مجری طرح اقدام ملی میش‌مرغ از نگرانی‌های جدی بقای این‌گونه در ایران می‌گوید
نگرانی جدی از انقراض میش‌مرغ در ایران
تهران (پانا) - میش‌مرغ یکی از سنگین وزن‌ترین پرندگان با قابلیت پرواز است که هنوز از صفحه گیتی محو نشده، اما به‌گفته کارشناسان جمعیت آن در ایران به‌حدی آسیب‌پذیر شده که حتی از آستانه حداقل زیستی هم گذر کرده است.
به‌گزارش اعتماد، با این توصیفات کارشناسان بر این باور هستند که میش‌مرغ را که از نظر درجه‌بندی حفاظتی در جهان در رده آسیب‌پذیر قرار دارد، در ایران باید به‌عنوان یک گونه به‌شدت در خطر انقراض توصیف کرد. این همان درجه حفاظتی است که یوزپلنگ‌های آسیایی در آن قرار دارند، بنابراین به همان اندازه که نگران انقراض یوزپلنگ‌ها بوده‌ایم، اکنون باید نگران میش‌مرغ‌ها هم باشیم. در گزارش گفت‌وگویی که پیش‌رو دارید با مرتضی نادری، عضو هیات علمی گروه محیط زیست دانشگاه اراک و محقق پسادکترای بوم‌شناسی مولکولی و مجری طرح اقدام ملی میش‌مرغ در ایران پرداخته شده است. شرح کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
برآورد جمعیت میش‌مرغ در ایران چقدر است؟
به‌طور قطع می‌توان گفت که اندازه جمعیت از 30 فرد کمتر است.
با توجه به مدل‌سازی که از جمعیت میش‌مرغ انجام دادید، آیا احتمال بقای آن را در صورت اجرای طرح‌های حفاظتی می‌دهید یا اینکه باید این‌گونه را در ایران منقرض شده دانست؟
قطعا اگر طرح‌های حفاظت‌گونه اجرا شوند، می‌توان جمعیت را تا حد قابل قبولی افزایش داد و از انقراض آن جلوگیری کرد.
در حال‌حاضر مهم‌ترین جمعیت‌های ثبت‌شده میش‌مرغ، در کدام منطقه از کشور زیست می‌کنند؟
شهرستان بوکان میزبان اصلی تنها جمعیت کشور است، اگرچه که مشاهدات جسته گریخته‌ای از سایر مناطق نیز وجود داشته است.
در آذر سال گذشته هم دید‌بان میانکاله حضور یک میش‌مرغ را نخست در میانکاله و سپس در بوجاق گیلان گزارش کرد. میانکاله و بوجاق تاکنون هیچ‌گاه به‌عنوان زیستگاه میش‌مرغ در ایران گزارش نشده‌اند، ارزیابی شما از این مشاهده تصادفی چیست؟
مشاهدات تصادفی و گذرا بدون حضور پیوسته تعدادی از افراد در یک ناحیه را نمی‌توان به‌حساب مطلوبیت منطقه برای این‌گونه در نظر گرفت. فعلا باید این مشاهدات را به‌حساب مسیرهای جابه‌جایی یا حتی سرگردانی یک یا چند فرد گذاشت. بنده شخصا در نزدیکی مرز ایران در کشور ترکیه نیز یک فرد را مشاهده کردم ولی تلاش برای مشاهده مجدد در روزهای بعد عملا بی‌فایده بود.
از ایستگاه‌های بین راهی این پرنده و زیستگاه‌های دیگری که برای میش‌مرغ در کشورهای همسایه جذابیت دارند، چطور؟ اطلاعاتی در دست است؟
بله، جمعیت‌های خوبی در کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه، ترکمنستان و روسیه وجود دارد که به‌نظر بنده به‌عنوان کاندیدای اهدای تخم می‌توانند مطرح شوند، اگرچه یک بررسی تبارشناختی مورد نیاز است.
در برنامه عمل مدیریت حفاظت میش‌مرغ تاثیر برخی عوامل تهدیدکننده مانند پایین بودن فراوانی جمعیت و فعالیت‌های کشاورزی را پررنگ‌تر و بیشتر توصیف کرده‌اید؛ لطفا کمی در این مورد و تهدیدات گونه بیشتر توضیح دهید.
میش‌مرغ پرنده‌ای بسیار حساس است و به‌لحاظ جثه بزرگ، نرخ تجدید نسل بسیار پایینی دارد. بنابراین کوچک‌ترین تهدید مثل سگ‌های ولگرد، راسوها، موش‌ها و همچنین فعالیت‌های انسانی تاثیر بسیار شدیدی بر جمعیت باقی می‌گذارند.
به‌عنوان مثال پرنده الف را در نظر بگیرید که اندازه دسته تخمی که باقی می‌گذارد، 15 تا 20 تخم است و از طرفی فراوانی جمعیت این پرنده نیز بالاست و نرخ مرگ و میر زادگان نیز پایین است، شکست زادآوری برای یک یا چند فرد از این پرنده تاثیر چندانی بر فراوانی نسل جدید باقی نمی‌گذارد ولی در مورد میش‌مرغ هر پرنده ماده یک یا دو عدد تخم گذاشته و تعداد ماده‌های زادآور نیز خوشبینانه 10 تا 15 فرد است، اما مرگ و میر جوجه‌ها نیز به‌دلایل مختلفی مثل سم‌پاشی مزارع و... بالاست.
رها شدن فقط دو لانه بر اثر لمس تخم‌ها توسط یک کشاورز می‌تواند نرخ تجدید نسل را تا 30 درصد کاهش دهد و با کوچک‌تر شدن جمعیت، این عدد به‌صورت تصاعدی تاثیر خود را باقی می‌گذارد. این همان چیزی است که گرداب انقراض می‌نامیم. در نتیجه می‌توان این‌طور گفت که عوامل مختلف دست به دست هم می‌دهند تا مثلا ظرف 15 سال کل جمعیت را نابود کنند. کوچک بودن اندازه جمعیت اولیه، مهم‌ترین تاثیر را باقی گذاشته است، در نتیجه اولویت ما باید افزایش فراوانی جمعیت اولیه و معرفی آن به سایر زیستگاه‌های تاریخی‌گونه مثل استان همدان و کردستان باشد.
متاسفانه مشکلی که در مورد حفاظت از میش‌مرغ بسیاری را نگران کرده، این است که هر ساله بر سر خریداری محصولات کشاورزان و جبران خسارت آنها برای ایجاد امنیت در زیستگاه‌های میش‌مرغ حرف و سخن است. چرا این موضوع حل نمی‌شود و ریشه آن کجاست؟
حقیقتش را بخواهید به‌نظرم بودجه این کار عددی نیست که سازمان حفاظت محیط زیست از پس آن برنیاید، مشکل اصلی اراده است که شاید وجود ندارد. شاید هنوز برای خیلی‌ها اهمیت موضوع درک نشده است. حتی بسیاری حاضرند برای این موضوع از خیران بهره بگیرند، منتها باید سازمان تیمی را مشخصا مامور این قضیه کند و گزارش عملکرد بخواهد. این را هم در نظر داشته باشید که مردم روستاهای اطراف نیز آماده همکاری بوده و از اهمیت موضوع آگاه هستند.
در جایی عنوان کردید که تعداد نرهای زادآور در برخی سرشماری‌ها زیر ۱۰ فرد بوده و به‌همین دلیل بهتر است که برنامه‌ریزی برای ورود افراد جدید به جمعیت و تکثیر آغاز شود. آیا موفق شده‌اید در این زمینه گامی بردارید؟
متاسفانه خیر، این مساله نیاز به هماهنگی‌های زیادی دارد که بخش روابط بین‌المللی سازمان حفاظت محیط زیست باید انجام دهد. ضمنا باید تیمی از ایران به کشورهای مجری مثل آلمان و اسپانیا اعزام شده و آموزش ببینند. تکثیر میش‌مرغ با تکثیر شترمرغ و... فرق دارد.
یک سوال که همیشه در مورد طرح‌های تکثیر در اسارت مطرح است و آنها را در مواردی مانند یوز حتی بسیار مناقشه‌برانگیز کرده، این است که بالفرض اگر حتی تکثیر در اسارت هم موفقیت‌آمیز باشد و بعد از کلی هزینه بتوان حیوانی را در اسارت تکثیر و زیاد کرد اما وقتی زیستگاه‌های ما مشکل دارد، حیوانات تکثیر شده قرار است به کجا معرفی شوند؟
با توجه به اینکه میش‌مرغ کشتزارها و مراتع باکیفیت را ترجیح می‌دهد، به‌نظرم مشکل زیستگاه برای این پرنده نداریم به‌ویژه اگر به زیستگاه‌های گذشته این پرنده در اسدآباد و حتی استان مرکزی نگاه کنیم، موضوع مشخص است. در حال‌حاضر اقدام مهم فرهنگ‌سازی برای حفاظت و کمک بومیان در این راستا خواهد بود.
جدای از موضوع تکثیر دیگر چه کارهایی را برای حفاظت از این‌گونه در برهه کنونی ضروری می‌دانید؟
مهم‌ترین اقدام در حال‌حاضر همان خرید محصولات سرپا در بوکان به‌مدت سه تا پنج سال و باقی گذاشتن نوارهای سبز میش‌مرغ حتی پس از این دوره است. کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد در گرو مدیریت صحیح پسماند نیز کمک موثری خواهد کرد. علامت‌گذاری کابل‌های انتقال نیرو با توپ‌های پلاستیکی رنگی نیز اقدام مهمی است که باید صورت گیرد.
در جایی خواندم که دانشگاه اراک هم موافقت خود را برای درج نام این دانشگاه به‌عنوان حامی معنوی و علمی طرح اقدام ملی برای حفاظت میش‌مرغ اعلام کرده، تاثیر چنین گام‌هایی چقدر است و اینکه اگر مسوولان و حتی مردم عادی بخواهند قدمی برای حفظ این سرمایه ملی بردارند، پیشنهاد شما چیست؟
بله، این اولین‌باری است که یک دانشگاه در کشور برای حفاظت از یک گونه خاص اعلام آمادگی می‌کند. افزایش آگاهی‌های عمومی از طریق رسانه‌ها باید جدی گرفته شود. توانمندسازی ساکنان مناطق نزدیک زیستگاه‌ها از طرق مختلف و نماد بودن این پرنده در فعالیت‌های مختلف فرهنگی و ورزشی نیز می‌تواند مفید باشد. پیشنهاد دیگری هم که دارم برگزاری یک کنفرانس یا سمینار بین‌المللی است که باید در منطقه انجام شود و دانشگاه اراک هم در این راستا آماده همکاری است. این کنفرانس یا سمینار با حضور محققان داخلی و خارجی می‌تواند به همفکری در خصوص حفاظت از میش‌مرغ کمک شایانی کند. برای این فعالیت نیاز به اسپانسر داریم که اگر از خوانندگان عزیز افرادی مایل باشند، لطفا حتما اعلام کنند.
ارسال دیدگاه