زلزله بامداد جمعه تهران؛ پیش‌لرزه یا پس‌لرزه؟

تهران (پانا) - رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با تشریح سیمای وضع ساخت و ساز در محدوده اطراف گسل«مشا»درباره احتمال وقوع زلزله بزرگ در تهران توضیحاتی داد.

علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با پانا درباره زلزله 5.1 ریشتری بامداد روز جمعه 19 اردیبهشت ماه در تهران اظهار کرد: «این زلزله جزو زلزله‌های کم عمق در مناطق کوهستانی بود. رومرکز زلزله بامداد جمعه در تهران در حدود 25 کیلومتری به سمت شرق از محل تلاقی دو گسل شمال تهران و مشا واقع شده است و از رودهن 13 کیلومتر فاصله دارد از مرکز تهران هم 60 کیلومتر فاصله دارد.»

وی با بیان اینکه افزود: «از سال 2006 که ایستگاه‌های لرزه‌نگاری ما تکمیل شد از حدود 820 زلزله‌ای که تاکنون رخداده است، بالای 80 درصد زلزله‌ها در شرق و شمال شرقی تهران متمرکز می‌شوند و این زون، بسیار فعال است و به امتداد گسل مشا و گسل شمال تهران متصل می‌شود.»

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با بیان اینکه احساس زلزله در جاهایی که خاک نرم باشد با لرزش و دوام بیشتری همراه است، گفت: «مناطق شمالی تهران و غرب تهران و مناطقی که در سازندها و آبرفت‌های سخت و بر روی بستر سنگی قرار گرفته‌اند احساس متفاوتی از زلزله داشتند و احساسی مثل افتادن یک سنگ به صورت ناگهانی بود و مدت دوام کمتری داشت در حالی که در مناطق جنوبی شهر میزان لرزش و مدت دوام زلزله بیشتر بوده است. بنابراین احساس زلزله در مناطق مختلف که شدت زلزله را بیان می‌کند، می‌تواند متفاوت باشد.»

وی با بیان اینکه زلزله بامداد جمعه تا شعاع 60 کیلومتری، شدت 4 ریشتر را بر محدوده گسل تحمیل کرده است، گفت: «در این شعاع حدود 400 هزار نفر جمعیت روستایی و 9 میلیون و 550 هزار نفر جمعیت شهری مستقر هستند که عمده آن برای شهر تهران است.»

سیمای وضع ساخت و ساز در محدوده اطراف گسل مشا

بیت‌اللهی در ادامه با اشاره به سیمای وضع ساخت و ساز در محدوده اطراف گسل مشا توضیح داد: «در همین شعاع تاثیر که ما آن را 60 کیلومتر در نظر گرفتیم و منظور از شعاع تاثیر شدت 4 ریشتر است و عموم مردم زلزله را حس می‌کنند 63 درصد واحدهای روستایی که نزدیک به 150 هزار نفر را در خود جای می‌دهند فاقد اسکلت هستند به این معنی که اگر زلزله شدید رخ دهد احتمال تخریب آنها بیشتر است. همچنین نزدیک به 11 درصد بافت مسکونی واحدهای شهری در همین شعاع فاقد اسکلت است و این نشان می دهد که کیفیت ساخت و ساز به دلیل وجود اسکلت مناسب‌تر است منتهی این 11 درصد نباید ما را گول بزند چون این درصد در جمعیت شهری حدود 350 هزار نفر را در خود جای داده است.»

دبیر کارگروه مخاطرات طبیعی افزود: «اگر جمعیت تحت تاثیر زلزله را در نظر بگیریم نزدیک به 900 هزار نفر در واحدهای مسکونی فاقد اسکلت زندگی می‌کنند و اگر زلزله شدید رخ دهد، می‌تواند خسارت‌بار باشد. بنابراین اصل اول توجه به ساخت و ساز است. طبق آمار سال 95 مرکز آمار، نسبت جمعیت به واحدهای مسکونی در واحدهای روستایی 3.6 و در واحدهای شهری 3 است یعنی اگر جمعیت نزدیک به 10 میلیون نفر است اگر 30 درصد جمعیت را در نظر بگیریم 350 هزار نفر جمعیت در واحدهای مسکونی فاقد اسکلت زندگی می‌کنند و این ریسک بالای زلزله را نشان می‌دهد.»

طول گسل مشا 300 تا 400 کیلومتر است

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی گفت: «قبل از رخداد زلزله 5.1 دماوند در ساعت 48 دقیقه بامداد روز جمعه، زلزله‌ای با قدرت 2.9 ریشتر در ساعت 11 و 30 دقیقه رخ داد که در یک کیلومتری رومرکز همین زلزله 5.1 بود. این امر نشان می‌دهد که باید به زلزله‌های خفیف هم توجه کنیم و باید هشیاری و آگاهی لازم را داشته باشیم. زلزله 2.9 ریشتر به عنوان پیش‌لرزه روی گسل مشا بود که این گسل مسبب وقوع زلزله در تهران بود و امتداد آن به سمت شمال کرج، شمال تهران و طالقان می‌رسد و حدود 400 کیلومتر است که از سمت شرق نیز به فیروزکوه می‌رود و گسل لرزه‌زایی است. در برخی مراجع طول‌های مختلفی برای گسل مشا تعیین شده است اما طول عمده آن بین 300 تا 400 کیلومتر ذکر شده است. در همین محدوده و اطراف رومرکز زلزله، 23 زلزله 4 تا 5 ریشتر داشتیم که نشان می‌دهد منطقه فعال است.»

بیت‌اللهی درباره جانمایی زلزله 5.1 ریشتری بامداد روز جمعه تهران گفت: «رکز لرزه‌نگاری دانشگاه تهران این زلزله را 5.1 و موقعیت آن را بر روی گسل مشا اعلام کرد. با توجه به شدتی که احساس شده است و با توجه به جانمایی زلزله از روی نقشه‌های گسلی، جانمایی مرکز لرزه نگاری دانشگاه تهران قرین به واقعیت است.»

رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پاسخ به این سوال که آیا زلزله بامداد جمعه پیش لرزه‌ای برای زلزله بزرگتر در تهران است، گفت: «در تمامی علوم هیچ قطعیتی برای این مساله وجود ندارد. گفتن اینکه زلزله رخ می‌دهد یا رخ نمی‌دهد مساله‌ای است که باید علمی به آن پاسخ داد. تجربه بنده از بررسی زلزله‌های رودبار تا کنون نشان می‌دهد که احتمال اینکه زلزله 5.1 بامداد جمعه، پیش‌لرزه یک زلزله بزرگ باشد خیلی کم است و به نظر بنده این زلزله مثل زلزله ملارد یک زلزله اصلی بوده است و ممکن است بار تنشی محدوده را تخلیه کرده باشد اما گفتن این حرف قطعی نیست و برداشت علمی از تجربیات است و اطمینان صد درصدی از آن نداریم. پیش لرزه‌ها بالای 5 بعید است.»

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی با بیان اینکه گسل مشا عامل زلزله بامداد جمعه در تهران بود، گفت: «این زلزله ربطی به آتشفشان دماوند ندارد و فرضیه آتشفشان دماوند منتفی است ضمن اینکه زلزله 5.1 زلزله اصلی بوده است اما احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ همیشه وجود دارد.»

ضرورت آموزش و رفتار صحیح در برابر زلزله

این محقق زلزله با تاکید بر آموزش و لزوم رفتار صحیح در برابر زلزله اظهار کرد: «وقتی حادثه رخ نمی‌دهد همه چیز فراموش می‌شود. در زلزله بامداد جمعه دو نفر جان خود را از دست دادند در صورتی که هیچ جایی ناشی از وقوع زلزله تخریب نشد که فوت این دو نفر و مصدوم شدن چند نفر دیگر ناشی ازرفتارهای قبل از زلزله است و مواجهه ناصحیح با زلزله است در صورتی که باید به خونسردی قبل از زلزله بها بدهیم. این زلزله باعث التهاب عمومی بین ۱۰ میلیون نفر شد.»

وی ادامه داد: «آموزش مستمر در جهت رفتار صحیح هنگام رخداد زلزله حداقل کاری است که می‌توانیم انجام دهیم. بنابراین هشیاری، آمادگی اقدام و فراهم کردن ساک زلزله و رفتار خونسردانه موقع بروز رخداد زلزله کارهایی است که می‌توانیم انجام دهیم و هنگام بروز زلزله باید از مکان‌های آسیب‌پذیر دور باشیم و جاهای امن منزل را شناسایی کنیم.»

زلزله بامداد جمعه به بارندگی‌های اخیر ربطی ندارد

بیت‌اللهی در پاسخ به این سوال که برخی وقوع این زلزله را به بارندگی‌های اخیر و همچنین جزر و مد عنوان کرده‌اند آیا این موضوع صحت دارد، گفت: «زلزله به بارندگی‌های اخیر ربطی ندارد. وقوع زلزله به روز و شب ربط ندارد. پدیده جزر و مد اندکی ربط دارد اما عامل اصلی نیست.»