بررسی ابعاد تفال به حافظ در گفت‌وگو با رشید کاکاوند 

هنوز مخاطب‌های قدیمی تلویزیون طعم پاییزی حافظ خوانی «رشید کاکاوند» و تفال به حافظ در برنامه ماندگار «رادیو هفت» را که به ابتکار «منصور ضابطیان» از شبکه آموزش پخش می‌شد، به خاطر دارند. به مناسبت گرامیداشت روز حافظ با «رشید کاکاوند» درباره درستی یا غلط بودن تفال به حافظ گفت‌وگو کرده‌ایم.

رشید کاکاوند در گفت‌وگو با پانا گفت: «از شعر حافظ می‌توان برداشت‌های مختلف کرد و به تعبیر دقیق، تعبیرپذیرترین شعر فارسی است و در این موضوع زیاد صحبت شده است. هم قابلیتی است که در دیوان حافظ می‌شود جستجو کرد و هم شیوه بیان حافظ و سبک بیان حافظ ما را به سمتی می‌برد که می‌توانیم از اشعار حافظ، معانی مختلفی استخراج کنیم. به تعبیر استاد کزازی آب‌گونگی در شعر حافظ وجود دارد که ظرف هر شخصیتی می‌تواند از این شعر پر شود و به شکل خودش در بیاورد.»
کاکاوند عنوان کرد: «این باعث می‌شود که بتوانیم در شرایط و حالات مختلف و اوضاع فکری مختلف، برداشتی از شعر حافظ داشته باشیم. همین نکته است منجر به این می‌شود که به طبیعی‌ترین شکل موضوع فال حافظ ایجاد شود. گویی از روزگار حافظ هم این اتفاق درباره شعر حافظ می‌افتد و خود حافظ هم در شعرش گفته که «به ناامیدی مرو و بزن فالی، بود که قرعه قسمت به نام ما افتد» و بازهم از این ابیات دارد.»
وی افزود: «این ویژگی و قابلیت شعر حافظ است که ایهام و لایه‌های مختلفی دارد و می‌توان از وجوه مختلف آن را دید. خاصیت اثر هنری و جدیدترین و تازه‌ترین رویکردهای نقد ادبی فلسفی همین است که آدم‌ها در شرایط مختلف و از زوایای مختلف می‌توانند با اثر هنری ارتباط برقرار کنند. پس طبیعی است که ما شعر حافظ را می‌خوانیم و در شرایطی که هستیم از شعر حافظ برداشتی می‌کنیم، حالا اسمش را بگذاریم فال یا به قول دوستی مشورت با حافظ»
کاکاوند اظهار کرد: «ما آن متن را با لحظه خود منطبق می‌کنیم. طبیعی است که وقتی در قالب فال به آن نگاه کنیم این‌گونه نیست که زندگی‌مان را به شعر حافظ بسپاریم و نادانسته‌ها و ابهامات زندگی‌مان را بخواهیم از شعر حافظ بیرون بکشیم، بلکه ما حال و اندیشه و موقعیت فکری خودمان را می‌توانیم تطبیق دهیم با کلامی که قابلیت تطبیق دارد. هم لذت بیشتری دارد و هم کاربرد شعر حافظ را نشان می‌دهد که همیشه قابل استفاده است ضمن اینکه اگر در قالب فال نگاه کنیم باعث آرامش است زیرا همیشه قابل استفاده است و تردیدهایمان ملایم می‌شود.»
رشید کاکاوند با اشاره به اینکه به شکل دیگری هم می‌توان به موضوع تفال به حافظ نگاه کرد، گفت: «در شکل کلی‌تر اگر گونه دیگری نگاه کنیم آدم‌هایی که از جفت شدن کفش‌هایشان و از افتادن قند در چایی‌شان فال می‌گیرند و از چیز ساده اطرافشان پیام دریافت می‌کنند، آدم‌هایی که عامدانه و به‌قصد از ریختن استخوان در نقشه‌ای یا نخود و ته‌مانده و رسوب قهوه خورده شده، فال می‌گیرند؛ اگر قرار است حتماً فال بگیرند چرا از یک‌کلام شعورمند و لایه به لایه‌ای که پیام فکری و انسانی در آن متبلور است فال نگیرند. از زوایای مختلف می‌توان این بحث را پیش کشید.»
وی افزود: «من به‌عنوان فردی که با شعر حافظ دم خور هستم و کلا با هنر و ادبیات زندگی‌ام گذشته است، معتقدم هرلحظه ما می‌تواند در یک اثر هنری بازتاب داشته باشد. ما می‌توانیم با یک اثر هنری گفت‌وگو کنیم و این اثر می‌تواند یک قطعه موسیقی یا شعر یا هر اثر هنری دیگری باشد. می‌توانیم در یک اثر هنری خودمان را بیان کنیم بدون اینکه هنرمند خالق آن اثر باشیم.»
کاکاوند با اشاره به جایگاه شعر حافظ گفت: «شعر حافظ متعالی‌ترین، فنی‌ترین، زیباترین و قابل‌تعبیرترین متن است که می‌تواند هرلحظه ما را تعبیر کند. بدون اینکه موضوع خرافی فال و اینکه مردم عوامانه به فال نگاه می‌کنند و آینده‌شان را از طریق فال مشخص می‌کنند، تائید کنم و البته از زیربنا با این مقوله مشکل‌دارم اما ارتباط با شعر حافظ و هرلحظه را در شعر حافظ دریافت کردن بیشتر از هر اثر هنری دیگری شایسته می‌دانم زیرا این متن قابلیت دارد و لایه‌های مختلف را دارد.»