نوستالژی‌ سریال‌های قدیمی و بازتولید امید اجتماعی

اگر بخواهیم از منظر روانشناسی اجتماعی به این موضوع بنگریم، زمانی که انسان از وضعیت کنونی و زمان حال خود رنج می‌برد یا لذت نمی‌برد، ناخودآگاه میل به گذشته و نوستالژی‌هایش در او برانگیخته شده و با رجوع به گذشته و خاطراتش، آرامش می‌گیرد. شبکه آی فیلم با بازپخش و تکرار سریال‌های گوناگون از دهه‌های گذشته واجد کارکرد نوستالژی سازی است و همین ویژگی، فضایی روانی برای مخاطب ایجاد می‌کند تا با بازتولید حسی و ذهنی خود در نسبت با خاطراتی که از سریال‌ها دارد بتواند برخی از تنش‌ها و اضطراب‌های درونی خود را التیام ببخشد.
ممکن است این کارکرد به عنوان تمهیدی برای فراموشی معنا شود اما فراموشی هم یک نیاز روانی است هم یک کارکرد رسانه‌ای. چنانکه در تعریف سینما می گویند جایی برای به یاد آوردن و فراموش کردن! و این البته کارکرد هر رسانه‌ای است که گاهی به آن متوسل می‌شویم تا درد و رنج خود را برای ساعتی فراموش کنیم و از زیر بار فشار روانی تحمل حال بیرون بیاییم. اینجا همان نقطه‌ای است که روانشناسی و رسانه به هم وصل می‌شوند. به این معنا که یکی از کارکردهای روانشناختی رسانه، فراموشی است که درکنار آگاهی به عنوان سویه دیگر کارکرد رسانه، دو سویه قابلیت‌های رسانه است به ویژه رسانه‌ای که از هنر تغذیه می‌کند و با آن پیوند دارد.
ماهیت شبکه آی فیلم، ماهیتی هنری و نمایشی است و در واقع «هنر نمایش» عنصر وجودی آن را تشکیل می‌دهد. به نظر می‌رسد امروز با توجه به شرایط روحی و روانی که در جامعه حاکم است بیش از گذشته می‌توان از این ظرفیت آی فیلم بهره برد و به ایجاد آرامش در جامعه کمک کرد. ضمن اینکه تماشای سریال‌های خاطره انگیز از دهه‌های گذشته، زیبایی‌های زندگی را هم که لا به لای فشارهای معیشتی به فراموشی سپرده شده یادآور می‌شود و در واقع در دل این فراموشی نوعی بازآگاهی یا بازتولید آگاهی هم وجود دارد که می‌تواند کارکردهای روانی و اجتماعی این شبکه را تقویت کند.
چه بسا مخاطب با تماشای این مجموعه‌ها، به یاد همدلی‌ها، مهربانی‌ها و اخلاق مداری هایی بیفتند که در گذشته حضور اثربخشی در مناسبات انسانی داشت. گاهی تداعی خاطرات به تولید امید منجر می‌شود و شبکه آی فیلم می‌تواند با سرمایه‌های هنری گذشته به بازتولید امید اجتماعی در جامعه دست بزند.
به تعبیر برخی از مسئولین بلند پایه کشور ما اکنون در وضعیت یک جنگ اقتصادی قرار داریم و بالطبع این شرایط از لحاظ روحی ممکن است آسیب زا باشد. هنر و هنرمندان درست در همین شرایط است که می‌توانند و باید نقش تاریخی خود را در اصلاح و بهبود اوضاع ایفا کنند. چنانکه برخی معتقدند چارلی چاپلین و آثارش محصول شرایط روحی غرب در زمان جنگ جهانی است و او توانست با خلق کمدی خاص خود نقش موثری در تلطیف روحیه اجتماعی و ایجاد شادی و نشاط در بین مردم داشته باشد. بر این مبنا به نظر می‌رسد که شبکه آی فیلم سهم سریال‌های کمدی و مجموعه‌های طنز خود را در کنداکتور شبکه بیشتر کرده و از این طریق مفری رسانه‌ای برای تلطیف روحیه جمعی و مقابله با افسردگی اجتماعی ایجاد کند. بدیهی است که قرار نیست با تکیه بر محتوای یک شبکه تلویزیونی انتظار داشت که مثلاً فرهنگ نشاط و شادی در سطح عمومی ایجاد شود و این مستلزم هم افزایی همه نهادها و سازمان‌های مرتبط است اما هر شبکه تلویزیونی بنا به ماهیت و مأموریت خود و البته مسئولیت اجتماعی که به عنوان یک رسانه بر دوش دارد، باید نقش خود را در بهبود شرایط عمومی ایفا کند.
خوشبختانه شبکه آی فیلم از محبوبیت و مخاطب خوبی در جامعه برخوردار است و این سرمایه ارزشمندی برای این شبکه است که حالا محتوا و برنامه‌های خود را با توجه به شرایط روز، به روز رسانی کند. جامعه امروز ما از یک سو بنا به تحلیل کارشناسان و توصیه مسئولان به نشاط و شادی بیشتری نیاز دارد و از سوی دیگر بنا به توصیف متخصصان علوم انسانی و ارتباطات در عصر رسانه‌ها به سر می‌بریم. از این رو نقشی که امروز رسانه‌ها در ایجاد تعادل و تعالی روحی جامعه دارند بیش از گذشته است. دراین شرایط بهره برداری درست از کارکردهای روانی و اجتماعی شبکه‌ای مثل آی فیلم می‌تواند مصداقی از زمانه شناسی و رسانه شناسی توامان باشد.

* روزنامه نگار