تقویت «کفایت نفس» روشی ریشه‌ای برای تضعیف قانون‌گریزی در زمینه مصرف سیگار

به گزارش روابط عمومی دانشگاه تهران، دکتر سید محمد مقیمی رئیس دانشگاه تهران در اولین همایش ملی دانشگاه بدون دخانیات که در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد، با تاکید بر اینکه باید درباره رعایت ضوابط و هنجارها در زمینه پرهیز از مصرف دخانیات در محیط دانشگاه تلاش مضاعف صورت گیرد، گفت: بحث مربوط به مصرف دخانیات از ابعاد بهداشتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی قابل بررسی است. آمارها نشان می دهد که مصرف دخانیات چقدر در سلامتی و طول عمر و حتی جنبه‌های اجتماعی و روانی مصرف‌کنندگان و افراد جامعه نقش تعیین‌کننده دارد. از نظر سیاسی همین برای ما کافی است که ما از همه نظر تحت تحریم آمریکا قرار داریم و ظاهرا تنها سیگار است که آمریکا برای واردات آن به ایران ممنوعیتی ندارد. این پیام‌های روشنی برایمان دارد که موضوع چقدر جنبه اجتماعی و سیاسی به خود می‌گیرد.

وی با طرح این پرسش که چرا مصرف سیگار روز به روز در محیط اجتماعی و ای بسا در محیط دانشگاهی افزایش پیدا می‌کند، اظهار کرد: علت‌العلل این موضوع را که بررسی می‌کنیم به مجموعه‌ای از علل واسطی و علل غایی و ریشه‌ای برخورد می‌کنیم. گاهی با عارضه‌ها به صورت موقت و گذرا مبارزه می‌شود و این مواجهه خود را در قالب اعمال قانون نشان می‌دهد. این در حالی است که از دانشگاه‌ها و بویژه مراکز مشاوره انتظار می‌رود به ریشه‌ها بپردازد.

دکتر مقیمی از «تصمیم آگاهانه برای قانون‌گریزی» به عنوان یک مفهوم اساسی در گرایش افراد به استعمال سیگار در محیط‌های عمومی نام برد و گفت: در همه جوامع با همه تنوع فرهنگی که مشاهده می‌شود، یک اتفاق نظری وجود دارد که استعمال دخانیات و سیگار از نظر اجتماعی، کاری خلاف مقررات است. در برخی کشورها مقررات سخت‌گیرانه و اعمال قانون در این زمینه بسیار شدید است و جریمه‌های بسیار سنگینی برای برخورد با متخلفین اتخاذ می‌کنند و در برخی کشورها هم ممکن است در زمینه اعمال قانون، کمی نرم‌تر برخورد کنند.

استاد دانشگاه تهران در ارائه تحلیلی درباره چرایی قانون‌گریزی و قانون‌شکنی در حوزه‌هایی نظیر پرهیز از استعمال دخانیات، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و پایبندی به مقررات سازمانی و اداری، اظهار داشت: قوانین کشور و مقررات دانشگاه یک سری بایدها و نبایدها را پیش روی شهروندان و اعضای دانشگاه قرار می‌دهند ولی برخی افراد آنها را رعایت نمی‌کنند و اصرار به قانون‌شکنی دارند. مقوله رعایت ضوابط پوشش نیز در این بستر قابل تحلیل و ارزیابی است.

دکتر مقیمی با تقسیم پدیده قانون‌گریزی به سه دسته سیاه، خاکستری و سفید، درباره این سطح‌بندی توضیح داد: برخی رفتارهای خلاف مقررات هستند که هم نخبگان جامعه و هم توده مردم آنها را امری ناپسند و مذموم برمی‌شمارند و معتقد به برخورد شدید با قانون‌گریزان هستند. این قانون‌گریزی سیاه است. آن دسته از رفتارهای قانون‌شکنانه که از سوی نخبگان جامعه امری مذموم و شایسته برخورد با قانون‌شکنان شمرده می‌شود ولی توده مردم نسبت به آن بی‌اعتنا هستند، که آن را قانون‌گریزی خاکستری نامگذاری می‌کنم و در دسته سوم قانون‌گریزی که قانون‌گریزی سفید است، هم اکثریت نخبگان و هم اکثریت توده مردم معتقدند که هر چند کار خلاف قوانین است ولی ضرورتی به برخورد با قانون‌شکن وجود ندارد.

وی افزود: به نظر می‌رسد در شرایط کنونی کشور، قانون‌گریزی مربوط به استعمال دخانیات، ناظر بر جنبه قانون‌گریزی خاکستری است که متاسفانه کم کم دارد به قانون‌گریزی سفید تبدیل می‌شود. بنابراین لازم است برنامه دانشگاه بدون دخانیات بر روی این موضوع متمرکز باشد که نه تنها اجازه ندهیم قانون‌گریزی مربوط به استعمال دخانیات از وضعیت خاکستری به سفید تبدیل شود، بلکه در ادامه تلاش‌هایمان، باید آن را به کانال قانون‌گریزی سیاه بیاوریم تا بتوانیم با ابزارهای کافی، مواجهه درستی با این موضوع داشته باشیم.

رئیس دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه مواجهه با قانون‌گریزی افراد در ارتباط با مصرف دخانیات نیازمند عزم جمعی است، تاکید کرد: تا عزم جمعی برای مواجهه با این قانون‌گریزی وجود نداشته باشد، قانون و مجری قانون نمی‌تواند به تنهایی فرآیند را مدیریت کند. رفتار قاطعانه مجری قانون در کنار مشارکت نخبگان و توده مردم می‌تواند اثربخش باشد.

دکتر مقیمی در بخش دیگر سخنانش، گرایش برخی شهروندان به مصرف سیگار با وجود آگاهی از مضرات متعدد آن را ناشی از موضوعات رفتاری از جمله ناهماهنگی شناختی دانست و گفت: ناهماهنگی شناختی ناظر بر عدم هماهنگی باورها با رفتارهای افراد است. تداوم این ناهماهنگی شناختی نیز به موضوع کفایت نفس یا عزت نفس برمی‌گردد. افرادی که در جامعه قانون‌گریز هستند و به عنوان مثال به استعمال دخانیات در محیط های عمومی روی می‌آورند، احساس ارزشمندی در خود نمی‌کنند و عزت نفس آنها در درجه بالایی قرار ندارد. بنابراین برای حل ریشه‌ای مساله، در گام اول باید تلاش کنیم که احساس عزت نفس را در این دسته از افراد تقویت کنیم.

رئیس دانشگاه تهران در پایان تاکید کرد: انتظار می‌رود که مراکز مشاوره و متخصصان حوزه‌های مرتبط، برای ارتقای عزت نفس و کفایت نفس در افراد استعمال‌کننده دخانیات، و همچنین برای اینکه قانون‌گریزی استعمال دخانیات را از وضعیت سفید و خاکستری به وضعیت سیاه تبدیل کنیم و نخبگان و توده مردم را برای یک حرکت جمعی سازماندهی نماییم، راهکار ارائه دهند.