش داشت و در نتیجه مردها بیشتر مبتلا می‌شدند به طوری که 96 درصد مردان بودند و 4 درصد زنان. بعدها آسیب‌ها در این زمینه کاهش یافت و عملکرد ایران در این بخش عالی بود و حتی در دنیا هم سروصدا کرد و در نتیجه شیوع ابتلا به ایدز از طریق معتادان متوقف شد اما متاسفانه به سمت روابط جنسی رفت. وقتی اپیدمی به سمت روابط جنسی رفت، آمار زنان مبتلا نیز بیشتر شد و حتی در یک مقطعی آمار زنان 10 برابر شد.

این روند از چه زمانی شروع شد؟

تقریبا دو تا سه سال پیش. آمار متبلایان به HIV در تمام دنیا برای زن و مرد تقریبا مساوی است. مگر در مناطقی که سوء مصرف مواد مطرح است. اکنون آمار مردان از 96 درصد به بیش از 30 درصد رسیده است اما از آنجا که آمار تجمعی است هنوز مردها بالا هستند.

چند نفر از مبتلایان تحت درمان هستند؟

آمار دقیق را نمی‌دانم چون در اختیار وزارت بهداشت قرار دارد اما می‌توان گفت حدود نیمی از آن تعدادی که کشف شده است برای درمان مراجعه می‌کنند. قبلا میزان مراجعان کم بود اما اکنون با آموزشی که داده می‌شود، مردم بیشتر مراجعه می‌کنند و آمار درمان رو به افزایش است. سیستم درمانی این افراد رایگان است. داروها گران است ولی وزارت بهداشت تامین می‌کند. بیش از 200 پزشک در سراسر کشور آموزش داده شده‌اند و وضع مشاوره بهتر شده است.

اشاره کردید که آمار ابتلا به ایدز در زنان رو به افزایش است. این موضوع در زنانی که از آنها به عنوان کارگر جنسی یاد می‌شود در چه وضعی قرار دارد؟

در این زنان هم آمار رو به افزایش است. طرحی را سال 1391 یا 1392 در شهر تهران بر روی کارگران جنسی اجرا کردیم که حدود 6 تا 7 درصد این افراد مثبت بودند. اخیرا هم طرحی در پاتوق‌های کارگران جنسی اجرا کردیم. اکثر این افراد اعتیاد دارند و بیش از 400 تن از آنها را مورد مطالعه قرار دادیم و در بین آنها افرادی بودند که تست HIV مثبت بود. بنابراین در پاتوق‌های این افراد که اکثرشان معتاد هستند و مجبورند برای تامین مواد، سکس هم داشته باشند آمار ایدز بالاتر است.

البته در طرحی که اجرا کردیم، یک بار مشتری‌های این زنان را مورد آزمایش قرار دادیم که 20 مرد بودند و از بین آنها تست پنج نفر مثبت بود. بنابراین هر چه بیشتر تست داده شود، در زمینه تشخیص موفق‌تر خواهیم بود. آگاهی از ایدز خیلی اهمیت دارد. روابط جنسی ایمن و غیرایمن باهم متفاوت است و بسیاری از جوانان در این زمینه آگاهی ندارند. بالاخره باید از یک جایی یاد بگیرند اما هیچ‌کس در این زمینه صحبت نمی‌کند. رسانه‌ها به ویژه رادیو و تلویزیون صحبت نمی‌کنند و در خانه نیز پدران و مادران هم صحبت نمی‌کنند. کودکان و نوجوانان آسیب‌پذیرند و باید تحت آموزش قرار بگیرند.

با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی در کودکان کار و خیابان رو به افزایش است، وضع ایدز در این کودکان چطور است؟

طرحی را بر روی کودکان کار و خیابان اجرا کردیم که بین 8 تا 18 سال سن داشتند. این کودکان را به 8 تا 10 سال، 10 تا 14 و 16 تا 18 سال تقسیم کردیم که تست HIV در پنج درصدشان مثبت درآمد. البته این کودکان مورد سوء استفاده جنسی قرار گرفته بودند. در هر صورت باید جوانان را آگاه کرد اما ما موفق نبوده‌ایم و این موضوع را انکار کرده‌ایم در صورتی که وجود دارد. اکنون ریسک ابتلا به ایدز در افرادی که رفتارهای پرخطر جنسی دارند و از کاندوم استفاده نمی‌کنند و شریک جنسی زیادی دارند رو به افزایش است. هر چند آمار مبتلایان در افراد معتاد تزریقی کمتر شده است، وقتی مواد مخدر گران شود فردی که اعتیاد دارد ترجیح می‌دهد تزریق کند و در این صورت ریسک ابتلا زیاد می‌شود. از طرفی مصرف روان‌گردان‌ها زیاد شده است که این موضوع در تماس‌های جنسی کاملا اثرگذار است؛ بنابراین زمینه ابتلا هنوز در کشور بالاست و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن نیز زیاد است. امیدواریم بخش تشخیص تقویت شود. ایدز اکنون، بیماری کشنده‌ای نیست و قابل کنترل و درمان است. هر چند درمان قاطع ندارد اما اگر به‌موقع تشخیص داده شود، فرد می‌تواند به زندگی طبیعی خود ادامه دهد. فقط در مرحله پیشرفته بیماری اگر فردی مراجعه کند که در سیستم ایمنی بدن ورشکستگی پیش آمده باشد و عفونت‌های مختلف و سرطان داشته باشد ریسک مرگ بالاست.

شما معتقدید که آزمایش ایدز پیش از ازدواج نباید اجباری شود، چرا؟

اصولا غربالگری برای این بیماری جز غربالگری خون فایده‌ای ندارد. توصیه ما این است اگر فردی می‌خواهد ازدواج کند قبل از اینکه در ازدواج جدی شود برای آزمایش مراجعه کند. افرادی که اکنون برای آزمایش مراجعه می‌کنند، کارت دعوت عروسی‌شان را پخش می‌کنند و بعد برای آزمایش مراجعه می‌کنند که این زمان مناسبی نیست. در کشورهای غربی نیز آزمایش ایدز را برای یک مدت خیلی کوتاه اجباری کردند اما دیدند اصلا فایده ندارد.

افرادی که مبتلا هستند، می‌توانند ازدواج کنند و صاحب فرزند شود؟

بله. کسی که مبتلاست می‌تواند ازدواج کند منتهی باید به همسر خود بگوید. خیلی مواقع مریض‌هایی را داریم با اینکه طرف مقابل می‌داند مبتلاست اما ازدواج کرده است. وقتی تحت درمان قرار می‌‌گیرند، امکان بچه‌دار شدن برای آنها فراهم می‌کنیم و دستور‌هاب لازم را می‌دهیم تا همسر و فرزند مبتلا نشوند و زندگی عادی داشته باشند. حتی آنهایی که دو نفرشان نیز مبتلا هستند هم می‌توانند بچه‌دار شوند.

تولید داروی ایرانی ایدز به کجا رسید؟

زمان آقای خاتمی بودجه داروی آیمود تامین شد و پروژه به تصویب وزارت بهداشت رسید. داروی ضد ایدز نبود بلکه داروی تقویت‌کننده سیستم ایمنی بدن بود اما بعدا بودجه ندادند و کاملا متوقف شد. اکنون پایه داروهایی که در دنیا به عنوان درمان قاطع این بیماری از آن صحبت می‌شود، ایمنوتراپی است و اگر بودجه تحقیق و تولید آیمود در کشور متوقف نمی‌شد، می‌توانستیم در این زمینه در دنیا اول باشیم.

چرا همچنان در مقابل آموزش ایدز مقاومت وجود دارد؟

اکنون دانشگاه‌ها در این زمینه آموزش می‌دهند و همکاری خوبی دارند اما این آموزش‌ها برای سنین جوانی دیر است چون همه افراد به دانشگاه نمی‌روند و ممکن است برای افرادی که به دانشگاه هم می‌روند این آموزش‌ها دیر باشد. بنابراین آموزش و پرورش باید نگرش منفی را در زمینه آموزش ایدز کنار بگذارد. منافاتی هم با دین ندارد. وزارت بهداشت از اول به صورت کاملا علمی و عملی وارد کار شد اما مابقی نهادها باید با وزارت بهداشت همکاری کنند که اینطور نیست و دو نهاد تأثیرگذار آموزش و پرورش و رسانه ملی در این زمینه سکوت کرده‌اند.

بیش از 30 سال است که از اپیدمی ایدز می‌گذرد اما هر روز آمار مبتلایان به ایدز افزایش می‌یابد. کشورهای غربی زمانی که در اوج اپیدمی ایدز بودند به طور مداوم از تلویزیون در این زمینه به صورت شفاف و مستمر آگاهسازی می‌کردند. ما هم باید اینگونه باشیم. پیشگیری از بیماری‌هایی که از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود سه اصل دارد که تحت (A.B.C) نام دارد. اول، خویشتنداری است که در این زمینه باید خویشتنداری را آموزش داد و این مساله در اسلام هم وجود دارد. دوم اینکه اگر خویشتنداری انجام نمی‌شود به دلیل افزایش سن ازدواج و ناتوانی جوانان در تشکیل خانواده به دلیل مشکلات اقتصادی، باید وفاداری را آموزش داد و این افراد یک شریک جنسی داشته باشند چون هر چه تعداد شریک‌های جنسی بیشتر باشد ریسک ابتلا به HIV نیز بیشتر می‌شود. سوم اینکه اگر شریک جنسی زیاد شد، استفاده از کاندوم صورت بگیرد. چرا این موضوع را یاد نمی‌دهیم؟ در حالی که بیش از 80 درصد از ابتلا به ایدز پیشگیری می‌کند. وقتی فردی در برابر این موارد ناآگاه باشد در اجتماع قدرت نه گفتن هم ندارد و دچار گرفتاری می‌شود، بنابراین آموزش خیلی اهمیت دارد و سیستم آموزشی باید تغییر کند. اکنون برای این آموزش‌ها دیر است و ایدز هنوز روند رو به افزایش دارد.

اتوبوس ایدز تا چه اندازه در آگاه‌رسانی درباره ایدز موفق بود و چرا متوقف شد؟

اتوبوس ایدز خیلی زود متوقف شد. حضور کنونی این اتوبوس‌ها که چراغ خاموش است به درد نمی‌خورد. گر یک یا دو ان‌جی‌او اتوبوسشان را به شهر می‌برند و تست می‌گیرند دردی را درمان نمی‌کند چون باید مثل گذشته اقدام شود. یکی از افرادی که در حوزه ایدز در دنیا مطرح است در یکی از مقاله‌های خود عکس اتوبوس ایدز در تهران را انداخته بود و گفته بود که این اتفاق عالی است. اما عده‌ای در ایران گفتند که شما فساد را زیاد می‌کنید. این نگاه غلط است چون سیستم انکار است. آن اتوبوس ایدزی که مد نظر من است در همان سالها متوقف شد و امیدوارم که دوباره با همان تبلیع راه‌اندازی شود.

خیلی از متخصصان سازمان جهانی بهداشت که به ایران آمدند، گفتند که وقتی در تهران راه می‌رویم تعداد بنرها زیاد است اما همش تبلیغ است و چرا راجع به ایدز تبلیغات ندارید. بنرهای آموزشی بسیار تأثیرگذار است و باعث تاسف است که بعد از 30 سال هنوز نتوانستیم در زمینه آموزش موفق باشیم. آموزش‌ها باید مستمر و شفاف باشد.

گفت‌وگو از آسیه اسحاقی