پروژه «حضرت معصومه (س)» به کجا رسید؟

سال‌ها از پخش سریال «کیمیا» می‌گذرد، اما هنوز هم بسیاری آن را به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین و بحث‌برانگیزترین آثار تلویزیون به یاد دارند. این مجموعه نه‌فقط به دلیل ابعاد گسترده تولید و حضور ستارگان، بلکه به دلیل مضمون اجتماعی-تاریخی و رویکرد جسورانه‌اش در پرداخت به انقلاب اسلامی و شخصیت‌های خاکستری مورد توجه قرار گرفت. جواد افشار، کارگردان این سریال، در گفت‌وگو با پانا از پشت‌پرده ساخت «کیمیا»، دلایل موفقیتش، وضعیت فعلی تلویزیون و پروژه آینده‌اش درباره حضرت معصومه (س) می‌گوید.

آقای افشار، چرا ما کمتر شاهد سریال‌هایی مانند «کیمیا» هستیم که بتوانند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را درگیر خود کنند و حتی پس از پخش اولیه، در بازپخش‌ها هم با استقبال مواجه شوند؟

نکته خوبی گفتید. یکی از خبرنگاران باهوش چون شما سال‌ها پیش همین سبک سؤال را از من پرسید. واقعیت این است که سریال «کیمیا» با هدف جذب اقشار مختلف جامعه در همه سطوح طراحی و نوشته شد. مرحوم مسعود بهبهانی‌نیا، نویسنده سریال، نگاهی جامع داشت؛ از اساتید دانشگاه گرفته تا مردم کوچه و بازار، از افراد بی‌سواد تا روشنفکران، حتی کسانی که با شرایط روز یا حاکمیت زاویه یا نقد داشتند. همه این گروه‌ها در متن و حاشیه داستان حضور داشتند.

در مورد شخصیت‌پردازی هم این سریال جسورانه عمل کرد، برایمان بگویید.

بله، دقیقاً. برای نخستین‌بار شاهد بودیم که مردم برای یک زن ساواکی اشک می‌ریختند یا نگران فرار یک ساواکی بودند. این یعنی شخصیت‌پردازی درست انجام شده بود. مثلاً در بخشی از داستان، وقتی نیکی کریمی باردار است و می‌خواهد از کشور خارج شود، مخاطب نگران سلامت اوست، با اینکه شخصیتش خاکستری است. این نوع همذات‌پنداری بی‌سابقه بود.

از سوی دیگر، شخصیت‌های منفی مثل مهدی سلطانی، پوریا پورسرخ یا رضا کیانیان با جسارت کامل در برابر شخصیت‌های مثبت قصه موضع‌گیری می‌کردند. مثلاً دیالوگی از سلطانی هست که به علی شادمان می‌گوید: «تو فقط می‌دونی چی نمی‌خوای، ولی نمی‌دونی چی می‌خوای!» این گفت‌وگوها واقعاً چالش‌برانگیز بود و نشان می‌داد که در سریال‌های ما هم می‌شود آزادی بیان را رعایت کرد، حتی در قالب یک اثر انقلابی.

شما از تأثیر اجتماعی سریال گفتید. استقبال مردم هم قابل توجه بود؟

بله. در آن زمان صحبت از ۷۵ درصد مخاطب بود. مردم واقعاً پای تلویزیون می‌نشستند. حتی مدیر فناوری سازمان صداوسیما اعلام کرد که در ساعت پخش «کیمیا» پهنای باند اینترنت کشور به شدت افت می‌کرد! مردم از فضای مجازی فاصله می‌گرفتند تا این سریال را ببینند. شبکه دو در آن زمان، که چندان مخاطب‌محور نبود، با «کیمیا» به صدر رسید.

از نظر اقتصادی هم سریال موفق بود. آن سال اداره بازرگانی سیما اعلام کرد که «کیمیا» تنها در پخش اولش ۱۸۶ میلیارد تومان آگهی جذب کرده؛ در حالی که کل هزینه تولید سریال کمتر از ۲۰ میلیارد بود. یعنی سریال فقط از آگهی، ۸ برابر هزینه‌اش را برگرداند. این‌ها پاسخ خوبی‌ست به کسانی که می‌گویند از بیت‌المال برای ساخت سریال هزینه می‌شود.

شاید مردم منتظرند ببینند جواد افشار کی دوباره یک «کیمیای» دیگر می‌سازد، آیا منتظر باشیم؟

من هم امیدوارم چنین فرصتی پیش بیاید. مخاطب هنوز هست، فقط باید کار خوب ارائه کرد. مثلاً الان سریال «ناریا» را روی آنتن دارم. طبق گزارش‌ها، بیش از سه میلیون نفر مخاطب دارد. این نشان می‌دهد اگر قصه جذاب باشد، مردم هنوز تلویزیون را انتخاب می‌کنند.

در مورد سریال مذهبی حضرت معصومه (س) هم بفرمایید. پروژه در چه مرحله‌ای است؟

خیلی پروژه مهمی است و من شخصاً به آن دل بسته‌ام. داستان زندگی حضرت معصومه (س) بسیار دراماتیک و حماسی است؛ اما متأسفانه کمتر شناخته شده. این سریال می‌تواند آگاهی مردم را نسبت به یک زن مؤثر در تاریخ اسلام بالا ببرد. فعلاً درگیر نگارش فیلمنامه و آماده‌سازی‌های اولیه هستیم. درباره نمایش چهره حضرت هم به تفاهمی با علما رسیده‌ایم که سیمای حضرت در نماهای مدیوم و کلوز نمایش داده نشود.

و در پایان؟

از شما و همه خبرنگارانی که دغدغه تحلیل آثار هنری را دارند، صمیمانه تشکر می‌کنم. خبرنگاران و منتقدان اگر نگاه ارتقابخش به هنر داشته باشند، می‌توانند سطح شعور مخاطب را بالا ببرند. فقط نقد منفی یا تخریب کافی نیست. کمک به فهم اثر مهم‌ترین خدمت رسانه‌ها به جامعه هنری‌ است.