قسمت پنجم: سلوکیان و اشکانیان؛ مقاومت و احیای هویت ایرانی

پس از مرگ ناگهانی اسکندر، امپراتوری عظیم او میان سردارانش تقسیم شد. سهم ایران، نصیب سلوکوس اول، یکی از سرداران اسکندر، شد و سلسله‌ی سلوکیان را بنیان نهاد. سلوکیان، با ترویج فرهنگ و زبان یونانی (هلنیسم)، تلاش کردند تا ایران را به بخشی از دنیای هلنی تبدیل کنند. شهرهای جدیدی با معماری یونانی ساخته شد و زبان یونانی، زبان رسمی دیوان‌سالاری و فرهنگ شد. این دوره، برای ایرانیان دورانی از سلطه‌ی فرهنگی بیگانه بود، اما مقاومت در برابر این هجوم فرهنگی، هرگز به طور کامل از بین نرفت.

در مناطق شمال شرقی ایران، در ناحیه‌ی پارت (خراسان امروزی)، مقاومتی سرسختانه در حال شکل‌گیری بود. اشکانیان، که از اقوام پارتی بودند، با رهبری ارشک، قیام کردند و به تدریج قلمرو سلوکیان را پس گرفتند. این قیام، نه تنها یک شورش نظامی بود، بلکه نمادی از احیای هویت و استقلال ایرانی در برابر نفوذ یونانی به شمار می‌رفت. اشکانیان با تأکید بر میراث هخامنشی و زبان فارسی، تلاش کردند تا شکوه گذشته را بازگردانند.

اما اشکانیان، با چالش‌های بسیاری روبرو بودند. از یک سو، باید با سلوکیان جنگیده و آن‌ها را از ایران بیرون می‌کردند، و از سوی دیگر، با قدرت نوظهور روم در غرب درگیر بودند. امپراتوری روم، که به سرعت در حال گسترش بود، به دنبال تسلط بر خاور نزدیک و منابع آن بود. نبردهای میان اشکانیان و رومیان، به خصوص نبرد حران که در آن رومیان متحمل شکستی سخت شدند، نشان از قدرت و مقاومت اشکانیان داشت. این نبردها، مرزهای دو امپراتوری بزرگ شرق و غرب را تثبیت کرد و برای قرن‌ها، رود فرات را به عنوان مرز طبیعی میان ایران و روم تعیین کرد.

حکومت اشکانیان، با بیش از چهارصد سال فرمانروایی، یکی از طولانی‌ترین سلسله‌های تاریخ ایران است. این دوره، دورانی از احیای هویت ایرانی، مقاومت در برابر فرهنگ‌های بیگانه و تقابل با قدرت‌های بزرگ جهانی بود. اشکانیان، پلی میان گذشته‌ی شکوهمند هخامنشی و آینده‌ی درخشان ساسانی شدند و زمینه‌های لازم برای ظهور یک امپراتوری قدرتمند دیگر را فراهم آوردند.